DOSSIER ADHD

Arts en bestsellerauteur John Gray wijt de huidige epidemie van aandoeningen zoals ADHD aan de vele brainkillers die deel uitmaken van onze overspannen, moderne leefstijl.

Door John Gray

Onze hersenen maken een nieuw tijdperk door. Aandachtstekortstoornissen met hyperactiviteit (ADHD) en een spectrum aan gerelateerde psychische aandoeningen vormen een wereldwijde, groeiende epidemie. Zonder praktische, niet-medicinale oplossingen zijn miljoenen kinderen, tieners en volwassenen veroordeeld tot een levenslange strijd met een of meer van de verborgen, ongewenste gevolgen: van stemmingsstoornissen en echtscheidingen, tot overgewicht, angstklachten en verslaving.
De aandoening treft niet alleen onze kinderen, maar ook veel volwassenen. ADHD maakt dat echtgenoten geen belangstelling en aandacht meer voor elkaar hebben, wat uiteindelijk tot echtscheiding leidt. Als uw ADHD zich bovendien ontwikkelt tot de ziekte van Parkinson, zoals bij mij gebeurde, dan is uw kans op een hersenaandoening volgens de Amerikaanse parkinsonvereniging een op twee.1
De toename van dementie en alzheimer loopt parallel met het stijgende aantal kinderen met ADHD. Deze stoornis, die wordt gekenmerkt door een onvermogen om je aandacht ergens op te richten en vast te houden, beïnvloedt alle levensdomeinen in elke levensfase. Als we onze aandacht niet gericht kunnen vasthouden of juist verleggen, hebben we slechts een beperkte invloed op ons geluk en succes.
Als ADHD tot op de volwassen leeftijd voortduurt, veranderen de symptomen. Hyperactiviteit gaat over in rusteloosheid, impulsiviteit in riskant gedrag en concentratieproblemen gaan over in het gevoel overweldigd te worden. Hierdoor hebben volwassenen met ADHD vaak problemen met relaties en werk.

Andere hersenen
ADHD is niet gewoon luiheid of een excuus om slecht te presteren. Het zit niet “tussen je oren”, maar letterlijk in je hersenen. Er is aangetoond dat ADHD een meetbaar lichamelijk defect is in de normale werking van de hersenen dat wordt veroorzaakt door oxidatieve stress (zie kadertekst).
Met moderne technieken hebben onderzoekers ontdekt dat de hersenen van kinderen met ADHD anders zijn dan die van kinderen zonder ADHD.2 Zo blijkt het voorste deel van de hippocampus – het geheugencentrum van de hersenen – bij ADHD vaak groter te zijn, om te compenseren voor de concentratieproblemen. De amygdala − het primitieve gevoelscentrum van de hersenen − is juist kleiner bij kinderen met ADHD, en de verbindingen met de prefrontale cortex − het probleemoplossende hersengebied − zijn zwakker. In een onderzoek onder 163 kinderen met ADHD en een controlegroep van 166 gezonde kinderen, had de ADHD-groep een dunnere hersenschors in gebieden die met aandacht en motoriek samenhangen.3 Andere studies lieten zien dat mensen met ADHD in de hersendelen voor motivatie of beloning minder receptoren en transporters hebben voor dopamine – een boodschapperstof die onder andere nodig is om plezier, motivatie en voldoening te voelen.4
Maar behandelen met medicijnen biedt geen oplossing voor ADHD. Onderzoekers van het Brookhaven National Laboratory in New York lieten zien dat langdurig gebruik van stimulerende geneesmiddelen zoals methylfenidaat (Ritalin) de hersenen zodanig veranderen dat de ziekte juist verergert.5 Dit verklaart misschien waarom artsen de dosering na verloop van tijd vaak moeten verhogen.

