De modieuze, maar onofficiële term superfood hoor je vaak in verband met de acaibes. Is dat ook terecht?

Tot voor kort was de acaibes (spreek uit: assa-ie bes) vrijwel onbekend buiten zijn oorsprongsgebied in de Amazone. Maar inmiddels heeft het minuscule besje (Euterpe oleraceae) een wereldwijde reputatie als superfood of ‘superfruit’. Het wordt in van alles verwerkt, van vruchtensappen en voedingssupplementen tot cosmetica.
De voorstanders beweren dat het een van de grootst mogelijke bronnen van antioxidanten is, met vele gunstige werkingen, zoals gewichtsafname, versterking van het immuunsysteem, cholesterolverlaging, verbetering van de seksuele prestaties, verlichting van gewrichtspijn, verbeterde spijsvertering en zelfs kankerbestrijding. Maar wat zegt de wetenschap over dit zogenaamde superfruit?

Antioxidatieve werking
Als een van de belangrijkste eigenschappen wordt geclaimd dat het besje een superieure bron is van antioxidanten – die veelgeprezen bestrijders van vrije radicalen die celbeschadiging tegengaan en herstellen. Maar de wetenschappelijke onderbouwing voor de antioxidatieve werking van acaibessen is niet eenduidig. Wel blijkt uit alle onderzoeken dat acai een goede bron van antioxidanten is, maar niet duidelijk is of de bes een betere bron is dan de goedkopere, gemakkelijker verkrijgbare vruchten met antioxidant-eigenschappen, zoals bramen, blauwe druiven en aardbeien.
Volgens een onderzoek ter vergelijking van een aantal populaire vruchtensappen die in Amerika verkrijgbaar zijn, bevat acaibessensap slechts een doorsneehoeveelheid antioxidanten: minder dan die in het sap van granaatappels, druiven, bosbessen of kersen, maar meer dan in cranberrysap, sinaasappel- of appelsap1. In een ander onderzoek, uitgevoerd in Spanje en Brazilië, werden elf soorten bevroren fruitpulp met elkaar vergeleken. Qua antioxidatieve activiteit eindigde de acaibes op de vijfde plaats: boven ananas en passievrucht maar onder mango, aardbei en druiven2.
Daartegenover staat een analyse van de antioxidatieve eigenschappen van gevriesdroogde pulp van de acaibes en van het poeder van het schilletje (OptiAcai). Daarbij werd een ‘extreem hoge wegvangcapaciteit’ van vrije radicalen gevonden: zelfs ‘veruit de hoogste van alle tot op heden geteste fruit- en groentesoorten’. Met name werd een aanzienlijke antioxidatieve capaciteit gemeten voor het wegvangen van peroxylen – de vrije radicalen die betrokken zijn bij het ontstaan van tumoren3. In dit onderzoek wordt echter niet uitgelegd of de vermelde andere fruit- en groentesoorten wel op dezelfde manier getest zijn als de acaibes, dus weten we niet of de vergelijking opgaat.

