De bodems onder je gezondheid

Rineke Dijkinga is opgeleid als natuur- en orthomoleculair therapeut en auteur van meerdere boeken. De opbrengst van haar boeken investeerden haar man en zij in een paar hectare landbouwgrond met als doel om terugkeer naar een gezonde bodem en optimale biodiversiteit te bewerkstelligen. Sinds ze nauwer betrokken is bij de landbouw ontdekt ze steeds meer analogieën tussen ‘bodemgezondheid’ en onze eigen gezondheid.

De primaire functie van onze darmen is onze spijsvertering. Een gezonde darm bevat daarnaast een enorme verzameling virussen, bacteriën, schimmels, parasieten etcetera. Zo’n anderhalve kilo verschillende (potentieel gezonde, maar ook ziekmakende) micro-organismen leven in harmonie samen in de darm van een gezond mens en bewaken diens gezondheid minutieus: zo’n 80 tot 90 procent van ons immuunsysteem zit in onze darmen.

Een gezonde darm is bovendien de spil van onze breinvitaliteit. Onze darmen communiceren 24/7 met ons brein: via immuun-boodschapperstoffen, neurotransmitters, korteketenvetzuren enzovoort. Zo hebben onze darmen een enorme vinger in de pap als het gaat om eetgedrag, stemming, emoties en denkvermogen.

Alles wat leeft heeft energie nodig

Idealiter eten we gezond, onbewerkt voedsel (met volop voedingsstoffen – vezels en beschermende stoffen -, vitaliteit en variatie) dat van een gezonde bodem komt. Vanuit de biologische en biologisch-dynamische landbouw betekent dit dat voeding de tijd heeft gehad om natuurlijk te groeien en veerkrachtig te worden. Veerkrachtig voedsel met volop regeneratiekracht/herstelkracht geeft logischerwijs deze kwaliteit door aan degene die het eet. Een beroemd voorbeeld is de doorgesneden biologisch-dynamische komkommer die weer aan elkaar groeit als je de helften weer samenvoegt. De reguliere komkommer verrot.1

En het betekent ook dat ons eten op een gezonde manier wordt bewaard en verwerkt voor het op ons bord belandt. Na consumptie, wordt het minutieus verwerkt in onze spijsvertering. De verwerking en opname van deze wezenlijke voedingsstoffen worden sterk bepaald door de gezondheid van onze darmen en spijsvertering. Vanuit onze darmen worden de bruikbare voedings-stoffen opgenomen en omgezet in energie voor ons lichaam en brein. Ons gezonde muesli-ontbijtje krijgt pas werkelijke voedingswaarde voor je lijf als alle radertjes in dit proces kloppen. Of, de oude geneesheren citerend: ‘Niet wat je eet, maar wat je verteert komt je ten goede.’

De bodem

Vanwege de snelle groei van de wereldbevolking moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne, industriële landbouw. De oorspronkelijke, biologische landbouw heeft andere opvattingen. Nederland zou binnen een jaar kelderen wat betreft landbouwopbrengsten als we zouden stoppen met kunstmest en bestrijdingsmiddelen. De veerkracht en vitaliteit van onze gewassen en bodem is zo verslechterd dat we alleen nog met flink veel ‘chemische infusen’ voedsel kunnen produceren. Ongemerkt is ons voedsel sinds de Tweede Wereldoorlog tussen de 50 en 80 procent minder aan voedingsstoffen gaan bevatten.2,3,4 De bodem is uitgeput, verarmd en niet meer vitaal.

Wij zijn ook wat ons eten ‘at’

Of voedsel werkelijk gezond uitpakt in ons lichaam is niet alleen afhankelijk van de kwaliteit van onze darmen en spijsvertering, maar ook afhankelijk van wat ons eten heeft ‘gegeten’. De plantaardige of dierlijke voedingsmiddelen op ons bord hebben voedingsstoffen ‘gegeten’ die de bodem, direct of indirect, aan ze geleverd heeft. Een derde van de grond wereldwijd is volgens de Global Land Outlook zo ernstig gedegradeerd dat het risico bestaat dat de bodem weldra niet meer in staat is om ons voedsel te schenken.5 Laat staan vitaal voedsel. De ingeslagen weg naar voedselzekerheid lijkt er eentje te worden waarin we afstevenen op voedselonzekerheid.