Snel afgeleid
De term “ADHD’’ is in sommige opzichten misleidend. De symptomen zijn gevarieerd en zelfs tegenstrijdig: sommige kinderen zijn dromerig en ongeorganiseerd, andere onrustig en impulsief, en weer andere allebei. In de meeste gevallen is er eigenlijk helemaal geen tekort aan aandacht, maar een onvermogen om die aandacht goed te verdelen.
Sommige kinderen met ADHD die “afwezig” of “ver weg” zijn, kunnen hun aandacht niet richten op wat de leraar zegt, maar concentreren zich op dagdromen. Andere kinderen met ADHD die hyperactief, impulsief en ongedurig zijn, kunnen zich om weer andere redenen niet op de leraar concentreren. Ze zijn eenvoudigweg niet zo geïnteresseerd in wat de leraar zegt en zouden liever ergens anders zijn.
Stilzitten in de klas lukt niet, maar stilzitten voor de tv of een computerspel is geen enkel probleem.

Concentratie in overvloed
Martha Bridge Denckla, arts en onderzoeker aan het Kennedy Krieger Institute en de Johns Hopkins Universiteit, zegt dat ze in haar ADHD-kliniek regelmatig ouders tegenkomt die dit verwarrend vinden. ‘Ik moet ouders steeds uitleggen dat ADHD geen tekort is zoals een begrotingstekort of vitaminetekort, waarbij je ergens te weinig van hebt. Het gaat om de controle over je aandacht’, zegt ze.
‘Je aandacht op de juiste dingen richten voor goede schoolprestaties vereist een bepaalde mate van bewuste controle – noem het wilskracht. Die is nodig om je af te keren van een geliefde bezigheid en je te concentreren op een activiteit die misschien minder boeiend is of niet meteen beloond wordt.’
Mensen met ADHD beschikken over meer dan genoeg aandacht. Daarom kunnen ze urenlang computerspelletjes doen of met lego spelen, of eindeloos aandacht besteden aan lichamelijke prikkels zoals junkfood, drugs, gevaar, digitale media of internetporno. Ze hebben concentratie in overvloed, maar zijn niet in staat die concentratie te verleggen naar minder prikkelende bezigheden.
Dit onvermogen om zich op gewone, alledaagse activiteiten te concentreren, leidt ertoe dat ze zich richten op dingen die een opkikker geven. Kinderen genieten dus van de enorme prikkels van een videospelletje, maar zijn bij huishoudelijke klusjes of huiswerk snel afgeleid. Na verloop van tijd wordt hun motivatie om computerspelletjes te spelen zo sterk dat ze worden afgesneden van hun innerlijke motivatie om mee te werken en hun ouders en leraren tevreden te stellen.
De neiging om je te concentreren op bezigheden die onmiddellijk en gemakkelijk voldoening schenken, leidt tot een scala aan “hypersymptomen”, die afhankelijk zijn van je karakter en die van persoon tot persoon verschillen (zie kadertekst). Maar al deze hypersymptomen maken deel uit van dezelfde aandoening en leiden tot ADHD.

Mogelijke oorzaken van ADHD
Simpel gezegd is de oorzaak van ADHD oxidatieve stress in de hersenen (zie kadertekst). Hieronder volgen zeventien aspecten van onze huidige levensstijl die oxidatieve stress bevorderen of direct veroorzaken. Meer oxidatieve stress, zowel in de darmen als de hersenen, verergert de symptomen van ADHD. Door deze stress weg te nemen, verbeteren we ons concentratievermogen.

1 Paracetamol
Middelen tegen koorts, verkoudheid, griep, allergie en pijn die paracetamol bevatten, zoals Antigrippine, Sanalgin, Panadol en APC, dragen bij aan de oxidatieve stress die tot ADHD leidt. Paracetamol remt de natuurlijke activiteit van glutathion, een klein eiwitje dat vooral in de lever wordt aangemaakt en de hersenen beschermt tegen schade door vrije radicalen.6 Als we dus een paracetamolletje slikken om koorts te onderdrukken, onderdrukken we ook het natuurlijke vermogen van ons lichaam om zichzelf te beschermen en genezen.7
In 2014 bleek uit onderzoek dat kinderen van wie de moeder tijdens de zwangerschap paracetamol slikte, 37 procent meer kans hebben op ADHD.8 Kinderen en volwassenen met ADHD, bipolaire stoornis en autisme, en ook mensen met dementie, parkinson en alzheimer, produceren bovendien minder glutathion – het stofje dat hen juist tegen oxidatieve stress zou moeten beschermen.9

