Een glas, een plas en nog een beetje nadruppelen…

Blaasontsteking, nadruppelen of blaasstenen. Op latere leeftijd krijgen veel mensen er last van. De oorzaak wordt niet altijd gevonden. Toch is er met voeding, leefstijl en suppletie veel aan te doen.

Blaasklachten komen, ondanks wat je misschien zou verwachten, voor bij zowel mannen als vrouwen. Hoewel blaasproblemen op iedere leeftijd kunnen ontstaan, komen ze vaker voor bij vrouwen in of na de overgang en bij mannen met prostaatproblemen. Op latere leeftijd dus. Veelvoorkomende blaasproblemen zijn chronische blaasontsteking, een overactieve blaas, blaaspijnsyndroom, ongewild urineverlies en blaas – of nierstenen.

Hoewel de oorzaak van blaasproblemen niet altijd wordt gevonden, kan het bijhouden van een plasdagboek helpen om beïnvloedende factoren te vinden. De verschillende soorten blaasproblemen vragen alle om een eigen aanpak. In dit artikel gaan we (beknopt) in op de behandelmogelijkheden van veelvoorkomende blaasklachten met behulp van voeding, leefstijl en suppletie.

Over de blaas

Het urinewegstelsel bestaat uit de nieren, blaas, nierbekken, urineleiders en urinebuis. Tezamen zorgen deze structuren ervoor dat we afvalstoffen zo goed mogelijk kunnen afvoeren. Na de lever zijn de nieren de belangrijkste detox-organen van het lichaam. Naast de ontgiftende werking zorgt het urinewegstelsel ook voor de vochtbalans in het lichaam, het zuur-base-evenwicht en een gezonde bloeddruk.1

De blaas bevindt zich achter het schaambeen in de buikholte. Het is een holle spier waarin de urine wordt opgevangen die door de nieren wordt geproduceerd. Als de blaas vol genoeg is, dan wordt een seintje gegeven dat het tijd is om naar het toilet te gaan. Door te plassen verlaat de urine via de urinebuis, of plasbuis, het lichaam en wordt de blaas geledigd. Bij vrouwen is de plasbuis relatief kort. Bij mannen loopt de plasbuis via de prostaat naar de penis waardoor de urinebuis bij mannen langer is. Zodra je de sluitspier om de urinebuis en de bekkenbodemspieren ontspant, stroomt de urine door de plasbuis naar buiten en kun je plassen. De blaasspieren worden vervolgens wat samengeknepen waardoor de blaas zich beter leegt. Hierbij zijn ook de bekkenbodemspieren betrokken.1

Op basis van de anatomie en fysiologische werking van de blaas en urinewegen is het goed denkbaar waar er problemen kunnen ontstaan. Vrouwen zijn door de korte plasbuis gevoeliger voor blaasontsteking, terwijl mannen vaker last hebben van nadruppelen of niet volledig kunnen uitplassen door prostaatproblemen. Zwakke bekkenbodemspieren kunnen ervoor zorgen dat je ongewild urine verliest. En als er door de blaas te vaak en onnodig een plassignaal wordt afgegeven, dan spreekt men van een overactieve blaas. Tot slot kunnen chemische afvalstoffen die samenklonteren leiden tot blaasstenen of blaasgruis.1