De boer als apotheker van de toekomst

Voeding en leefstijl zijn ‘hot’. Wat zijn we er, gelukkig maar, druk mee. Niet zo vreemd want er is grote winst te behalen: een gezonde voeding en leefstijl staan volgens emeritus hoogleraar Frits Muskiet voor
90 tot 95 procent in relatie met onze gezondheid.6 De huidige interesse in een gezonde voeding en leefstijl krijgt logischerwijs nog meer impact als we hierin de fase gaan betrekken vóórdat het voedsel op ons bord ligt. Die fase bepaalt namelijk mede óf en hóe voeding in ons lichaam zijn positieve uitwerking kan hebben. Misschien is de spreuk ‘betaal de boer in plaats van de dokter’ meer waar dan ooit. Waar de industriële landbouw vooral gericht is op ‘opbrengst per hectare’ zou het logisch zijn dat ‘gezondheidswaarde per hectare’ voor zowel mens, dier en planeet een beslissende factor wordt. Eten dat geen voeding maar vulling is, kan geen diensten bewijzen aan levende wezens. Daarom wordt weleens gezegd dat een boer die goed voor zijn grond zorgt de apotheker van de toekomst is.

Willen we aan werkelijke gezondheid werken, dan zullen we terug moeten naar de bodems onder onze gezondheid

Een aantal analogieën tussen de bodem, de moderne landbouw en onze (darm)gezondheid

Monoculturen op het land = monoculturen op ons bord en in onze darmen

Het verlies van biodiversiteit door het toepassen van monoculturen is zorgwekkend voor onze planeet en voor onze eigen gezondheid.7,8 ‘Nederland is circa 85 procent van zijn biodiversiteit kwijt en is ecologisch gezien een rampgebied’ werd in een dringende oproep in januari 2021 gesteld door twee milieudeskundigen.9

Biodiversiteit in onze darm bepaalt voor een groot deel de gezondheid van die darm. Hoe groter de diversiteit aan micro-organismen, des te gunstiger het effect op onze gezondheid. De diversiteit van ons darm-microbioom is in hoge mate afhankelijk van de diversiteit van ons voedsel (zie kader p36).10 En ook al lijkt het productaanbod in de supermarkten enorm gevarieerd, de overgrote meerderheid van wat we eten, is afkomstig van monoculturen uit de landbouw: tarwe, soja en mais, vaak aangevuld met vlees, suiker en melk. Vlees en melk zijn uiteraard geen monoculturen, maar de dieren (tenzij ze buiten lopen en hun eigen kostje opscharrelen) die ons dit voedsel leveren, eten deze monoculturen wel. Soja en mais zijn goedkoop en ze zorgen ervoor dat dieren snel groeien en eventueel snel slachtrijp zijn. Daarom worden monoculturen als soja en mais ook als veevoer verbouwd. Soja heeft grote gevolgen voor bijvoorbeeld de kap van regenwouden en daarmee immense teloorgang van biodiversiteit.

Wat kun je zelf doen? Kies eens iets anders dan tarwe. Er is een keur aan heerlijke andere (pseudo)granen en pasta’s, zoals boekweit, haver, gerst, gierst en amarant of neem peulvruchten, zoals linzen, bonen etcetera. Ook op het gebied van vleesvervangers zijn er zoveel meer mogelijkheden dan soja: maak eens zelf je burgers met bijvoorbeeld het eiwitrijke lupine, andere peulvruchten of noten.