2 Natriumglutamaat en methylkwik
Hersenen worden gevoeliger voor de invloed van methylkwik als ze langdurig worden blootgesteld aan neurotoxische stoffen – stoffen die giftig zijn voor ons zenuwstelsel, zoals de smaakversterkers natriumglutamaat (E621 of ve-tsin) en eiwithydrolysaat (dat natriumglutamaat bevat).10 Methylkwik wordt vooral aangetroffen in vis, conventioneel geteelde producten en amalgaamvullingen, maar het zit ook in de lucht die we inademen en het water dat we drinken. ADHD en dementie hebben één gemeenschappelijk kenmerk: ze kunnen het gevolg zijn van zware metalen zoals kwik.11

3 Suiker
Overmatige consumptie van frisdrank, vruchtensap, brood, koek, ijs, cake en andere suikerhoudende voedingsmiddelen zorgt voor een hoge bloedsuiker. En die veroorzaakt oxidatieve stress in de zenuwcellen en chronische ontstekingen in de hersenen.
Een hoge bloedsuiker tijdens de zwangerschap kan ertoe leiden dat de babyhersenen, die nog in ontwikkeling zijn, overprikkeld raken. Dit zorgt voor een afname in dopaminereceptoren, een verschijnsel dat ook bij ADHD wordt gevonden.4
Uit een onderzoek aan de medische faculteit van Harvard bleek dat een suikerrijke maaltijd de nucleus accumbens activeert, het ‘beloningscentrum’ in de hersenen. Datzelfde hersengebied wordt ook geprikkeld door drugs als heroïne, cocaïne en xtc.12
Een hoge bloedsuiker veroorzaakt ook hoge insulinespiegels: deze remmen de glutathionproductie en veroorzaken zo oxidatieve stress, wat de hersenen vatbaarder maakt voor giftige metalen zoals lood, kwik en cadmium.13 Talloze studies wijzen er bovendien op dat een hoge suikerconsumptie leidt tot minder dopaminereceptoren in hersengebieden die met beloning samenhangen, zoals ook bij ADHD het geval is.14 Om deze verminderde dopaminefunctie te compenseren, zijn kinderen vervolgens geneigd om nog meer suiker te gaan eten.

4 Ongefermenteerde soja en gepasteuriseerde zuivel
ADHD kan veroorzaakt worden door spijsverteringsproblemen die ontstaan door het eten van soja-eiwit, gepasteuriseerde zuivelproducten en het drinken van sojamelk. Deze voedingsmiddelen worden slecht verteerd, wat de productie van de enzymen en aminozuren die we nodig hebben voor een gezonde hersenfunctie in de weg staat. Let op: gefermenteerde sojaproducten en rauwe zuivelproducten zijn niet schadelijk voor de spijsvertering.

5 Gebrek aan lichaamsbeweging
Veel stilzitten belemmert de lymfecirculatie, terwijl die juist nodig is om zware metalen, chemische stoffen en giftige stoffen uit onze hersenen af te voeren. Daardoor hopen schadelijke stoffen zich op en ontstaan infecties en ontstekingen in de hersenen. Een gebrek aan beweging remt ook de groei van hersencellen en beperkt de bloedcirculatie die nodig is om geïnfecteerde hersencellen te genezen. Voldoende lichaamsbeweging is noodzakelijk voor de ontwikkeling van de hersenen en de productie van neurotransmitters, de chemische boodschappers in onze hersenen. Als er te weinig neurotransmitters zijn, ontstaat er een gevoel van verveling en gaan we op zoek naar passieve prikkels. Dit kun je voorkomen door te bewegen.