Over plassen en gezonde urine De blaas kan ongeveer 1,5 liter urine opslaan. Echter, zodra de blaas 200 ml urine bevat, wordt er al een seintje gegeven om te gaan plassen. Gemiddeld gaan we ongeveer 4 tot 8 keer per dag naar het toilet om te plassen. Door blaas- en plasproblemen kan dit vaker of juist minder vaak zijn. De kleur van je urine Gezonde plas is lichtgeel van kleur en helder. Als je in de nacht niet naar het toilet gaat, dan is de urine in de ochtend geconcentreerder en daarom donkerder van kleur. In een gezonde situatie zal de urine in de loop van de dag weer lichter worden. Urine kan verschillende bruin/geeltinten hebben of kleurloos zijn, afhankelijk van hoeveel je (in korte tijd) drinkt. Een roodverkleuring van de urine, of bloed in de urine, is altijd een reden om de huisarts te bezoeken. Naast de verschillende kleurschakeringen kan de urine verschillende geuren hebben. Het meest bekend is de typische zwavelgeur die de plas van sommige mensen krijgt na het eten van asperges. Ook als je veel koffiedrinkt en daarbij weinig drinkt, krijgt de urine een specifieke geur. Hetzelfde geldt voor ochtendurine, deze ruikt in de regel sterker dan plas aan het eind van de dag. Andere opvallende geuren zijn een ammoniak-, aceton-, vis- of zoete geur. Voeding, medicijngebruik en hormonen hebben invloed op de plasfrequentie, kleur en geur van je urine. Bij veranderingen in de urine en het urineren, bijvoorbeeld opeens een sterke geur of plots heel vaak moeten plassen, is het belangrijk om naar de huisarts te gaan voor controle. In het vorige nummer van Medisch Dossier plaatsten we deze afbeelding in de rubriek In beeld. Deze afbeelding maakt in een oogopslag duidelijk of je plas gezond is.

Ongewild urineverlies

Als je je urine niet goed kunt ophouden, spreken we van urine-incontinentie. Het komt vooral voor op oudere leeftijd en vrouwen hebben er tweemaal zo vaak last van als mannen. Er bestaan verschillende vormen van urine-incontinentie, waaronder stress- of inspanningsincontinentie, aandrangincontinentie, overloop-incontinentie en druppelincontinentie. Afhankelijk van het type incontinentie zijn er verschillende risicofactoren die ongewild urineverlies in de hand werken, zoals: leeftijd, constipatie (obstipatie), chronisch hoesten, overgewicht en zware fysieke inspanning.2

Stress- of inspanningsincontinentie komt het meest voor. Het heeft niets te maken met psychische stress, maar alles met lichamelijke inspanning. Je verliest bijvoorbeeld (een klein beetje) urine als de druk op de onderbuik verhoogt door hoesten, niezen, lachen of een zware tas optillen. Meestal zijn verslapte bekkenbodemspieren de oorzaak. Bekkenbodemspieren kunnen niet alleen verslappen door hiervoor genoemde risicofactoren, maar ook door een zwangerschap en bevalling (zie het kader ‘Zwangerschap en blaasproblemen’) en door langdurig hard moeten persen bij obstipatie.

Problemen met de blaas, zowel bij mannen als bij vrouwen, is niet iets wat ‘erbij hoort’

Ter voorkoming van slappe bekkenbodemspieren kun je zelf kleine oefeningen doen om de spieren sterk te houden. Bij langdurige klachten, ernstige blaasproblemen of onderliggende aandoeningen zoals prostaatklachten of na een bevalling is het belangrijk om het oefenen van de bekkenbodemspieren te doen onder begeleiding van een gespecialiseerd fysiotherapeut, een bekkenbodemfysio. Hij of zij helpt je om de bekkenbodemspieren op de juiste manier te trainen binnen de eigen grenzen van je lichaam. Daarnaast is het vanzelfsprekend belangrijk om de risicofactoren waar mogelijk te beperken. Zorg voor een gezond gewicht. Overmatig buikvet kan op de blaas drukken en zo incontinentieklachten veroorzaken. Probeer obstipatie waar mogelijk te verhelpen, bijvoorbeeld door het gebruik van probiotica en prebiotische vezels zoals fructo-oligasacchariden (FOS) en inuline.

Interessant is dat er in meerdere onderzoeken een relatie is gevonden tussen stressincontinentie bij vrouwen en een verminderde aanmaak van collageen.3 Wellicht kan suppletie met collageen ook uitkomst bieden. Dit is tot nu toe echter nog niet wetenschappelijk onderzocht.

Blaas of prostaat?

