De laatste modegril in de preventieve geneeskunde is een totale lichaamsscan waarbij iemand aan enorme hoeveelheden straling wordt blootgesteld zonder duidelijke voordelen boven veiligere technieken als thermal imaging.

Hartaandoeningen en kanker zijn de meest voorkomende doodsoorzaken in Nederland, net als in de meeste andere westerse landen. Hartziekten zijn jaarlijks verantwoordelijk voor een op de drie sterfgevallen in Nederland en Amerika, terwijl ze in Engeland oorzaak zijn van bijna 40 procent van alle sterfte. Voor kanker geldt dat deze ziekte elk jaar een kwart van alle sterfgevallen in de VS en Engeland veroorzaakt1 en eveneens eenderde in Nederland1.

Met dit soort cijfers wekt het geen verbazing dat mensen zich aan onderzoeken onderwerpen die beloven deze mogelijk fatale ziekten op te sporen. Het idee van vroege opsporing spreekt ons aan omdat we denken dat vroegtijdige ontdekking een effectieve behandeling bevordert en de overlevingskans vergroot.

Een van die opsporingsmethoden is de CT-scan (computertomografie), die bedoeld is om vroegtijdig te waarschuwen voor kanker, hartziekten en andere, minder ernstige aandoeningen. Sinds de CT-scan in de jaren zeventig werd geïntroduceerd, wordt zij alom als een diagnostisch instrument gebruikt voor mensen met een verhoogd risico2.

Sinds kort zetten onafhankelijke klinieken en screeningscentra in de VS de CT-scan – en met name de totale lichaamsscan – echter in bij een agressieve marketingcampagne die gericht is op mensen die gezond, maar ongerust zijn3. Sommige centra kondigen de totale lichaamsscan aan als het ‘ultieme screeningswonder’, terwijl er in de Amerikaanse pers allerlei mensen aan het woord komen die met veel zendingsdrift uitweiden over de levensreddende verdiensten van de CT-scan. Met als doelgroep iedereen die gezond en kapitaalkrachtig is en geen klachten heeft, wordt de totale lichaamsscan aangeprezen als de ultieme preventieve maatregel, die ziekten blootlegt die misschien ongemerkt op de loer liggen.

Straling: een tikkende tijdbom

Maar er zit wel een addertje onder het gras. Onderzoekers hebben gevonden dat je bij een CT-scan aan een aanzienlijke hoeveelheid straling wordt blootgesteld. In een van deze studies bleek dat de straling van één enkele CT-scan van het gehele lichaam overeenkwam met de hoeveelheid straling die samenhangt met een verhoogd risico op dodelijke kanker bij overlevenden van de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki4.

En volgens het Royal College of Physicians in Edinburgh staat een CT-scan van alleen de buik of het bekken gelijk aan 500 röntgenfoto’s van de borst of vier tot vijf jaar blootstelling aan natuurlijke (achtergrond)straling. Desondanks is er in landen als de VS en Australië een groeiende tendens de algemene bevolking massaal op het hele lichaam te screenen5. Bedrijven en klinieken, met name in de VS, blijven agressief reclame maken voor de totale lichaamsscan zonder enig empirisch bewijs voor de voordelen van een dergelijke screening.

Er zijn zelfs zo weinig klinische gegevens die een algemene CT-screening ondersteunen, dat de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) een verklaring heeft uitgegeven: ‘De FDA heeft geen concreet bewijsmateriaal waaruit blijkt dat een totale lichaamsscan bij mensen zonder klachten de onderzochte personen meer voor- dan nadelen oplevert.’6 Gezien het bewijsmateriaal tot nu toe lijkt het in feite waarschijnlijker dat een CT-scan meer kwaad dan goed doet en mogelijk ook een gevaar voor de volksgezondheid vormt7.
Hoge stralingswaarden vormen niet het enige bezwaar tegen systematische toepassing van CT-scans. Er bestaat ook kans op fout-positieve resultaten. Die kunnen leiden tot onnodige ongerustheid of, erger nog, tot ingrijpender en gevaarlijker vormen van onderzoek8.