Gezondheidsbevordering
Het valt dus nog te bezien of acaibessen wel de grootste antioxidatieve klap kunnen uitdelen. Maar hoe zit het met de ziektebestrijdende en gezondheidsbevorderende eigenschappen? Vreemd genoeg is er op dat vlak niet veel onderzoek gedaan. En als dat al het geval was, ging het om dierexperimenteel onderzoek. Dat houdt in dat de resultaten niet per se op mensen van toepassing zijn.
In een recent dierexperimenteel onderzoek hebben Braziliaanse wetenschappers gekeken of acaibessen een gezonde invloed hadden op het cholesterolgehalte bij ratten. Het bleek dat ratten die voeding met veel vetten kregen, bij aanvulling met acaibessenpulp een lager gehalte totaal- alsmede LDL-cholesterol (het ‘slechte’ cholesterol) hadden dan hun soortgenoten die enkel de voeding met veel vetten kregen. Die bevindingen doen vermoeden dat acaibessen – mogelijk door hun antioxidatieve werking – minder kans op meer cholesterol geven4.
In Amerika is onderzoek gedaan naar de werking van acaibessenpulp bij fruitvliegjes (Drosophila melanogaster), die een dieet met veel vetten kregen. Het bleek dat de vliegjes die tevens acaibes kregen, significant langer bleven leven dan de vliegjes zonder die aanvulling. De suppletie met acaibes bleek ook samen te gaan met gunstige veranderingen in bepaalde genen die een rol spelen bij veroudering. ‘Acaibes heeft de potentie het schadelijke effect van vet in het voedingspatroon tegen te gaan en oxidatieve belasting bij het ouder worden te verminderen,’ zo concludeerden de onderzoekers5.
De acaibes zou tevens het risico kunnen verlagen op neurodegeneratieve ziekten die samenhangen met het ouder worden, zoals de ziekte van Parkinson en van Alzheimer. Onderzoekers aan een Braziliaanse universiteit hebben ontdekt dat als ze ratten voorbehandelden met acaibessenpulp, de schadelijke effecten van waterstofperoxide (een oxiderende stof) minder waren. Er ontstond minder schade aan de hersenschors, aan de hippocampus in de hersenen en aan de kleine hersenen (het cerebellum)6.

Kanker
Maar het spannendste experiment met acaibessen is waarschijnlijk dat uit Florida, waarbij de effecten van de bes op gekweekte leukemiecellen in het laboratorium zijn onderzocht. Daarbij bleek dat het extract van acaibessenpulp de groei van de kankercellen tot wel 86 procent kon remmen, waarschijnlijk door de cellen aan te zetten tot een reactie van normale zelfdestructie (‘geprogrammeerde celdood’ ofwel apoptose)7. Hoewel het nog om voorlopige bevindingen gaat, zijn deze wel veelbelovend. Volgens een van de onderzoekers, Stephen Talcott, ‘is bij bestanddelen die in een experimentele opzet een goede activiteit tegen kankercellen vertonen, de kans het grootst dat ze in ons lichaam ook een gunstig effect hebben’.
Het kankerbestrijdende potentieel van acaibessen is echter geenszins uniek. Bij een ander Amerikaans onderzoek, met ratten die door chemische stoffen slokdarmkanker hadden gekregen, bleken verschillende soorten bessen – waaronder aardbeien, zwarte, rode en bosbessen en frambozen en inderdaad ook acaibessen – bij toevoeging aan het dieet allemaal even goed in staat om de tumorgroei te remmen. Er was geen bessensoort duidelijk beter dan de rest8.

Klinisch onderzoek
Tot nu toe zijn de resultaten dus over het algemeen positief, maar er is nog geen klinisch onderzoek met mensen gedaan om te bevestigen dat acaibessen de gezondheid kunnen verbeteren en/of bepaalde aandoeningen tegengaan. Wel zijn twee klinische onderzoeken gedaan, maar dan naar de antioxidatieve capaciteiten van het besje in plaats van naar de gezondheidseffecten. Uit die onderzoeken – beide met twaalf gezonde proefpersonen, en beide gepubliceerd in hetzelfde tijdschrift – blijkt wel dat de antioxidanten in de acaibes, bij consumptie in sapvorm dan wel als pulp, goed worden opgenomen in het menselijk lichaam9,10. Dat is een belangrijke bevinding, omdat het waarschijnlijk de antioxidanten uit de acaibes zijn die bij de dierexperimentele en laboratoriumonderzoeken de gunstige effecten veroorzaakten. Maar het is wel duidelijk dat er meer onderzoek nodig is om na te gaan of het eten of drinken van deze bessen nu enige preventie of behandeling van een ziekte oplevert, en om vast te stellen wat voor porties dan leiden tot een goede dosis bij mensen.