6 Stress
Chronische psychische stress veroorzaakt door wrede straffen, verlies, afkeuring, lichamelijk geweld of bedreiging zorgt voor de afgifte van stresshormonen, die op hun beurt tot oxidatieve stress in de hersenen leiden. De constante afgifte van stresshormonen remt de productie van glutathion. Allerlei vormen van trauma in de jeugd of op latere leeftijd kunnen de cortisolwaarde (stresshormoon) in uw bloed blijvend verhogen. Daardoor is ook de bloedsuiker voortdurend te hoog, wat tot nog meer oxidatieve stress in de hersenen leidt.

7 Stimulerende middelen
Hersenscans bevestigen dat overmatige dopamineproductie door het gebruik van drugs als cocaïne, crack, heroïne en (meth)amfetamine, de hersenen kan veranderen en beschadigen.15 Vergelijkbare veranderingen treden op na het gebruik van de stimulerende middelen die als geneesmiddel voor aandachtstekortstoornissen zoals ADHD worden voorgeschreven.5,16

8 Videospelletjes
Het spelen van veel gewelddadige videospelletjes heeft hetzelfde effect op de hersenen als het gebruik van stimulerende middelen, inclusief het door artsen voorgeschreven methylfenidaat (Ritalin). Met hersenscans toonden onderzoekers van de Universiteit van Indiana aan dat de hersenfunctie van gezonde, jonge mannen al veranderde na een week gewelddadige videospelletjes spelen: de hersendelen die verband houden met emotionele controle werden minder actief.17
Stimulerende middelen zorgen voor meer dan normale hoeveelheden dopamine in de hersenen. Het zenuwstelsel past zich aan deze overprikkeling aan door het aantal dopaminereceptoren te verminderen, waardoor er meer stimulerende middelen nodig zijn om hetzelfde effect te krijgen. Bij het spelen van videospelletjes gaat er meer bloed naar het beloningcentrum (de nucleus accumbens) van de hersenen. Tegelijkertijd gaat er minder bloed naar de prefrontale cortex,18 die te maken heeft met besluitvorming en impulsbeheersing.
Als je veel speelt, word je weliswaar steeds beter in het spelletje, maar vermindert je controle over gedrag dat kan uitmonden in bijvoorbeeld problematisch gokken of drugsgebruik. Het neurale netwerk in de hersenen dat verantwoordelijk is voor het verlangen naar een videospelletje, komt in grote lijnen overeen met dat voor drugsverslaving.19 Ook tv-kijken, harde muziek luisteren en het eten van junkfood of fabrieksbrood hebben een soortgelijk effect op het beloningcentrum, zij het minder sterk.

9 Weeënopwekkers
Het kunstmatig op gang brengen van een bevalling met weeënopwekkers (oxytocine) kan het risico op ADHD verdubbelen. In een studie onder kinderen van wie de moeder oxytocine had gekregen om de bevalling op te wekken, werd bij 67 procent de diagnose ADHD gesteld.20

10 Scheiding
De statistieken laten een grotere kans op ADHD-achtig gedrag zien bij kinderen van gescheiden ouders. Dat geldt met name voor jongens die de regelmatige omgang met hun vader moeten missen of van wie de moeder niet gelukkig is.21 De aanwezigheid van een vaderfiguur verhoogt de dopamine in de hersenen van een kind. Ook de aanwezigheid van een gelukkige moeder zorgt voor een gezonde hoeveelheid van deze stof.22

11 Pornografie
In een Nederlands onderzoek uit 2006 bleek erotiek het meest verslavend van alle internettoepassingen.23
Bij pornoverslaving is dezelfde hersenactiviteit te zien als bij alcoholisme of drugsgebruik, zo bleek uit een analyse van hersenscans door de Cambridge Universiteit.24 Onlinepornografie en niet-persoonlijke seks kunnen tot een enorme dopamineproductie leiden. Net als elk ander verslavend middel geven ze veranderingen in de hersenen door een afname van dopaminereceptoren. Als gevolg hiervan is een verhoogde prikkeling nodig om een normale seksuele bevrediging te kunnen bereiken.
Tijdens de gewone, intieme geslachtsgemeenschap scheidt het lichaam vier keer zoveel van het hormoon prolactine af als bij masturbatie.25 Deze prolactinestijging hangt bij zowel mannen als vrouwen samen met de seksuele bevrediging en geeft het natuurlijke signaal: ik hoef niet meer. Maar de prolactineniveaus bij masturbatie of internetporno geven dit natuurlijke signaal niet af. Daardoor kan internetporno zorgen dat je niet langer interesse hebt in seks met een echte partner, en dat je verlangen naar meer porno sterker wordt.