Zo bleek in een experimenteel onderzoek naar longkanker met behulp van een CT-screening – waarvan de resultaten ongepubliceerd blijven – dat in wel 50 procent van alle gescreende gevallen minstens één knobbeltje werd gevonden. Hoewel deze knobbeltjes waarschijnlijk goedaardig waren, had hun ontdekking ook kunnen leiden tot verder, onnodig onderzoek, bijvoorbeeld een naaldbiopsie of thoracotomie (chirurgische incisie van de borstwand)9.

In plaats van gemoedsrust te brengen kan een CT-scan van het gehele lichaam dus misschien vage afwijkingen blootleggen, waarna er vervolgonderzoeken nodig zijn die in aanleg een verhoogd risico met zich meebrengen.10 In het ergste geval kan dit tot overdiagnostisering leiden, waarbij de screening uitmondt in een diagnose kanker en tot een onomkeerbare behandeling als lobectomie (waarbij een gedeelte van de hersenen wordt verwijderd of afgesneden van de rest)11.

Anderzijds zou een negatief (normaal) resultaat ten onrechte een veilig gevoel kunnen geven en tot zelfgenoegzaamheid kunnen leiden. Bovendien is een CT-scan misschien niet zo goed in het ontdekken van bepaalde vormen van kanker als wel wordt beweerd. Longkanker in een vroeg stadium kan bijvoorbeeld niet worden opgemerkt. In één geval werd longkanker over het hoofd gezien omdat het erg veel leek op een heel klein granuloom (verzweerd weefsel)12.

Toch zullen de meesten van ons de kans willen aangrijpen om een ziekte in zijn vroegste fasen te ontdekken en zo de kans op overleving en mogelijke behandeling zo groot mogelijk te maken.

Thermal imaging

Brengt screening nu echt zulke extreme gezondheidsrisico’s met zich mee? Niet per se. Een populair – en veiliger – alternatief om bepaalde aandoeningen al vroeg op te sporen is de techniek digital infrared thermal imaging (DITI). Deze non-invasieve, niet-radioactieve en pijnloze techniek meet temperatuurveranderingen aan het huidoppervlak. Hij is zo enorm gevoelig dat hij ook verschillen registreert die diepe fysiologische veranderingen in het lichaam – met andere woorden, de aanwezigheid van ziekte – weerspiegelen13.

Bij deze techniek worden platen van vloeibare kristallen rechtstreeks op het lichaam aangebracht of er wordt met ultragevoelige infraroodcamera’s gewerkt die gekoppeld zijn aan een geavanceerde computer14. Hoewel het geen diagnostisch instrument is, vormt DITI een goed vroegtijdig waarschuwingssysteem voor bepaalde vormen van kanker, met name borstkanker15.

Dr. Shamim Daya van het Wholistic Medical Centre in Londen vindt het ook een waardevol instrument om andere aandoeningen vast te stellen, zoals artritis, hartziekten, stoornissen in het zenuwstelsel en RSI. Volgens haar kan DITI ‘zeer subtiele, maar belangrijke veranderingen in het lichaam opsporen en daarmee niet alleen vroegtijdige behandeling mogelijk maken, maar ook de voortgang van een behandeling aantonen en bewaken’.

Een aantal studies bevestigt dat borstkanker met infraroodfotografie kan worden opgespoord, waaronder één studie die een gevoeligheid van 99 procent vaststelde voor het bepalen van deze ziekte16,17,18. In dit onderzoek werden in vier jaar tijd 769 gevallen onderzocht; de conclusie was dat infraroodopnamen een volkomen veilige, non-invasieve methode zijn om borstkanker in een vroeg stadium op te sporen, vooral bij vrouwen onder 55 jaar19.

DITI wordt ook gebruikt om te screenen op tandheelkundige en neurologische stoornissen en stoornissen in het gezicht (sinus) of het spier- en beenderstelsel. Een informatief rapport van dr. John H. Moxley III uit 1988 ondersteunt het gebruik van thermal imaging voor het diagnosticeren van aandoeningen in spieren en botten en van stoornissen die verband houden met het zenuwstelsel en de wervelkolom.

