Borstzalf

Ik heb gehoord dat borstzalfjes zoals die al meer dan vijftig jaar worden gebruikt om pijn op de borst te verlichten, eigenlijk alleen maar de natuurlijke functies van het lichaam voor het verwijderen van ongewenste stoffen blijken te onderdrukken. Daarmee wordt de verstopping toegedekt en de illusie van een snelle genezing gewekt, terwijl de kwaal blijft voortduren. Wat vindt u hiervan? – B.R., via e-mail

Borstzalfjes behoren tot die enkele ouderwetse middeltjes die zich schijnbaar staande weten te houden te midden van al het moderne farmaciegeweld. Tussen de talloze middeltjes voor hoest en verkoudheid nemen de borstzalfjes nog steeds een stevige positie in op de planken van de drogist. Waar vroeger het merk Dampo synoniem stond voor een verfrissende zalf tegen vastzittende hoest, hebben nu ook Vick’s en talloze andere merken deze zalfjes in hun assortiment. Terwijl borstzalfjes bedoeld zijn om de verstopping van de neus te verminderen, hebben ze ironisch genoeg een nogal stoffig imago. Waarschijnlijk zijn ze namelijk de oudste vorm van de tegenwoordig zo populaire aromatherapie. De belangrijkste ingrediënten van de meeste zalfjes zijn menthol, kamfer en eucalyptus, allemaal afkomstig van planten en allemaal al met een eeuwenlange geschiedenis van medicinaal gebruik.

Eucalyptusolie is een krachtig natuurlijk antibioticum dat zelfs effectief zou zijn tegen de zogenaamde superbugs, bacteriën die resistent zijn tegen antibiotica. Onderzoek heeft bevestigd dat eucalyptusolie de longblaasjes doet uitzetten. Men denkt dat het actieve bestanddeel van eucalyptusolie cineool is, maar het interessante is dat olie die uit de hele plant is gewonnen, krachtiger blijkt te zijn dan het actieve bestanddeel in geïsoleerde vorm.

Kamfer wordt van oudsher gebruikt in stoommiddelen voor hoest, verkoudheid en verstopping van de luchtwegen in het algemeen. Het werkt langs twee kanten: het heeft een plaatselijk verdovende uitwerking op de keel en maakt tegelijkertijd het slijm in de luchtpijp en de neus los.  Menthol komt van munt en wordt net als de beide andere planten al heel lang als stoommiddel gebruikt tegen verstopping van de luchtwegen, ook bij de Amerikaanse indianen.

Eeuwen van volksgeneeskunde blijken te worden bevestigd door de moderne wetenschap. Zo heeft men gevonden dat menthol de verstopping van de luchtwegen vermindert en het ophoesten van slijm bevordert en mogelijk ook de pijn van ontstoken en geïrriteerd slijmvlies verlicht.1 In dierproeven bleken kamfer en menthol (in tegenstelling tot cineool) effectieve middelen om hoest te onderdrukken.2 Maar hoe staat het met uw suggestie dat borstzalfjes in feite weleens contraproductief zouden kunnen zijn doordat ze het verwijderen van slijm uit de longen zouden onderdrukken? Eigenlijk zijn de bewijzen hiervoor niet eenduidig.

Normaal gesproken zal het lichaam, als er geen hoest is, het slijm geleidelijk uit de longen verwijderen met behulp van de cilia, heel kleine trilhaartjes waarmee de wanden van de luchtwegen zijn bekleed. Hun goed georganiseerde golfbeweging zorgt ervoor dat het slijm voortdurend omhoog wordt gewerkt, naar de keel. Dit kan bijzonder vlug gaan, met een snelheid van ongeveer één centimeter per minuut.

Duitse onderzoekers hebben echter aangetoond dat de gebruikelijke ingrediënten van borstzalfjes mogelijk de werking van de trilhaartjes belemmeren. Zij vonden dat deze kleine haartjes minder actief zijn wanneer ze worden blootgesteld aan een hoge concentratie menthol, eucalyptusolie en dennennaaldolie. Deze proef is echter alleen uitgevoerd op geïsoleerde cellen uit de ademhalingsorganen in een reageerbuis en geldt dus niet noodzakelijk ook voor wat er feitelijk in het lichaam gebeurt.3

Niettemin heeft een team van artsen aan zowel het Royal Free Hospital als het University College London tegengestelde resultaten gevonden in een klinisch onderzoek bij mensen met ernstige bronchitis. Zij bestudeerden twaalf verstokte rokers bij wie de luchtwegen chronisch werden geblokkeerd door slijmproppen in de longen. Hoewel dit een kleinschalig onderzoek was, was er wel een placebocontrole ingebouwd: een echte borstzalf werd vergeleken met een nepzalf.

De resultaten waren opvallend. De artsen vonden duidelijke aanwijzingen dat de echte borstzalf significant beter was in het weghalen van het slijm uit de longen; hoe groter de dosis, des te beter werd het slijm opgeruimd, althans voor ongeveer een uur. Na die tijd deed het er niet toe hoeveel zalf er op de borst werd gesmeerd: er was geen reactie van het lichaam meer.
Aan het eind van het onderzoek waren zij er echter van overtuigd dat zij ‘objectieve aanwijzingen voor een positief effect van [borstzalf] op het opruimen van slijm bij chronische verstopping van de luchtwegen hadden gevonden’.4

Het lijkt er dus op dat borstzalfjes een effectief middel zijn om het slijm uit de longen te verdrijven, al is dat misschien slechts gedeeltelijk het geval. Er zijn een heleboel andere natuurlijke producten die hierbij kunnen helpen, de meeste daarvan zijn op kruidenbasis. Een kleine dosis ipecasiroop (Ipecacuanha Psychotria of Cephaelis) kan bijvoorbeeld verstopping van de bronchi verlichten door taai slijm uit de luchtwegen vloeibaar te maken. Longkruid (Sticta) is goed voor een droge, hardnekkige hoest met een raspend geluid en niezen. De zijdeplant (Asclepias) wordt gebruikt bij acute bronchitis of influenza met een benauwende, pijnlijke hoest en een moeizame ademhaling. Het werkt bijzonder goed bij kinderen. De homeopathie biedt natuurlijk tientallen remedies, allemaal afgestemd op een zeer specifiek geheel van symptomen aan de luchtwegen, tot aan de kleur en samenstelling van het opgehoeste slijm toe.

Daarentegen heeft de plaatselijke traditionele drogist meestal alleen maar hoestdrankjes voor u die een vergaarbak van allerhande middeltjes zijn, vaak een mengsel van wel tien verschillende ingrediënten die soms zelfs een tegengestelde werking hebben. Zo zullen antihistamines tot uitdroging van het slijmvlies leiden, terwijl expectorantia (middelen die het ophoesten van slijm bevorderen) juist de slijmafscheiding zullen stimuleren. Dan is misschien maar beter een van de sterk toegespitste homeopathische of kruidenremedies te gebruiken.

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Groeien met psychosynthese

Essentiële oliën als luchtzuiveraar

Een echte allrounder; Magnesium

Integral Eye Movement Therapy

Fundamenteel ‘waterbewijs’ homeopathie

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier