Draadloze technologie: het zit in de lucht

In Medisch Dossier hebben we eerder al gewezen op de gevaren van mobiele telefoons (jrg. 6, nr. 9, oktober 2004) en gesproken over de gevoeligheid voor elektromagnetische velden (jrg. 7, nr. 6, juni 2005). Onze recente zorg betreft het potentieel nog grotere gevaar van de draadloze instrumenten die ons overal omringen, zowel thuis, op ons werk als overal elders.Plotseling lijkt de hele wereld draadloos te willen communiceren. Het begon met de mobiele telefoon, daarna werd ook de vaste telefoon draadloos en intussen hebben we draadloze breedbandverbindingen, laptops en bluetooth apparatuur. De elektronicafabrikanten houden ons voor dat dit onvermijdelijk is. Maar hebben zij wel gedacht aan de mogelijke gezondheidsrisico’s? En denken wij daar trouwens zelf wel aan?

‘Iedere dag hoor ik dat er weer meer toepassingen met microgolven zijn gekomen, die allemaal bijdragen aan de ons omringende “elektrosmog”’, zegt Alasdair Philips van Powerwatch, een Britse organisatie die de volksgezondheid kritisch volgt. Een veelzeggend gegeven in dit verband is wat er is gebeurd met autosleutels die op afstand werken. Sinds de autosleutel met afstandsbediening ongeveer tien jaar geleden zijn intrede deed, hebben de fabrikanten de sterkte daarvan met de gigantische factor veertig moeten verhogen om ervoor te zorgen dat het signaal door de steeds dichter wordende stralingsmist om ons heen dringt, aldus Philips.

Een ander gegeven is dat sommige mensen heel wat schade ondervinden van stralingsvervuiling. Twee jaar geleden was Sarah Dacre een machtige, geslaagde zakenvrouw die aan het hoofd stond van een tv-productiemaatschappij met zeventig medewerkers, totdat ze werd geveld door een heel scala aan slopende klachten, waaronder duizeligheid, verstoord gevoel van evenwicht, chronische Candida, gevoelloosheid in armen en benen en in haar zij en achteruitgang van het gezichtsvermogen. Nadat ze maandenlang verkeerde diagnoses had gekregen, vond Sarah – de wanhoop nabij – eindelijk het antwoord. ‘Op kantoor zat ik de hele dag met een laptop op mijn knieën te werken en ik gebruikte de hele tijd een draadloze of mobiele telefoon. Een van de aanwijzingen voor de oorzaak van mijn probleem was dat mijn symptomen voornamelijk aan de rechterkant van mijn lichaam zaten, waar ik de telefoon hield. Tegenwoordig waag ik me slechts uiterst omzichtig in de buurt van een computer of een mobieltje.’

Een andere patiënt is de 35-jarige Roy Warne, die zijn baan als meubelverkoper moest opgeven nadat zijn bedrijf een nieuw draadloos computersysteem had geïnstalleerd. Hij kan nu niet meer werken, kan niet eens in de buurt van zijn eigen laptop komen. ‘Als ik de computer wil gebruiken, zet ik hem aan in de kamer en dan ga ik in de gang zitten en gebruik ik een verrekijker om het scherm zien,’ zegt hij. De eerste vrouwelijke premier van Noorwegen en latere directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie, de 65-jarige Gro Harlem Brundtland, kreeg eerst last van hoofdpijn door de mobiele telefoon, maar intussen heeft ze nog veel ergere problemen met draadloze telefoons en laptops. ‘Als ik een laptop vasthoudt om te kijken wat er op het scherm staat, is het alsof ik een elektrische schok door mijn armen voel gaan,’ zegt ze, ‘en ik voel meteen een reactie als ik een draadloze telefoon aanraak.’

Hoewel een groot deel van het bewijsmateriaal anekdotisch is, heeft zelfs de officiële Britse Health Protection Agency (waaronder ook de voorzichtige National Radiological Protection Board valt) in een rapport van 45 pagina’s (november 2005) erkend dat gevoeligheid voor elektromagnetische straling (ES) een op zichzelf staande aandoening is. Een van de overtuigende argumenten daarvoor is dat iedereen dezelfde neurologische en fysiologische klachten noemt (zie kader op blz. X). Toch heeft de medische beroepsgroep de neiging geen aandacht te besteden aan mensen die last hebben van ES, daarin bijgestaan door de elektronica-industrie, die natuurlijk haar belangen wil beschermen. Dat is de reden waarom het klinische bewijsmateriaal over draadloze technologie grotendeels bestaat uit individuele gevallen, verzameld en beschreven door een snel groeiend aantal belangengroepen en vrijwilligers in Engeland en daarbuiten. Een Nederlandse voorbeeld van een stralingsgevoelige patiënt is de website www.straling.org.

Een van de actiefste groepen in Engeland is ElectroSensitivity-UK. Hun technisch adviseur is dr. John Rogers, een wetenschapper die onderzoek naar straling heeft gedaan maar nu met pensioen is en zelf aan stralingsgevoeligheid lijdt. Rogers wijst erop dat veel zogenaamde ‘draadloze’ technologie (of ‘wifi’, voor wireless fidelity) gebruik maakt van microgolven zoals die bij radar worden gebruikt. Wifi-frequenties (2,45-5,3 GHz) worden gekozen vanwege hun zeer efficiënte transmissie. Maar deze frequenties zijn wel sterk ‘bioactief’, aldus Rogers.

 Probleemproducten

Welke draadloze gevaren liggen er bij ons thuis op de loer? Op de allereerste plaats komt volgens ES-deskundigen de draadloze telefoon, met name de DECT-telefoon (digital electronic cordless telephone). Deze telefoons kunnen overal in huis worden gebruikt, maar dat heeft wel zijn prijs. Volgens degenen die zich actief inzetten voor erkenning van stralingsgevoeligheid, is een DECT-telefoon in huis net zoiets alsof Orange of Vodafone een van hun zendmasten pats-boem midden in onze woonkamer hebben neergezet.

Net als een zendmast zenden ook DECT-telefoons 24 uur per dag zeven dagen per week uit, ook als ze niet gebruikt worden. Net als een mast zenden ze een pulssignaal uit, waarvan men vermoedt dat het gevaarlijker is dan bijvoorbeeld continue radiogolven. ‘Deze pulsfrequenties zijn een nabootsing van de eigen endogene signaalfrequenties van de zenuwen in het lichaam en kunnen daardoor in aanleg het normale functioneren verstoren,’ zegt Philips.

Daarbij komt dat DECT-telefoons net als een zendmast altijd op volle sterkte werken, iets wat zelfs mobieltjes niet doen. Die zijn zo ontworpen dat hun sterkte tot een minimum wordt beperkt wanneer ze zich dicht bij een mast bevinden (wat trouwens de reden is waarom gebruikers van mobiele telefoons op het platteland hogere doses straling over zich heen krijgen dan stadsbewoners).
De straling van een DECT-telefoon heeft een kracht van ongeveer 6 volt per meter (V/m) binnen een tot twee meter van het basisstation. Dat is ruim binnen de officiële veiligheidsrichtlijnen van Nederland en bijvoorbeeld. Engeland, maar niet van Oostenrijk, Zwitserland, Zweden, China, Italië of Rusland.

De stad Salzburg heeft zelfs bepaald dat de maximale blootstelling 0,6 V/m mag zijn, sinds een wetenschapper al effecten op celniveau heeft ontdekt bij een straling van niet meer dan 0,1 V/m1. Ook heeft een groep artsen in juli 2005 in een open brief aan de eerste minister van Beieren aangedrongen op verlaging van de veiligheidsnormen naar minder dan 0,06 V/m, nadat meer dan driehonderd patiënten bij blootstelling aan hogere waarden allerlei gezondheidsproblemen hadden gemeld.

De ongerustheid over DECT-telefoons heeft oude angsten tot leven gewekt voor een veel ouder staaltje draadloze technologie, namelijk de babyfoon, die intussen ook gedigitaliseerd is. Hoewel babyfoons niet zo krachtig zijn als DECT-telefoons, zijn ze in aanleg veel gevaarlijker. Vaak worden ze vlak bij het hoofdje van het kind gezet en de hersenen van een kind zijn nu eenmaal veel kwetsbaarder dan die van een volwassene.

De volgende op de lijst van gevaren in huis zijn draadloos internet en draadloze laptops. Ook die gebruiken de microgolffrequenties tussen 2,45 en 5,3 GHz, die gepulseerd worden om een bereik van 90 meter te krijgen. Officiële cijfers over de straling die zij afgeven zijn moeilijk te krijgen, maar er zijn waarden van 1-3 V/m gemeten. Omdat straling snel afneemt naarmate de afstand groter wordt, zijn laptops de grootste bron van zorg omdat die vaak dicht bij het lichaam worden gebruikt. Bovendien schijnen laptops hun straling naar beneden af te geven: aan de onderkant van laptops is evenveel straling waargenomen als bij DECT-telefoons. Bij ElectroSensitivity-UK hebben ze een dossier over een man die een tumor in zijn penis kreeg, mogelijk door een laptop veroorzaakt, zo denkt dr. Rogers.

