De farmaceutische industrie heeft ons letterlijk nooit helemaal goed in slaap weten te sussen. De eerste slaappillen waren barbituraten en ze waren zeer verslavend. Deze hypnotica werden vervolgens vervangen door de buitengewoon populaire benzodiazepinen, zoals Valium, die als niet-verslavende slaappillen op de markt werden gebracht totdat bleek dat je ook van deze pillen afhankelijk werd. De Europese Commissie voor Merkgeneesmiddelen heeft vrij strenge restricties opgelegd aan zeven hypnotica / kalmeringsmiddelen, waaronder Valium, na een onderzoek naar slaappillen waaruit bleek dat men deze middelen op de lange duur in steeds grotere doses verdraagt.Daardoor deed de nieuwste lichting slaappillen haar intrede met namen als Sonata (zaleplon), Stilnoct (zolpidem) en Imovane (zopiclon), namen die aan een gelukzalige siësta doen denken. Vorig jaar liet de Amerikaanse Food and Drug Administration Imovane door de keuring komen als de eerste slaappil die langere tijd kon worden genomen (meer dan tien dagen).

Stilnoct behoort tot de categorie imidazopyridinen, zaleplon is een pyrazolopyrimidine en Imovane een pyrrolopyrazine-derivaat uit de categorie cyclopyrrolonen. Deze zogenoemde Z-medicijnen lijken qua werking veel op de benzodiazepinen. Evenals deze middelen binden zij zich aan receptoren in de hersenen die de activiteiten van GABA-neurotransmitters ondersteunen. Daarvan neemt men aan dat ze de slaap helpen opwekken. In tegenstelling tot de benzo’s echter, die drie van zulke receptoren binden, beperken de Z-medicijnen zich tot een enkel subtype GABA-receptor. Er wordt gespeculeerd dat deze nieuwe hypnotica door deze selectiviteit de natuurlijke slaap dichter benaderen.

Naar men zegt houden de Z-medicijnen de diepe slaap (fase 3 en 4) vast, in tegenstelling tot de benzo’s, die de periode van diepe slaap verkorten.De uitdaging van slaappillenfabrikanten is een product te creëren dat net zo lang werkt als een normale nacht slaap, maar niet langer. In theorie houdt Stilnoct de gebruiker de hele nacht in slaap zodat deze, als de werking afneemt, geheel verkwikt ontwaakt. De werking van de benzo’s daarentegen nam midden in de nacht af of de patiënt voelde zich de dag erna behoorlijk duf.

De farmaceutische industrie staat op het punt een nieuwe partij medicijnen op de markt te brengen, zoals Indiplon, een slaapmiddel dat zo snel werkt dat het iemand op elk tijdstip ’s nachts meteen in slaap brengt. Men beweert dat deze middelen net als de benzo’s minder verslavend zijn dan de bekende soorten hypnotica. Toch zijn Stilnoct, Sonata en Imovane, net als de benzodiazepinen, slaapmiddelen die zeer uitgebreid zijn onderzocht. Bovendien wordt er steeds meer bewijs geleverd dat ze net zo verslavend zijn als de benzo’s (zie kadertekst).

Daarbij kunnen ze geheugenverlies veroorzaken en gedragsveranderingen teweegbrengen, zoals ontremd gedrag, agressiviteit en niet bij het karakter passende extraversie: effecten die op dronkenschap lijken.Sommige gebruikers kregen ook last van ‘abnormaal denken’ en hadden last van identiteitsverlies, hallucinaties, verhevigde depressie of speelden met de gedachte aan zelfmoord. Deze reacties worden erger als de patiënt ook nog SSRI’s neemt (selectieve serotonine heropnameremmers ), zoals Prozac, met bijwerkingen als concentratieverlies, verergerde depressie, manische reacties en toegenomen neiging tot suïcidale gedachten.

In de bijsluiter voor Stilnoct wordt erkend dat het middel hypertensie (verhoogde bloeddruk) en tachycardie (hartkloppingen), angina pectoris, plotseling vallen, hartaanval, verwarring, agitatie, slaperigheid, concentratie- of coördinatieproblemen, duizeligheid en, u gelooft het niet, slapeloosheid kan veroorzaken. Wellicht het meest verontrustend aan deze nieuwe middelen is dat ze zulk geheugenverlies kunnen veroorzaken dat de gebruiker zich niet kan herinneren wat er verscheidene uren na het innemen van de medicijnen is gebeurd.