 

 

Tekorten aan mineralen en sporenelementen

Bovengenoemde monoculturen worden vaak geteeld met behulp van bestrijdingsmiddelen als glyfosaat, een gewasbeschermingsmiddel dat zich ophoopt in het eetbare deel van de plant, maar ook in de bodem, het water en het milieu. Het werkt als een soort antibioticum in de bodem, maar ook in jouw darm. Verder werkt het als chelator: het bindt allerlei mineralen en sporenelementen aan de bodem. Daardoor kunnen planten deze mineralen en sporenelementen niet opnemen, terwijl zoals gezegd voedingsstoffen al sterk verminderd aanwezig zijn door de verarming van de bodem. De gewassen krijgen bovendien vaak een flinke dosis kunstmest met stikstof, kalium en fosfor. De overmaat aan deze drie vermindert de opname van vele andere mineralen en sporenelementen, die er tóch al minder waren. Als de tarwe uit deze monoculturen vervolgens ook nog eens als geraffineerde bloem in ons voedsel verwerkt wordt, zien we de voedingswaarde (en niet te vergeten de vezelrijkdom) nog verder afnemen, omdat de vezels bij het raffineren uit het product worden gehaald. Tarwebloem bevat bijvoorbeeld ten opzichte van volkorenmeel: chroom -98 procent, mangaan -86 procent, zink -78 procent, magnesium -85 procent, ijzer -76 procent, koper -68 procent, selenium -76 procent en calcium -60 procent.11,12

Wat kun je zelf doen? Allereerst zou het natuurlijk een fantastisch idee zijn om tarwe, mais, soja, vlees, eieren en zuivel biologisch te eten. In de biologische landbouw mogen geen bestrijdingsmiddelen gebruikt worden. Kiezen voor biologisch brood met een lange rijstijd is ook winst: de lange rijstijd breekt het fytinezuur (dat mineralen en sporenelementen bindt) af. Steeds meer bakkers schakelen weer over op de ambachtelijke manier van brood bakken, met een lange rijstijd. Wil je thuis brood bakken? Onlangs is er een leuk boek verschenen: Oude Granen, nieuw brood.13

 

Gebrek aan humus in de bodem, nadelig voor humans

Kunstmest levert geen organisch koolstofmateriaal, zoals stro en plantenmateriaal. Dit is vergelijkbaar met ons gebrek aan vezels. We eten gemiddeld 10-20 gram vezels, maar hebben 30-40 gram nodig. Onze voorouders aten overigens zo’n 110 gram vezels per dag. In de bodem is dat niet anders: van kunstmest kan het bodemleven niet eten.

Gezonde darmbacteriën hebben moeite met overleven bij een gebrek aan vezels of eenzijdig voedsel. Vooral als ze bewerkt voedsel voorgeschoteld krijgen, bleek uit recent onderzoek.10 Zowel de bodem als onze darmen moeten een grote diversiteit aan micro-organismen hebben om überhaupt voedingsstoffen te kunnen opnemen. Die diversiteit is onder meer afhankelijk van de diversiteit van ons voedsel. En juist dat gebrek aan diversiteit bedreigt onze gezondheid, vooral door het verhoogde risico op overgewicht, stofwisselingsziekten als diabetes, hart- en-vaatziekten en ontstekingen.10,14

De darm is de wortel van de plant mens (Chinees gezegde). Door het gebrek aan koolstof (stalmest, blad, plantenresten) en het gebruik van kunstmest verdwijnt een groot deel van de bodem-micro-organismen. Deze kunnen namelijk niet overleven zonder koolstof. Net als in onze darmen doen micro-organismen iets terug voor de ‘kost en inwoning’ die de bodem of onze darmen hen verschaffen. Op hun weg naar de plantenwortels nemen micro-organismen bijvoorbeeld mineralen en sporenelementen mee, zodat de plant die kan opnemen. In ruil voor deze noeste arbeid, schenkt de plant hen ‘gratis’ een groot deel van zijn suikers en eiwitten. Zo blijven ze allemaal gezond.