Druppelincontinentie, of ‘nadruppelen’ is een typisch ‘mannenprobleem’. Het ontstaat doordat de plasbuis niet volledig wordt geleegd. Hoe dat kan, is niet goed bekend. Wel weten we dat een vergrote prostaat soms een rol kan spelen. Deze drukt dan op de plasbuis waardoor de doorgang wordt belemmerd en er makkelijker urine achterblijft in de plasbuis. Daarnaast kunnen door een vergrote prostaat ook problemen ontstaan zoals moeilijk, niet geleidelijk of niet volledig kunnen uitplassen. Het is belangrijk om bij deze klachten een arts te raadplegen. Er kan dan worden bekeken of er sprake is van prostaatontsteking of een goedaardige prostaatvergroting. Prostaatkanker is zelden de oorzaak van plasproblemen.4

Mocht een goedaardige prostaat-vergroting de oorzaak zijn van plasproblemen, dan kunnen kruiden mogelijk ondersteunend werken. Voorbeelden van kruiden die veelvuldig met goed resultaat worden toegepast zijn zaagpalm (Serenoa repens), brandnetelwortel (Urtica dioica) en pompoenpitten (Cucurbita pepo).5

Blaasontsteking (bij vrouwen)

Vanwege de relatief korte plasbuis hebben vrouwen vaker last van blaasontsteking dan mannen. Een blaasontsteking wordt meestal veroorzaakt door een bacteriële infectie. Met name de bacterie Escherichia coli (E. coli) is verantwoordelijk voor de kwaal. De bacterie wordt versleept van het anale gebied naar de urinebuis en kan zo de blaas bereiken waar E. coli een ontsteking veroorzaakt. Het voorkomen van een blaasontsteking bestaat dan ook vooral uit maatregelen die erop gericht zijn te voorkomen dat er bacteriën in de blaas terechtkomen die daar niet horen. Zorg dat je voldoende drinkt en ga plassen zodra je aandrang voelt. Dit spoelt de bacteriën beter uit de blaas. Plas de blaas helemaal leeg, zodat er niet een laagje urine achterblijft waar de bacteriën zich goed in kunnen vermenigvuldigen.

De darmflora heeft invloed op het ontstaan van nier- en blaasstenen

Draag katoenen ondergoed om ‘broeien’ te voorkomen en zorg voor een goede persoonlijke hygiëne, dat wil zeggen: was de vagina met water of speciale ‘zure’ zeep en veeg na het plassen altijd van voren naar achteren af. Ook na het vrijen is het belangrijk te gaan plassen en de vagina te wassen (met water), zodat bacteriën die eventueel versleept zijn, worden weggespoeld voordat ze zich kunnen koloniseren.6 Als deze maatregelen niet voldoende werken, kun je suppletie gebruiken met cranberry en D-mannose.7,8 Het beste is om D-mannose op te lossen in een flesje water en gedurende de dag hiervan te drinken. Op deze manier bevindt zich constant een beetje D-mannose in de blaas, wat de groei van E.coli remt. Verder laat onderzoek zien dat het drinken van bessensap (alle soorten bessen) en gebruik van probiotica met lactobacillen de kans op blaasontsteking verminderen.9

Blaas- en nierstenen

Blaasstenen kunnen ontstaan in de blaas, door blaasontsteking, of bestaan uit verplaatste stenen uit de nieren. Symptomen van blaasstenen zijn pijn of moeite met plassen, veel aandrang voelen, pijn in de buik of onderrug en troebele, donkere urine met soms wat bloed. Als de steentjes klein genoeg zijn, worden ze uitgeplast wanneer mogelijk. Als de stenen te groot zijn om uit te plassen, spreken we van blaas- of nierstenen, afhankelijk van de plek waar de stenen zich bevinden. De steentjes worden gevormd door het samenklonteren van kristallen in de urine. Deze kristallen worden meestal gevormd door calcium, oxalaat of urinezuur.10

