Het is het suiker uit koolhydraten – niet het vet uit vlees – dat hart- en vaatziekten veroorzaakt. Dokters zijn het daar nu eindelijk over eens aan het worden.

De officiële leer over gezond eten, zoals die sinds de jaren zeventig wordt verkondigd, is broodnodig aan een revisie toe. De verzadigde vetten die we eten – voornamelijk uit vlees, boter en kaas – zijn toch niet dé oorzaak van onze verstopte vaten; de echte boosdoener is suiker.
Nieuw onderzoek toont aan dat overgewicht, diabetes en verstopte vaten allemaal te maken hebben met een overproductie van insuline.
Dit hormoon zorgt er namelijk niet alleen voor dat glucose wordt opgenomen als brandstof in de lichaamscellen, maar ook dat een overschot aan glucose wordt opgeslagen in het vetweefsel. Dat is de reden dat insuline ook weleens het ‘‘vetopslaghormoon’’ wordt genoemd. Dus hoe meer koolhydraten we eten, hoe meer insuline er wordt geproduceerd en hoe groter de vetopslag is. Maar wanneer we te veel koolhydraten eten die ook nog toegevoegde suikers bevatten – zoals in koekjes en toetjes, kan een overproductie van insuline ook tot insulineresistentie leiden, een proces dat resulteert in diabetes en dichtgeslibde vaten.
Desondanks was het de “verzadigde-vetten-theorie” die leidde tot de vetarme dieetindustrie, die ditmaal veel suiker in voedingsmiddelen stopte om ze alsnog smakelijk te maken.
Dokters beginnen nu pas te accepteren dat een vetarm dieet gebaseerd is op ondeugdelijk onderzoek. Maar in de afgelopen decennia hebben gezondheidsadviseurs telkens weer verkondigd dat we minder verzadigde vetten moeten eten, en tegenwoordig wordt ons verteld dat maximaal 10 procent van onze dagelijkse calorie-inname uit verzadigd vet mag bestaan.
Hoewel het er nu op lijkt dat dit advies fout is, zal die verouderde theorie niet zonder strijd overboord worden gegooid. Twee dokters, een in Zuid-Afrika en de ander in Australië, zijn aangeklaagd vanwege hun pleidooi voor een vetrijk dieet. Een van hen zal zich zelfs moeten verdedigen tegen de aanklacht dat hij door zijn dieetadviezen de diabetes van een van zijn patiënten ‘heeft doen verslechteren’.

Een keerpunt
Afgelopen december weigerde het Britisch Medical Journal een kritisch artikel in de prullenbak te gooien over voedingsrichtlijnen van de Amerikaanse overheid, de zogeheten Dietery Guidelines for Americans (DGA). Volgens die richtlijnen zou een vetarm dieet met een hoog koolhydraatgehalte het allerbeste zijn om hart- en vaatziekten te voorkomen. De Amerikaanse belangengroep Centrum voor Wetenschap voor het Algemeen Belang (CSPI) wilde publicatie van het artikel voorkomen, maar twee onafhankelijke deskundigen waren het eens met de conclusie van dit artikel dat het comité achter deze richtlijnen, het Dietary Guidelines Advisory Committee (DGAC), de tegenstrijdige bewijzen voor het vetarme dieet had genegeerd. Erger nog, de twee ingeschakelde deskundigen – Mark Hefand van de Gezondheids- en Wetenschapsuniversiteit van Oregon en Lisa Bero van de Universiteit van Sydney – betoogden dat de pleitbezorgers van het vetarme dieet niet het belang van de consument voor ogen hebben. Met andere woorden, deze onderzoekers worden gefinancierd door de voedselindustrie, die veel geld verdient met vetarme producten.