Op het moment dat kunstmest zijn intrede doet in de grond (en de plant automatisch voedingsstoffen dichtbij heeft) wordt deze intense samenwerking doorbroken en gaan ze elkaar beconcurreren: de plant geeft zijn kostbare voedingsstoffen niet meer gratis weg en gebruikt deze voor zijn (snelle) groei. De micro-organismen op hun beurt voeren geen voedingsstoffen meer aan richting plant. De samenwerking is immers niet langer zinvol. Ook wij ‘schenken’ onze darmbacteriën zo’n 40 procent van alle vezels (als we die eten tenminste) die wij niet kunnen verteren, maar die een feestmaal zijn voor onze darmbacteriën! In ruil daarvoor maken zij bijvoorbeeld volop korteketenvetzuren aan, stoffen die bepalend lijken te zijn voor gezonde immuunreacties en het voorkomen of verminderen van laaggradige ontstekingen.15,16

Wat kun je er zelf aan doen? Eet mee met het seizoen! Zonder veel moeite bouw je zo al flink wat variatie in. En nog mooier: kies vooral voor biologische voeding uit de volle grond, van boeren die hun grond hebben gekoesterd. Zo bouwt iedereen weer mee aan een gezondere bodem. Zelf kokkerellen met onbewerkte en diverse ingrediënten is misschien wel de gezondste tip die er te geven is als je gaat voor een gezond darmmicrobioom.

 

Snelle kunstmest net zo funest als snelle koolhydraten

Het gevolg is dat planten die we ‘opporren’ met kunstmest veel vrije suikers in hun ‘bloedbaan’ hebben en weinig mineralen en sporenelementen.2,3,4 Daardoor worden ze sneller ziek of door plagen geteisterd. Het ‘immuunsysteem’ van de plant is afhankelijk van een gezonde bodem, net zoals ons immuunsysteem vooral afhankelijk is van onze darmgezondheid. Justus von Liebig, de uitvinder van de kunstmest, herriep daarom voordat hij stierf zijn uitvinding en stelde dat zijn theorie over kunstmest uiteindelijk niet klopte.17 De kunstmestindustrie was toen al ‘big business’, waardoor er geen belangstelling was voor zijn hernieuwde inzicht. Het wordt ons nooit verteld, maar per hectare wordt er gemiddeld zo’n 100 kilo kunstmest en zo’n 5,8 kilo pesticiden gebruikt.18 Een deel komt in de plant terecht maar circa driekwart van de kunstmest spoelt uit naar de bodem en het grondwater. En bestrijdingsmiddelen verwaaien bovendien makkelijk. Zo komen ze terecht in de natuur en het milieu én uiteindelijk in ons lijf.19

Snelle koolhydraten doen als het ware hetzelfde met ons microbioom. Het gemiddelde westerse eetpatroon met snelle suikers en bewerkt voedsel lijkt een dramatisch diversiteitsverlies in onze darmbacteriën te veroorzaken.20 Zelfs één fastfoodmaaltijd kan al stress, ontstekingen en verlies van darmbacteriën tot gevolg hebben.21 Het eten van whole foods – volwaardige plantaardige voedingsmiddelen die ongeraffineerd zijn of zo min mogelijk bewerkt – kan daarentegen snel tot gunstige veranderingen leiden.22

‘Wanneer je eet, voed je niet alleen je lichaam, maar ook de triljoenen microben die in je darmen leven’, aldus prof. Tim Spector, epidemioloog aan het King’s College London.23

Wat kun je zelf doen? Veel oude granen als boekweit, rogge, haver etcetera. kunnen niet tegen het gebruik van kunstmest. Het kan geen toeval zijn dat deze granen over de hele linie veel langzamer in suikers worden omgezet en zo je darmflora en bloedsuikerspiegel veel minder uit balans brengen. Een pannenkoek eten van oude granen in plaats van tarwebloem kan zo voor zowel de bodem als je eigen gezondheid heilzaam zijn. Zeker als je in de topping een paar ons groente per persoon verwerkt.