12 Antibiotica
Antibiotica doden niet alleen gevaarlijke bacteriën maar ook de goede bacteriën in onze darmen. Door dit verlies van goede bacteriën kan de schadelijke, gistachtige schimmel Candida albicans de darmen overgroeien. Holistisch ingestelde therapeuten zien dat kinderen met ADHD en autisme bijna altijd een afwijkende spijsvertering hebben. Een teveel aan Candida kan daarvan de oorzaak zijn.26
Te veel Candida in de darmen hindert de productie van B-vitamines en neurotransmitters, die nodig zijn voor een gezonde hersenfunctie. Zonder vitamine B12 kan de lever bovendien geen glutathion produceren – nodig om de hersenen tegen oxidatieve stress te beschermen. Kinderen die geen borstvoeding hebben gehad of veel antibiotica hebben gekregen, lopen meer risico op darmstoornissen en overgroeiing door Candida.27

13 Bestrijdingsmiddelen
Ook resten van bestrijdingsmiddelen in levensmiddelen, vooral genetisch gemodificeerde voedingsmiddelen, kunnen heilzame bacteriën in de darmen doden, waardoor daar een probleem ontstaat. Het populairste onkruidbestrijdingsmiddel ter wereld is glyfosaat, het actieve bestanddeel van Roundup. Onderzoek heeft bevestigd dat deze giftige stof darmbacteriën bij dieren en mensen verandert en vernietigt.28
Glyfosaat in voedsel is ook direct gerelateerd aan ADHD en de dopaminewerking, omdat het de aanmaak van de aminozuren fenylalanine, tryptofaan en tyrosine hindert. Fenylalanine is nodig voor de productie van tyrosine, dat weer nodig is om dopamine te maken. Tryptofaan is nodig voor de aanmaak van vitamine B3, dat onder meer nodig is voor de aanmaak van serotonine, een kalmerende neurotransmitter in onze hersenen. Een tekort aan serotonine hangt direct samen met stress, angst en depressie. De remming van tyrosine wordt in verband gebracht met gewichtstoename, een trage stofwisseling en concentratiestoornissen.
Glyfosaat verstoort ook het transport van sulfaat, een stof die de lever nodig heeft om glutathion te maken.28 Verder hindert glyfosaat de productie van belangrijke hormonen en vitamine D.29 Vitamine D is noodzakelijk voor de aansturing van meer dan tweeduizend genen en speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van de hersenen.

14 Plastic
Naast darmproblemen hebben kinderen met ADHD vaak hormonale afwijkingen. Die kunnen direct worden veroorzaakt door blootstelling aan schadelijke stoffen zoals bisfenol A (BPA) en ftalaten, te vinden in plastic flessen en speelgoed. Uit een literatuurstudie bleek dat kinderen die kort na de geboorte werden blootgesteld aan allerlei hormoonverstoorders, zoals ftalaten en bestrijdingsmiddelen, meer kans hadden op ADHD of autisme.30

15 Glutenintolerantie (coeliakie) en andere voedselovergevoeligheid
Uit onderzoek blijkt dat voedselovergevoeligheid bij veel volwassenen en kinderen een belangrijke oorzaak is van ADHD.31 De meestvoorkomende boosdoeners zijn gluten, niet-gefermenteerde sojaproducten (sojamelk en tofu), gepasteuriseerde zuivelproducten, granen, glucosestroop, suiker, eieren, kleurstoffen, conserveermiddelen, antibiotica en/of kunstmatige zoetstoffen. Voedselallergieën en -overgevoeligheid veroorzaken darminfecties, die op hun beurt tot ontstekingen in de hersenen en ADHD kunnen leiden.