Negeren van de bewijzen
Het gepubliceerde ongewijzigde artikel, geschreven door onderzoeksjournalist Nina Teicholz, kwam hard aan. Teicholz, auteur van het boek The Big Fat Surprise (Simon & Schuster, 2014) had van het British Medical Journal de opdracht gekregen om naar de wetenschap achter de nieuwe voedselrichtlijnen van het Dietary Guidelines Advisory Committee te kijken, in 2015 gepubliceerd. (De richtlijnen van dit comité worden elke vijf jaar geüpdatet.) 1
Hun meest recente aanbeveling is dat we maar 10 procent van onze calorieën zouden moeten opnemen uit verzadigde vetten in vlees en zuivel, en dat we een van de volgende drie gezonde diëten moeten volgen: het gezonde vegetarische dieet; het gezonde mediterrane dieet of het gezonde Amerikaanse dieet.
Maar Teicholz beargumenteert dat het Amerikaanse comité de recente bewijzen dat de vetarme-theorie niet deugt, heeft genegeerd, óf te veel waarde heeft gehecht aan andere studies. De aanbevelingen voor de drie diëten waren gebaseerd op slechts enkele onderzoeken die alleen gedeeltelijk de bewering ondersteunen dat deze diëten tot een betere gezondheid kunnen leiden
Enkele dagen na het verschijnen van het bewuste artikel in het Britisch Medical Journal – het artikel werd door de Zuid-Afrikaanse voedselexpert professor Tim Noakes geprezen als ‘een keerpunt’ – vroeg een groep van ruim tweehonderd Canadese dokters via een open brief aan hun overheid om het advies om vetarm te eten kritisch te bekijken. Zij duiden aan dat sinds het vetarme dieet wordt gepromoot, vanaf de jaren zeventig, de percentages van obesitas, diabetes en hartziekten enorm verhoogd zijn. Deze tweehonderd dokters beargumenteren dat het vetarme dieet de risicofactoren voor hart- en vaatziekten juist heeft vergroot en dat dokters en voedingsdeskundigen de vrijheid zouden moeten hebben om andere diëten te adviseren, zoals een koolhydraatarm dieet voor mensen met diabetes en hart- en vaatziekten.
Deze artsen vonden weerklank bij Amerikaanse en Britse non-profit voedingvoorlichting organisaties, die ook vragen om een openbare discussie over de nadelen van het vetarme dieet.
Zulke oproepen voor een grotere vrijheid van meningsuiting – en vrijheid van behandeling – zijn een steun voor de twee dokters die voor een hoorzitting waren opgeroepen omdat ze een vetrijk dieet aan hun patiënten hadden voorgeschreven. De eerste is Gary Fettke, een orthopedisch chirurg uit Tasmanië. Het Australische Bureau voor de Regulering van Geneeskunde (AHPRA) verbood hem afgelopen november om dit dieet ooit nog aan te raden. Hij mag er zelfs niet eens meer over praten. De zaak tegen de tweede arts, de al eerder in dit artikel genoemde professor Tim Noakes, een gerenommeerde voedseldeskundige uit Zuid-Afrika, loopt nog.
Chirurg Fettke kreeg vlak na de uitspraak te maken met een nieuwe beschuldiging. De diabetes van een patiënt van hem zou zijn ontstaan doordat Fettke de persoon in kwestie een vetrijk dieet heeft aangeraden. De klacht werd ingediend door een diëtist, die beweert dat Fettke als chirurg niet gekwalificeerd is om een voedingsdieet aan te bevelen.

Het beste dieet
Fettke, die zijn beroep uitoefent in het universitair-medisch-centrum in Tasmanië en colleges geeft aan de universiteit aldaar, vertelt in zijn getuigenis aan de AHPRA: ‘Mijn patiënten liggen in het ziekenhuis met geamputeerde ledematen vanwege rottend vlees. En dat heeft denk ik te maken met hun obesitas en de adviezen die zij overal kregen om vetarm te eten.’ Ook zei hij dat de voordelen van een vetarm dieet niet bewezen zijn, en dat dit dieet alleen maar in het belang is van de voedselindustrie.

Tim Noakes moest zijn koolhydraatarme en vetrijke methode (LCHF) verdedigen tegenover de Raad van Gezondheidszorgberoepen van Zuid- Afrika (HPCSA), nadat hij beschuldigd was van het geven van een verkeerd dieetadvies via Twitter aan een jonge moeder die hem gevraagd had hoe ze haar baby moest voeden. In de bewuste tweet raadt Noakes, professor aan de Universiteit van Kaapstad, haar aan haar kind te voeden met de ‘echte’ voedingsmiddelen van het LCHF-dieet.
De HPCSA-hoorzitting werd gehouden omdat diëtiste Claire Julsing Strydom, voormalig president van de Zuid-Afrikaanse Associatie voor Diëtisten, een klacht over Noakes indiende. Deze hoorzitting is uitgeroepen tot de ‘voedingsrechtzaak van de eeuw’ en de ‘Banting voor Baby’s’ rechtszaak. Die laatste term verwijst naar William Banting, een Britse begrafenisondernemer die negentien kilo afviel nadat hij suiker, zetmeel en bier in de ban had gedaan. Banting, overleden in 1878, was tevens auteur van het eerste bestverkochte dieetboek.
Hoewel de uitspraak van de hoorzitting van Noakes pas in april 2017 is, vrezen sceptici dat deze rechtszaak niets meer is dan een schijnproces. Dit idee wordt versterkt door de aankondiging van de HPCSA, afgelopen oktober, dat Noakes al schuldig is bevonden aan onprofessioneel gedrag, ook al trok de raad die mededeling binnen twee uur alweer in.
Noakes poneerde in de hoorzitting dat het advies dat hij aan de moeder gegeven had noch ongebruikelijk noch gevaarlijk is. ‘Kijk maar naar onze voorouders,’ zei hij. ‘Zij aten volop verzadigde vetten, terwijl in hun tijd diabetes en hart- en vaatziekten nog niet de epidemieën waren die het vandaag de dag wel zijn.’
References
1 BMJ, 2015; 351: h4962

‘De verzadigde vetten die we eten – voornamelijk uit vlees, boter en kaas – zijn niet de oorzaak van onze verstopte vaten; de echte boosdoener is suiker’