Kleine onbespoten groenten en fruit hebben meer beschermende stoffen dan de uit de kluiten gewassen ‘plofvarianten’

Natuurlijke beschermers

Natuurlijk groeiende planten maken fytonutriënten aan om zich te beschermen tegen stress, los van of deze stress nu wordt veroorzaakt door felle zon of uv-straling, vraat door micro-organismen of door droogte.24 Hoe sneller een plant groeit en hoe meer deze beschermd wordt met chemische gewasbeschermingsmiddelen, des te minder fytonutriënten worden aangemaakt. Daarom hebben bijvoorbeeld kleine onbespoten groenten en fruit meer beschermende stoffen dan de uit de kluiten gewassen ‘plofvarianten’.25,26

Hoewel het hier geen analogie betreft, wordt wel steeds duidelijker hoe belangrijk deze fytonutriënten zijn om onze gezondheid te waarborgen. Deze beschermende stoffen (vooral de polyfenolen en flavonoïden) kunnen in een gezonde darm omgezet worden in hun actieve vorm. Alleen deze actieve vorm is bruikbaar voor onze cellen om zich te beschermen. Hier komen we in een flinke vicieuze cirkel: we eten al 80 tot 90 procent minder van deze fytonutriënten dan vijftig tot honderd jaar geleden27 en ons darmmicrobioom heeft, door de hiervoor geschetste ontwikkelingen, minder mogelijkheden om ze om bruikbaar te maken.28

Wat kun je zelf doen? In 2020 was iets meer dan 3 procent van het voedsel dat we aten van biologische oorsprong.29 Kiezen voor onbespoten/biologisch als je in de winkel of op de markt staat, helpt om meer beschermende stoffen binnen te krijgen. Het bereiden van je voeding met veel meer onbespoten kruiden en specerijen kan ook een boost aan beschermende stoffen bieden.

De darmen zijn de wortels van de plant die we ‘mens’ noemen

Erosie en leaky gut

Wie op het platteland woont, ziet het vaak met eigen ogen: de kostbare toplaag van de bodem is stof geworden. De bodem is geërodeerd en waait in het voorjaar, als de akkers kaal zijn, deels weg. Deze dust bowls ontstaan vooral als gevolg van een gebrek aan humus en micro-organismen in de bodem. Hierdoor verliest de bodem zijn capaciteit om voedingsstoffen op te nemen, structuur te bewaren en vocht vast te houden.

Erosie is wereldwijd een groot probleem: de kostbare toplaag verdwijnt tien keer sneller dan dat het weer kan worden opgebouwd. ‘Erosie’ is ook bij mensen een steeds groter wordend probleem aan het worden: als de darmen hun potentieel gezondheidsbevorderende bacteriën verliezen, kunnen potentieel schadelijke bacteriën en schimmels gaan overheersen (die je overigens niet hoeft te merken). Mede hierdoor raken onze darmslijmvliezen beschadigd. Het kan uitmonden in een leaky gut (ook wel Intestinal Mucosal Disorder genoemd). Juist intacte darmslijmvliezen vormen de finishing touch als het gaat om de opname van voedingsstoffen. Net als in een ongezonde bodem spoelen bij een leaky gut heel wat vitale voedingstoffen zo het toilet in. Gezonde darmslijmvliezen zijn bovendien onze belangrijkste douane: ze moeten de opname van ongewenste of potentieel ziekmakende stoffen in onze bloedbaan tegenhouden.

Wat kun je zelf doen? Ga met de basisprincipes voor een gezond microbioom aan de slag: veel variatie, vers, onbewerkt, vezelrijk voedsel en dagelijks gefermenteerde -probiotische- voeding, zoals kefir, zuurkool, kombucha en yoghurt. Fermentatie is van oudsher een techniek om voeding langer houdbaar te maken.