Dit vormt vooral een probleem voor mensen die het middel nemen om in het vliegtuig een uiltje te kunnen knappen en die wakker worden voordat het effect is verdwenen. De farma-industrie heeft het verschijnsel inmiddels ‘reizigersamnesie’ gedoopt. Als u toch liever een Z-slaappil neemt dan een natuurlijk alternatief (zie Medisch Dossier, jrg. 7, nr. 3, blz. 16), slik het slaapmiddel dan niet in combinatie met SSRI-antidepressiva, schimmeldodende middelen als ketoconazol of fluconazol, bepaalde medicijnen tegen hiv/aids zoals ritonavir, kruidenextracten als sint-janskruid of kava-kava, antihistaminen, melatonine, pijnstillers of angstremmers, antipsychotica of medicijnen tegen Parkinson en andere motorieke stoornissen.

Ondanks het selectievere karakter van slaapmiddelen als Stilnoct kunnen deze nog steeds tot ‘slapeloosheid als ontwenningsverschijnsel’ leiden als u stopt met het middel. Dat heeft het ongewenste effect dat u na een periode van slaapmiddelen minder kans maakt op een goede nachtrust dan ervoor.
Lynne McTaggart

Allemaal te verslavend

Onder de verzamelnaam Z-medicijnen worden zopiclon (Imovane), zolpidem (Stilnoct) en zaleplon (Sonata) wel aangeprezen als de niet-verslavende alternatieven voor benzodiazepines, hun voorgangers. Niettemin wordt er steeds meer bewijs geleverd dat deze claim ondergraaft. Zo heeft onderzoek onder mensen en proefdieren naar het potentiële verslavingseffect van zaleplon opgeleverd dat afhankelijkheid van dit middel vergelijkbaar is met afhankelijkheid van de benzodiazepine triazolam.1

De gevonden symptomen van afhankelijkheid van non-benzodiazepine zijn onder andere een veranderd bewustzijn en visuele hallucinaties2, psychomotorische agitatie, pijn in de onderbuik en hypertensie (hoge bloeddruk).3 Patiënten met een voorgeschiedenis van medicijn- of drugsverslaving of -misbruik zullen geneigd zijn deze middelen te misbruiken4, maar er zijn ook meldingen van patiënten die in het verleden geen neiging tot middelenmisbruik hadden en die toch een afhankelijkheid hebben ontwikkeld.5 Ook mensen met psychiatrische stoornissen zijn vatbaarder voor zo’n verslaving.6

Bovendien ondervond een aantal patiënten naar eigen zeggen gevoelens van euforie en fysiek welbehagen, wat op het verslavend karakter ervan kan wijzen.7  Patiënten van wie wordt aangenomen dat ze aan Z-medicijnen zijn verslaafd, vertonen typische neigingen zoals zich terugtrekken, verhoogde niveaus van angst en verlangen.8 Andere effecten die men bij teruggetrokken patiënten opmerkte, zijn epileptische aanvallen,9 transpireren, hartkloppingen, opvliegers, trillen en terugkerende slapeloosheid.10

Met het groeiende bewijs tegen de farmabedrijven die beweren dat de nieuwe generatie slaaptabletten (varianten van zopiclon) ‘niet-narcotisch’ zijn, is het de moeite waard ons af te vragen of een paar slapeloze uren het risico waard zijn Z-pillen te nemen.
Tina Tan

BRONNEN:

1 Psychopharmacology [Berl], 1999; 145: 39-51 ; Drug Alcohol Depend, 2000; 61 : 69-84
2 Eur Psychiatry, 1999; 14: 358-9
3 Dtsch Med Wochenschr, 2001; 126: 653-4
4 Encephale, 2004; 30: 153-5
5 Actas Esp Psiquiatr, 2002; 30: 259-62 ; Rev Neurol, 2002 ; 34: 253-6 ; BMJ, 1998 ; 316 :117
6 Nervenarzt, 1999; 70: 72-5
7 Encephale, 1999; 25: 652-7
8 Int Pharmacopsychiatry, 1982; 17 [Suppl 2]: 228-34 ; BMJ, 1998; 316: 117
9 Pharmacopsychiatry, 1991 ; 24 :138-40
10 BMJ, 1998; 316: 117