[Kadertekst:] Ken uw vetten en koolhydraten
De vetten

Onverzadigde vetten. Deze ‘goede’ vetten komen in twee soorten voor: enkelvoudig onverzadigde vetten – aanwezig in bijvoorbeeld olijfolie, noten, zaden en avocado’s – en meervoudig onverzadigde vetten – te vinden in zonnebloemolie, walnoten, lijnzaad en vis. Een belangrijk meervoudig onverzadigd vet is omega-3 uit vette vis, lijnzaad en walnoten.
Verzadigde vetten. Deze zitten in vlees en zuivelproducten, zoals kaas en melk, maar ook in kokosnoten en kokosolie. Ze zijn overvloedig aanwezig in koekjes en in hamburgers, pizza’s en ander fastfood.
Transvetten. Deze worden gecreëerd door een proces genaamd ‘hydrogeneren’, waarbij waterstof wordt toegevoegd aan vloeibare plantaardige oliën om deze te laten stollen bij kamertemperatuur – denk aan margarine en frituurvet. Gedeeltelijk gehydrogeneerde oliën worden vaak gebruikt door restaurants en de voedselindustrie voor het bakken en frituren van gerechten. Transvetten komen van nature in kleine hoeveelheden voor in rundvlees en zuivelvet.

De koolhydraten
Koolhydraten bestaan uit suikers, zetmeel en/of vezels. Suikers en zetmeel worden in het lichaam omgezet in de energiebron glucose (bloedsuiker), die het lichaam op gang houdt.
Er zijn twee soorten koolhydraten: enkelvoudige en complexe.
Enkelvoudige koolhydraten bestaan uit één suiker (monosacharide) of twee suikers (disacharide).
Fructose (in fruit) en galactose (in zuivel) behoren tot de monosachariden. Sucrose (tafelsuiker), lactose (in zuivel) en maltose (in bier en sommige groenten) zijn disachariden.
Complexe koolhydraten, of polysachariden, bevatten drie of meer suikers en komen voor in zetmeelrijke voedingsmiddelen, zoals bonen, erwten, tomaten, mais, pastinaak, volkorenbrood en granen.
Enkelvoudige koolhydraten geven een energieboost en kunnen een piek in de bloedsuikerspiegel veroorzaken, terwijl complexe koolhydraten zorgen voor een meer constante bloedsuikerspiegel en voor langdurige energie.

[Kadertekst:] De geboorte van een theorie
Het idee dat hartziekten veroorzaakt worden door verzadigde vetten werd gepromoot door Ancel Keys, een onderzoeker aan de Universiteit van Minnesota. Nadat Keys in 1970 zijn befaamde Seven Countries Study publiceerde, waarin gesuggereerd wordt dat volkeren die minder vet eten ook minder risico op hart- en vaatziekten lopen, begon deze theorie veranderingen teweeg te brengen in de volksgezondheid. 1
Ongeveer op hetzelfde moment beargumenteerde Prof. John Yudkin van het Queen Elizabeth College in Londen dat suiker de echte boosdoener is, maar deze theorie werd toentertijd grotendeels genegeerd, om vervolgens in de afgelopen paar jaar herontdekt te worden.
In 1977 raadde het Amerikaanse Comité van Voeding en Menselijke Behoeften een nieuw, gezond dieet aan bestaande uit 60 procent koolhydraten en 40 procent vet, om zo de kans op hart- en vaatziekten, kanker en beroertes te verminderen.
Het bewijs voor dit dieet was echter zwak, wat Philip Handler, toentertijd president van de Amerikaanse Nationale Wetenschapsacademie ertoe bewoog om het te beschrijven als een ‘grootschalig voedingsexperiment’.
Niet lang nadat de nieuwe voedselpiramide het licht zag met koolhydraten als de basis, groeide het aantal gevallen van obesitas dramatisch.2 Nog zorgwekkender was dat het aantal gevallen van diabetes – een voorloper van hart- en vaatziekten –fors begon te groeien. Vandaag zijn hart- en vaatziekten de grootste doodsoorzaak in het Westen.
Dit is omdat obesitas en hart- en vaatziekten niets te maken hebben met de verzadigde vetten die we eten, maar veroorzaakt worden door de grote hoeveelheden insuline die ons lichaam moet aanmaken om de bloedsuikerspiegel op peil te houden, zegt Osama Hamdy, een diabetoloog aan de Medische School van Harvard. 3
Die hoge levels insuline vergroten de kans op insulineresistentie. Als gevolg hiervan maakt het lichaam nog meer insuline aan en het uiteindelijke resultaat is atherosclerose, of verharding van de slagaders.
Zoals Hamdy beargumenteert: totdat de vettheorie aandacht kreeg, werd diabetes altijd gezien als een ziekte die met koolhydraten te maken heeft en behandeld met een koolhydraatarm dieet. Elliot P. Joslin heeft zijn patiënten die leden aan diabetes type 2 succesvol behandeld – met een dieet van slechts 2 procent koolhydraten en 75 procent vet.
ReferencesEFERENCES
1 Circulation, 1970; 41 (4 Suppl): I186–95
2 JAMA, 2004; 291: 2847–50
3 US Endocrinology, 2014; 10: 103–4