Uit ander onderzoek blijkt dat thermal imaging ook een waardevol instrument is voor reumatische (ontstekingen), neurologische, neonatale en vaatstoornissen en voor problemen die samenhangen met de huid, de ogen en chirurgie20. Hoewel DITI noch in de VS noch in Nederland al een gevestigde screeningsmethode is, is het voor de toekomst toch een aantrekkelijker alternatief om ziekte vroegtijdig op te sporen omdat het een stralingsvrije en non-invasieve techniek is.
Amanda Diamond

Bronnen:
1 Mortality statistics: cause, England and Wales, 2002, Series DH2 nr. 29; National Center for Health Statistics; www.cdc.gov/nchs/fastats/deaths.htm
1a Sterfte in 2003 naar ICD-hoofdgroep; Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu; www.rivm.nl/vtv/object_document/o2305n18837.html
2 Internet J Radiol, 2003; 3: 1
3 Internet J Radiol, 2003; 3:1
4 Radiology, 2004; 232: 735-738
5 www.behindthemedicalheadlines.com/articles/ct_scans.shtml
6 www.fda.gov/cdrh/ct/ctscansbro.html
7 Internet J Radiol, 2003; 3: 1; Radiology, 2004; 232: 735-738
8 Am J Roentgenol, 2002; 179: 319-326
9 Radiology, 2001; 221: 587-591
10 Internet J Radiol, 2003; 3:1
11 Radiology, 2001; 221: 587-591
12 Radiology, 1999; 212: 61-66
13 Zie www.wholisticmedical.co.uk
14 Zie www.iact-org.org/patients/what-is-thermography.html voor meer informatie
15 Cancer, 1980; 45: 51-56
16 Am J Roentgenol, 2003; 180: 263-269
17 Clin Obstet Gynecol, 1982; 25: 401-408
18 IEEE Trans Med Imaging, 1998; 17: 1019-1027
19Am J Roentgenol, 2003; 180: 263-269
20 IEEE Trans Med Imaging, 1998; 17: 1019-1027

Hoe werkt DITI?
• Een infraroodscanner zet de infraroodstraling die door de huid wordt uitgezonden, om in elektrische impulsen die op een monitor in kleur zichtbaar worden gemaakt. Dit ‘thermogram’ is een visuele kaart van de lichaamstemperatuur.
• De verschillende kleuren geven aan of de huid meer of minder infrarood afgeeft. Aangezien een gezond lichaam gekenmerkt wordt door een zeer sterke temperatuursymmetrie, worden ook zeer geringe verstoringen in die symmetrie gemakkelijk opgemerkt.
• Gebieden die op het thermogram als te warm of te koud overkomen, worden aangemerkt als een vroege waarschuwing dat er in het onderliggende weefsel iets gaande is dat niet klopt1.
• Aangezien een tumor meer warmte uitstraalt dan het omringende weefsel en in de loop van de tijd warm blijft of zelfs nog warmer wordt, is thermal imaging bruikbaar om eventuele vroege, verdachte veranderingen op te sporen en te blijven volgen.
IEEE Trans Med Imaging, 1998; 17: 1019-1027

Waarom controle met infraroodopnamen?
• DITI is zeer gevoelig om vroegtijdig veranderingen in bloedvaten, zenuwen en botten te ontdekken.
• Hoewel DITI vooral functies onderzoekt, geeft het ook de onderliggende veranderingen in stofwisseling en fysiologie(het functioneren van de organen van het lichaam weer binnen een bepaald deel van het lichaam.
• DITI kan al vroeg het risico van kanker, hartziekte en beroerte voorspellen. Dit gebeurt door abnormaal warme gebieden bloot te leggen en te wijzen op verhoogde fysiologische en metabole (stofwisselings) activiteit.
• DITI kan ook al vroeg aanwijzingen voor beschadigingen in het spier- en beenderstelsel of voor neurologische beschadiging opsporen.
• DITI kan gebruikt worden bij fysiotherapie, chiropractie, neurologie, reumatologie en tandheelkunde.