16 Giftige stoffen
De groeiende hoeveelheid giftige stoffen in onze lucht, ons water en voedsel veroorzaakt niet alleen oxidatieve stress in de hersenen, maar put ook de voorraad glutathion uit, en draagt zo bij aan de oxidatieve stress die tot ADHD leidt.32 Naast de reeds bekende neurotoxische stoffen hebben wetenschappers een aantal veelgebruikte chemicaliën gevonden die slecht zijn voor de ontwikkeling van de hersenen en bijdragen aan ADHD en andere psychische stoornissen. Met name vijf daarvan zijn belangrijk: lood, methylkwik, polychloorbifenylen (pcb’s), arseen en tolueen.33

17 Voedingstekorten
In de afgelopen honderd jaar heeft de toepassing van intensieve landbouw geleid tot uitputting van de landbouwgrond. Daardoor bevat voedsel minder vitamines en mineralen, die nodig zijn om bepaalde stoffen in onze hersenen te produceren.34 Er wordt wel beweerd dat niet-gemodificeerde granen twintig keer zoveel voedingsstoffen, energie en eiwitten bevatten dan gemodificeerde.35 Deze ontbrekende voedingsstoffen zijn allemaal nodig om de hersenen tegen oxidatieve stress te beschermen. Ook een tekort aan jodium hangt samen met oxidatieve stress. De Wereldgezondheidsorganisatie meldt dat dit een van de belangrijkste oorzaken is van cognitieve ontwikkelingsstoornissen bij kinderen.36

[Noot over de auteur]
John Gray is de auteur van de bestseller Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus. Dit artikel is gebaseerd op zijn nieuwste boek, Staying focused in a hyper world. Dat schreef hij nadat hij op zoek was gegaan naar een natuurlijke behandeling voor zijn ziekte van Parkinson, en tot zijn verbazing een verband ontdekte met ADHD en andere psychische aandoeningen. In zijn boek besteedt hij ook aandacht aan voedingssupplementen om de schade aan de hersenen te herstellen.

[kadertekst:] Hyper
De symptomen van ADHD kunnen sterk uiteenlopen, maar er is een rode draad: zet gewoon het woordje ‘hyper’ voor bijna alle normale karaktertrekken en je hebt ADHD. De aandoening zorgt voor verschillende symptomen, die allemaal beschouwd kunnen worden als een overmaat van een bepaalde eigenschap: hyperactief, hypergeconcentreerd, hyperimpulsief, hyperdominant, hypergevoelig, hyperafgeleid, hyperintrovert, hyperextravert, hypersociaal, hyperteruggetrokken, hyperpassief of gewoon hyperdromerig en niet in staat zich ergens op te concentreren.
Een introvert kind met ADHD wordt hyperintrovert en dus heel bang voor sociale interacties. Een extrovert kind wordt hyperdominant en ongevoelig naar anderen toe. Een kind dat van nature ernstig is, wordt hyperverantwoordelijk, kan vaak slecht tegen verandering en oordeelt snel over anderen. Een speels kind wordt hyperspeels en zo spontaan dat hij dingen niet afmaakt en chaotisch is.

[kadertekst:] Oxidatieve stress
Bij oxidatie worden voedingsstoffen (suikers) verbrand door binding met zuurstof. Dat is de gewone stofwisseling. Bij ziekte en stress zijn er meer zuurstofverbindingen dan normaal. Daarbij ontstaat een teveel aan vrije radicalen. Vrije radicalen zijn agressieve deeltjes, die onze cellen kunnen beschadigen en ten grondslag liggen aan veroudering, maar ook aan allerlei aandoeningen. Een teveel aan vrije radicalen noemen we “oxidatieve stress”. Gelukkig beschikt ons lichaam over enzymen en antioxidanten om deze vrije radicalen weg te vangen.
Bron: www.voedingscentrum.nl

[Streamers:]
De toename van dementie en alzheimer loopt parallel met het stijgende aantal kinderen met ADHD.