Met een gezond microbioom verlaag je het risico op een leaky gut. Ieder mens heeft overigens zijn eigen unieke microbioom: de basisprincipes zijn gelijk, maar de voedingsmiddelen waarop je gedijt kunnen voor iedereen anders zijn.10

 

Hoopvol

Willen we aan werkelijke gezondheid werken, dan zullen we terug moeten naar de bodems onder onze gezondheid: de grond en onze darmgezondheid. Ieder mens eet, dus kan iedereen een steentje bijdragen. Of het nu is door je consumptie van dierlijk eiwit te verlagen, vaker wat (on)kruiden uit ongerepte bodem of van je vensterbank te eten of door duurzaam voedsel te kopen door te kiezen voor producten met keurmerken op het gebied van dierenwelzijn, eerlijke handel, natuur, milieu en herkomst, zoals On the way to PlanetProof, Demeter, Fair Trade/Max Havelaar en MSC voor duurzaam gevangen vis. Daarnaast is het goed om te weten dat er ook volop boeren zijn die, zonder welk keurmerk dan ook, zeer duurzaam voedsel produceren, met aandacht voor de bodem en de natuur. De boer kennen die jouw eten levert, kan dus belangrijk zijn voor jouw gezondheid.

Mijn hoop is dat er in ieder van ons weer een beetje indianenbloed gaat stromen, zodat we beseffen dat we de bodems onder onze gezondheid moeten koesteren en dat deze onze zorg en aandacht nodig hebben. Uit ervaring weet ik dat het tevens een grote bron van vreugde, inspiratie en zingeving kan zijn, omdat deze eeuwenoude wijsheid van de Cree-indianen ons allemaal aangaat:
De mens heeft het web des levens niet geschapen, hij is niet meer dan een draadje ervan. Alles wat hij het web aandoet, doet hij zichzelf aan.

 

Bronnen
1 Petra Esink, 2016, Barstenvol leven, een pleidooi voor vitale voeding
2 www.edepot.wur.nl/449448
3 Trends in bodemen gewaskwaliteit 2016 Louis Bolk Instituut
4 Vergelijking van nutriënten in groenten en fruit. Door Pharmalonzern Geigy( Switzerland) in 1985 en Food laboratory Karlsruhe/sanatorium Obertal in 1996
5 https://www.mo.be/nieuws/50-landen-hebben-al-een-plan-om-landdegradatie-te-stoppen
6 http://tekstproducties.nl/wordpress/?p=750
7 Nature Sustainability, 1(12), 773–781
8 www.evmi.nl/nieuws/duurzaamheid/gebrek-aan-diversiteit-bedreigt-gezondheid-en-voedselzekerheid /
9 https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/j-accuse-een-brief-aan-zijne-majesteit-de-koning~b5dea30d/
10 Nature Medicine volume 27, pages321–332(2021)
11 Rene Proesmans, Optimaal gezond zonder medicijnen, ISBN 9789022334041
12 Remko Kuipers, Oergezond, word en blijf gezond met de oerleefstijl, ISBN 9789035142947
13 Noor Bas, Ineke Berentschot, Dion Heerkens, Oude granen nieuw brood, ISBN 9789062240500,
14 https://www.evmi.nl/nieuws/gebrek-aan-diversiteit-bedreigt-gezondheid-en-voedselzekerheid
15 Nutrients. 2020 Apr; 12(4): 1107
16 Nutrients. 2018 Oct; 10(10): 1499
17 Justus von Liebig, De zoektocht naar kringlooplandbouw, ISBN 978-90-817996-0-7
18 https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/84007NED#shortTableDescription
19 Entropy 2013, 15(4), 1416-1463
20 Nutrients. 2018 Mar 17;10(3):365
21 Metabolism, 57(6), 867–870
22 Nature, 505(7484), 559–563
23 www.news.harvard.edu/gazette/story/2021/01/study-finds-link-between-gut-microbes-and-obesity/
24 Brit J of Nutrition, 112(05), 794–811.
25 Brit J of Nutrition , Volume 112 , Issue 5 , 14 September 2014 , pp. 794 – 811
26 doi.org/10.3389/fmicb.2019.01629
27 https://www.orthokennis.nl/artikelen/Bitter-is-beter,-een-introductie-tot-salvestrolen
28 Nutrients 8(2):78
29 www.vmt.nl/duurzaamheid-mvo/nieuws/2020/09/bionext-er-zit-veel-potentie-in-biologisch-marktaandeel-10143566

Feestje voor jezelf, je darmbacteriën en je gasten.