Een belangrijke oorzaak van blaas- of nierstenen is te weinig drinken. Hierdoor wordt de urine sterk geconcentreerd en kunnen zich makkelijker stenen vormen. Drink minimaal 1,5 tot 2 liter vocht per dag en beperk de inname van zwarte thee en koffie (zie ook verderop). Daarnaast zorgt een overschot aan oxalaat in combinatie met een tekort aan calcium in de voeding voor een hoger risico op steenvorming. Urinezuurkristallen worden daarentegen juist gevormd door een overschot aan purine in de voeding. Purine is een stof die voorkomt in sommige voedingsmiddelen. Wanneer we het eten, wordt het in het lichaam omgezet in urinezuur. Bij een overschot aan urinezuur in het lichaam kun je niet alleen steenvorming krijgen, maar ook last hebben van jicht, een gewrichtsontsteking door ophoping van urinezuur. Purinerijke voedingsmiddelen zijn onder andere gist, soja, vis, linzen, varkensvlees en kikkererwten.

Een voedingspatroon rijk aan groente en fruit lijkt te kunnen beschermen tegen het ontstaan van stenen. Daarbij zijn er een aantal kruiden die steenvorming op verschillende manieren kunnen remmen, zoals groene thee, fram-boosblad, brandnetel, peterselie en granaatappel.11 Deze planten stimuleren het plassen, werken ontkrampend op de urinewegen en gaan kristalvorming tegen. Je kunt het beste een groene thee drinken, want hiermee verhoog je ook direct je vochtinname. Zwarte thee en koffie kun je beter vermijden vanwege de hoge concentratie oxalaat die ze bevatten.

Oxalaat in de voeding wordt in de darmen afgebroken door specifieke darmbacteriën. Recent onderzoek laat zien dat niet iedereen voldoende van deze bacteriën in de darmen heeft. Dit resulteert in een verhoogde oxalaatconcentratie in de urine en mogelijk ook in een verhoogd risico op steenvorming. Het beperken van oxalaatrijke voedingsmiddelen kan in deze situatie helpen om steenvorming te verminderen. Ook suppletie met calcium, magnesium en vitamine B6 kan voorkomen dat kristallen worden gevormd. Calcium en magnesium binden oxalaat in de darmen en verlagen zo de concentratie in de urine.10

Tot slot is er al enige tijd discussie of het gebruik van hoge doseringen vitamine C de vorming van nierstenen in de hand werkt. Groot onderzoek onder tienduizend volwassenen laat zien dat dit niet zo is. Sterker nog: het gebruik van vitamine C zou zelfs de kans op nierstenen kunnen verminderen.12

Conclusie

Blaasproblemen komen, zeker op latere leeftijd, veel voor. Met voeding, suppletie en leefstijl kunnen blaasklachten verminderen of zelfs verdwijnen. Problemen met de blaas, zowel bij mannen als bij vrouwen, is niet iets wat ‘erbij hoort’. Probeer bij plasklachten, samen met een arts, de oorzaak te achterhalen. Met de juiste behandeling is er vaak veel aan te doen.

Bronnen
1 Marieb, E., & Hoehn, K. (2012). Human Anatomy & Physiology. Boston : Pearson.
2 NHG-standaard Incontitentie voor urine bij vouwen, via richtlijnen.nhg.org
3 Int Urogynecol J Pelvic Floor Dysfunct. 2002;13(2):80-7.
4 NHG-standaard Mictieklachten bij mannen, via richtlijnen.nhg.org
5 Phytother Res. 2014 Jul;28(7):949-55.
6 NHG-standaard Urineweginfecties, via richtlijnen.nhg.org
7 PLoS One. 2021 Sep 2;16(9):e0256992.
8 Am J Obstet Gynecol. 2020 Aug;223(2):265.e1-265.e13.
9 Am J Clin Nutr. 2003 Mar;77(3):600-4.
10 World J Nephrol. 2015 Nov 6; 4(5): 492–499.
11 Int J Mol Sci. 2018 Mar 7;19(3):765.
12 Arch Intern Med. 1999 Mar 22;159(6):619-24.