Stilzitten in de klas lukt niet, maar stilzitten voor de tv of een computerspel is geen enkel probleem.

Mensen met ADHD beschikken over meer dan genoeg aandacht.

Als we een paracetamolletje slikken, onderdrukken we ons natuurlijke vermogen om onszelf te beschermen en genezen.

Een hoge suikerconsumptie leidt tot minder dopaminereceptoren in hersengebieden die met beloning samenhangen, zoals ook bij ADHD het geval is.

De hersenfunctie van gezonde, jonge mannen veranderde al na een week gewelddadige videospelletjes spelen.

Holistisch ingestelde therapeuten zien dat kinderen met ADHD en autisme bijna altijd een afwijkende spijsvertering hebben.

Het bestrijdingsmiddel glyfosaat is ook direct gerelateerd aan ADHD en de dopaminewerking.

Voedselovergevoeligheid is een belangrijke oorzaak van ADHD.

1 Moberg, P.J. ‘Cognitive Changes in Parkinson Disease’, in Martine, R., Duda, J., eds. Parkinson’s Disease: Mind, Mood & Memory. National Parkinson Foundation; http://www3.parkinson.org/site/DocServer/Mind_Mood_Memory.pdf?docID=191
2 Arch Gen Psychiatry, 2006; 63: 540-9
3 Arch Gen Psychiatry, 2006; 63: 795-807
4 JAMA, 2009; 302: 1084-91
5 PLoS One, 2013; 8: e63023
6 Physiol Res, 2010; 59: 225-32
7 J Leukoc Biol, 2011; 90: 951-62
8 JAMA Pediatr, 2014; 168: 313-20
9 Curr Med Chem, 2009; 16: 2965-76
10 Neurochem Int, 2000; 37: 199-206
11 Horowitz R. ‘Are ADHD and Dementia Preventable Diseases?’ Psychology Today, 2013; www.psychologytoday.com/blog/why-can-t-i-get-better/201312/are-adhd-and-dementia-preventable-diseases
12 Am J Clin Nutr, 2013; 98: 641-7
13 Curr Top Med Chem, 2001; 1: 529-39
14 Postgrad Med, 2011; 123: 39-49
15 www.amenclinics.com/the-science/spect-gallery/alcohol-and-drug-abuse/
16 http://learn.genetics.utah.edu/content/addiction/ritalin; J Neurochem, 2002; 81: 292-300
17 www.medscape.com/viewarticle/754368
18 NeuroImage, 2006; 29: 706-11
19 Compr Psychiatry, 2011; 52: 88-95
20 J Atten Disord 2011; 15 (5): 423-31
21 Kruk E. ‘Father Absence, Father Deficit, Father Hunger’. Psychology Today, 2012; www.psychologytoday.com/blog/co-parenting-after-divorce/201205/father-absence-father-deficit-father-hunger
22 Cereb Cortex, 2013; doi: 10.1093/cercor/bht310
23 Cyberpsychol Behav, 2006; 9: 95-103
24 PLoS One, 2014; 9: e102419
25 NeuroImage, 2006; 71: 312-5
26 Adv Mind Body Med, 2013; 27: 14-8
27 Appl Environ Microbiol, 2014; 80: 2889-900; Gastroenterol Hepatol [NY], 2013; 9: 393-5
28 Entropy, 2013; 15: 1416-63
29 Interdiscip Toxicol, 2013; 6: 159-84
30 Acta Paediatr, 2012; 101: 811-8
31 Eur J Pediatr, 2010; 169: 1129-38
32 Environ Health Perspect, 2000; 108 [suppl 3]: 405-8
33 Lancet Neurol, 2014; 13: 330-8
34 www.healthyyounaturally.com/edu/enough_nutrients.htm
35 Torres M. Comparing Vitamin, Mineral and Energy Content of GMO vs. Non-GMO; http://preventdisease.com/news/13/041613_Comparing-GMO-to-Non-GMO-Vitamins-Minerals-Energy.shtml
36 www.who.int/nutrition/topics/idd/en/