Ingrediënten voor 4 personen

  • flinke scheut olijfolie
  • 3 fijngesnipperde rode uien
  • 2 fijngesneden tenen (zwarte) knoflook
  • 5 à 6 zongedroogde tomaten
  • 800 gram kleurrijke, klein gesneden groente als wortel, prei, paprika, kool, broccoli etcetera
  • 100 gram groene pesto
  • een flinke hand verse kruiden als basilicum, oregano, rozemarijn en bieslook
  • peper en Keltisch zout naar smaak

Suggesties voor de garnering

Een schaaltje feta, mozzarella, panir, hangop/kwark of veganistische witte kaas, tempé/lupeh, gestoomde kip, ansjovissen, sardientjes, geroosterde noten/pitten/zaden of gepocheerde eieren, gekookte bonenmix. Voor extra antioxidanten kies je bijvoorbeeld voor een schaaltje olijven, pesto, kappertjes, artisjokken, extra zongedroogde tomaatjes, rucola, (veld)sla, postelein, kiemen of microgroenten. En eventueel nog wat edelgistvlokken voor extra B-vitamines. Zet zout en peper, olijfolie en wat balsamico-azijn op tafel. Op deze manier kun je heel gemakkelijk ieders voedingskeuzes aan tafel respecteren en ieder zijn maaltijd naar eigen smaak samenstellen.

Aan de slag

Bak de pannenkoeken (1 tot 1,5 per persoon) met een volkoren pannenkoekmix*. Leg tussen elke pannenkoek een vel bakpapier, zodat je ze eenvoudig kunnen invriezen en weer kunt laten ontdooien. Doe in de tussentijd de door jou gekozen garnering in bakjes.

Verhit de olijfolie in een hapjespan, fruit de ui en knoflook een paar minuten aan. Voeg de groenten toe en bak even mee. Draai de warmtebron iets lager. Stoof de groente beetgaar. Haal de pan van het vuur en voeg de rest van de ingrediënten toe. Zet alles op tafel en laat iedereen zijn eigen keuze maken. Ideaal als je gasten krijgt, ook omdat je alles ruim van tevoren kunt klaarzetten.

* Op een zeer eenvoudige manier kun je veel meer variatie in je eten aanbrengen door je eigen meelmix samen te stellen. Mijn favoriete mix bestaat uit gelijke delen biohaver-, quinoa-, gierst-, boekweit-, kastanje-, linzen-, teff-, mais- en sorghummeel. Uiteraard kun je ook met minder meelsoorten toe: alle variatie is mooi meegenomen.

Tip

Wil je nog meer kleur en groente op je bord? Voeg dan eens gekookte gepureerde rode bieten toe aan je pannenkoek (gebruik evenveel rode biet als meel). Echt superlekker en feestelijk en spelenderwijs heb je weer extra vezels en diversiteit aan je maaltijd toegevoegd.

Mogelijke oorzaken dysbiose

Een dysbiose in de darm, ongeacht de oorzaken, zorgt voor kleine ontstekingen in de darm. Bij een dysbiose kunnen schimmels en potentieel schadelijke bacteriën gemakkelijk het roer overnemen en het darmmilieu omturnen naar een ontstekingsbevorderende darmflora. Dit veroorzaakt onder andere schade aan de darmslijmvliezen en een verhoogd risico op een hyperpermeabele darm (leaky gut) die een systemische ontstekingsreactie in gang kan zetten. Dit wordt gezien als een factor die kan bijdragen aan het ontstaan van allerlei chronische ziekten.1,2 Hieronder volgt een aantal van de mogelijke veroorzakers van dysbiose en/of een leaky gut. De genoemde factoren kunnen in veel gevallen zowel oorzaak als gevolg zijn.