De slotsom
Gezien de kleine hoeveelheid onderzoek tot nu toe is het verbazingwekkend dat zo veel websites ongestraft zulke enorme gezondheidsclaims kunnen doen over deze fruitsoort. Hoe gezond het besje wellicht ook is, bewezen is er eenvoudigweg nog niets over een eventuele genezende werking bij kanker, verlaging van cholesterol, verlichting van gewrichtspijn, ondersteuning bij afvallen of werking tegen welk ander gezondheidsprobleem bij mensen dan ook. De onderzoeken zijn wel veelbelovend, maar onbekend is of acaibessen nu voordelen hebben die andere groente- en fruitsoorten met veel antioxidanten niet hebben.
Misschien moeten we het advies ter harte nemen van Wendy Marcason, een erkend diëtiste die deel uitmaakt van het American Dietetic Association’s Knowledge Center Team. Zij zegt: ‘Zolang de gezondheidsvoordelen van de acaibes nog niet wetenschappelijk bewezen zijn, lijkt het me verstandiger, goedkoper en veiliger om je antioxidanten uit andere soorten fruit en groente te halen’11.
Joanna Evans

1J Agric Food Chem, 2008; 56: 1415-1422
2Cienc Rural, 2006; 36: doi: 10.1590/S0103-84782006000400037
3J Agric Food Chem, 2006; 54: 8604-8610
4Nutrition, 2010; 26: 804-810
5Exp Gerontol, 2010; 45: 243-251
6J Med Food, 2009; 12: 1084-1088
7J Agric Food Chem, 2006; 54: 1222-1229
8Pharm Res, 2010; 27: 1138-1145
9J Agric Food Chem, 2008; 56: 7796-7802
10J Agric Food Chem, 2008; 56: 8326-8333
11J Am Diet Assoc, 2009; 109: 1968

Goed, beter, bes
De laatste jaren zijn de exotischere bessensoorten, zoals acai- en gojibessen, populair geworden. Maar uit de onderzoeken valt op te maken dat we de gewonere bessensoorten, zoals aardbeien, bosbessen en bramen, niet over het hoofd moeten zien.
• In een recente publicatie is het eerste wetenschappelijke bewijs geleverd dat bosbessen bij mensen het geheugen kunnen verbeteren en misschien zelfs dementie kunnen helpen stoppen. In het onderzoek was aan negen ouderen met beginnende geheugenproblemen gevraagd, dagelijks ongeveer twee glazen van een commercieel verkrijgbaar bosbessensap te drinken, terwijl een controlegroep een drank zonder bosbessensap dronk. Tevoren en twee maanden na afloop werden er tests gedaan, waaruit bleek dat zij die het bosbessensap hadden gedronken een significant verbeterd leervermogen en geheugen hadden. De onderzoekers concludeerden dan ook dat bosbessen mogelijk een gunstige neurocognitieve werking hebben1.
• In een reageerbuisonderzoek bleken de extracten van verschillende soorten klein fruit – bosbes, braam, zwarte framboos, rode framboos, cranberry en aardbei – allemaal in staat de groei te remmen van menselijke kankercellen van de mond, borst, dikke darm en de prostaat. Twee van de extracten (zwarte framboos en aardbei) konden bovendien de natuurlijke celdood (apoptose) stimuleren bij kankercellen van de dikke darm2.
• Uit een onderzoek met 134.000 vrouwen en 47.000 mannen bleek dat mensen die regelmatig bosbessen of aardbeien eten, een significant lager risico hebben op het ontstaan van verhoogde bloeddruk (hypertensie). Dat effect was bij bosbessen groter dan bij aardbeien. Ten opzichte van mensen die nooit bosbessen aten, hadden zij die minimaal een portie per week aten 10 procent minder kans op hoge bloeddruk3.

1J Agric Food Chem, 2010; 58: 3996-4000
2J Agric Food Chem, 2006; 54: 9329-9339
3Am J Clin Nutr, 2011; 93: 338-347