  • Het gemiddelde westerse voedingspatroon met een hoge consumptie van geraffineerde koolhydraten en suikers, ultra processed food, met vezelarme voedingsmiddelen en daarmee een grotere kans op obstipatie en een tekort aan korteketenvetzuren, met te veel (dierlijke/zwavelhoudende) eiwitten, verzadigde vetten en transvetten in de voeding1,3
  • Stress1,4,5
  • Bepaalde medicijnen, zoals onder meer paracetamol, NSAID’s (als aspirine/ibuprofen), morfine, prednison, antibiotica, antipsychotica, maagzuurremmers en statines1,6,7
  • Xeno-oestrogenen en xenobiotica, bijvoorbeeld glyfosaat8
  • Bepaalde zoetstoffen als sacharine en sucralose en mogelijk ook aspartaam en acesulfaam K3,9
  • Alcohol, roken en de combinatie van beide4,10
  • Depressies11
  • Tekorten aan aminozuren (zoals glutamine), omega 3, vitamine D, zink, magnesium
  • Exorfine-overbelasting door tarwegluten (gliadine), soja en melk (caseïne)12
  • Mogelijk een overmaat aan antinutriënten door eenzijdig voedsel/dieet: gluten/gliadine, saponinen, lectines, solanine, capsaïcine, oxaalzuur13
  • Anorexia en boulimia14
  • Verstoringen elders in de spijsvertering, zoals van lever, gal, maag of alvleesklier
  • Verstoring van het mond-microbioom, zoals bij parodontitis15
  • Laxeermiddelen/laxerende kruiden als vuilboombast (of thee die laxerend werkt)1
  • Voedselallergieën of -overgevoeligheden (een dysbiose kan ook de veroorzaker zijn)14
  • Menopauze en/of oestrogeentekort16
  • Bepaalde emulgatoren en/of additieven in voedsel en medicijnen, zoals sulfiet, polysorbaat, E433, E171, E466 1,3,17

Bronnen
1 www.archive.foundationalmedicinereview.com/publications/9/2/180.pdf
2 Sci Rep 9, 12918 (2019)
3 Nutrients. 2018 Mar; 10(3): 365
4 Curr Opin Behav Sci. 2019 Aug; 28: 105–110
5 Front Cell Neurosci. 2015; 9: 392
6 Sci Rep. 2018 Feb 26;8(1):3596
7 Aliment Pharmacol Ther. 2018 Feb;47(3):332-345
8 Adv Nutr. 2019 Jan; 10(Suppl 1): S31–S48
9 Interdiscip Toxicol. 2013 Dec; 6(4): 159–184
10 Arch Microbiol. 2018 Jul;200(5):677-684
11 Best Pract Res Clin Gastroenterol. 2017 Oct;31(5):579-588
12 Lucas Flamend, Het exorfineherstelplan, integrale epigenetica in de praktijk, ISBN 9789082922103
13 Nutrients. 2020 Oct; 12(10): 2929
14 Nat Med. 2019 Jul;25(7):1164-1174
15 Int J Mol Sci. 2019 Aug 25;20(17):4146
16 Front Microbiol. 2017; 8: 1884
17 Autoimmun Rev. 2015 Jun;14(6):479-89

 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Rineke Dijkinga

Flemming Lehrmann over Lichtvoedsel

Basisrecept voor elke dag

Vervroegde overgang

Power voor je brein

De analogie tussen bodem, darmen en brein

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Rineke Dijkinga avatar

Over de auteur

Rineke Dijkinga heeft ruim vijtien jaar mensen met chronische klachten begeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Haar cliënten waren op zoek naar praktische tips en recepten en zo schreef ze in 2011 haar eerste boek waarin, naast gemakkelijke recepten, het ''weten over eten' de rode draad vormt. Sinds 2019 richt ze zich alleen nog op het verspreiden van haar kennis via artikelen, trainingen, lezingen en boeken. Om haar kennis omtrent de voedingswaarde van ons eten verder te verdiepen, kocht ze met de opbrengt van haar boeken een paar hectare landbouwgrond waar alles draait om 'gezondheidswaarde per hectare'.
Lees meer artikelen van Rineke Dijkinga