Waar is het bewijsmateriaal?

De elektronica-industrie blijft echter, met steun van de Amerikaanse en Britse regering, beweren dat de gezondheidsrisico’s van draadloze apparatuur grotendeels denkbeeldig zijn en door hysterische hypochonders gecultiveerd worden. De meeste elektrotechnische ingenieurs en artsen zijn het eens met professor John Adams, risicodeskundige van de Universiteit van Londen, die de gevoeligheid voor elektromagnetische straling spottend ‘een voorbeeld van de moderne ziekte “dwangmatige psychose van risicobepaling” ofwel gelul’ noemt.

Toch erkennen artsen in landen als Zweden dat stralingsgevoeligheid een veelvoorkomende aandoening is die misschien wel 3 procent van de bevolking treft2. Dat deskundigen zo sceptisch zijn, wordt gedeeltelijk veroorzaakt door het feit dat we niet kunnen verklaren waardoor de aandoeningen ontstaan. De kern van dit probleem is wel misschien dat de traditionele wetenschap nog steeds niet erkent dat lichaamscellen langs elektromagnetische weg communiceren; de traditionele opvatting is dat het allemaal langs chemische weg gebeurt.

Toch heeft dr. Robert Becker al dertig jaar geleden laten zien dat het lichaam zeer kleine elektromagnetische velden produceert om het immuunsysteem in het algemeen en het zelfherstellend vermogen in het bijzonder te sturen3. Deze ontdekking is later bevestigd en uitgebreid door wetenschappers als Fritz-Albert Popp en Jacques Benveniste, zodat wij in elk geval een theoretische basis hebben voor de stelling dat zelfs relatief kleine kunstmatige elektrische velden een potentieel verstorend effect op het lichaam hebben.

Maar hoe deze velden precies schade kunnen aanrichten is nog niet bekend. ‘De algemeen geaccepteerde opvatting is dat microgolven spanningen oproepen in het immuunsysteem, met name bij mensen die daarvoor gevoelig zijn,’ zegt Alasdair Philips. Steun hiervoor komt van professor Kjell Mild van de Universiteit van Örebro, die heeft gevonden dat mensen die aan stralingsgevoeligheid lijden vaak ook last hebben van allergische aandoeningen of gevoelig zijn voor chemische stoffen4. Het blijkt zelfs dat tot wel 75 procent van de mensen met stralingsgevoeligheid ook gevoelig zijn voor chemische stoffen.

Veel mensen die ijveren voor erkenning van stralingsgevoeligheid, stellen echter dat wij allemaal slachtoffer van stralingsvervuiling zijn – alleen hebben we de symptomen nog niet opgemerkt of zien we die voor iets anders aan of we hebben een bijzonder sterk immuunsysteem. Een groeiende hoeveelheid gegevens wijst erop dat zij wel eens gelijk kunnen hebben. Hoewel de wifi-technologie nog vrij nieuw is, hebben we al meer dan tien jaar ervaring met mobiele telefoons en met zendmasten. Net als bij wifi maken mobieltjes en masten gebruik van gepulseerde digitale microgolven. De afgelopen vijf jaar is er een waterval van studies en rapporten verschenen die enkele onrustbarende effecten op de gezondheid beschrijven.

Kanker

Bij een internationale analyse van negen studies bleek dat gebruikers van een mobiele telefoon 3,5 keer zoveel kans hadden op een akoestisch neuroom (hersentumor bij het oor) en 4,2 keer zoveel kans op een melanoom van de uvea (het druifvlies) van het oog5. Uit een Duitse studie bleek dat langdurig gebruik van een mobiele telefoon (meer dan tien jaar) de kans op een glioom (een tumor in de hersenen of het ruggenmerg) meer dan verdubbelde6. Uit sommige studies is echter helemaal geen kankerbevorderend effect gebleken. Maar die onderzoeken werden meestal gefinancierd door fabrikanten van mobiele telefoons, volgens een analyse van Powerwatch.

In het EU-project Reflex, waar twaalf laboratoria over heel Europa aan meewerken, is onderzocht wat het effect van de straling van mobiele telefoons op geïsoleerde cellen is. Hoewel de uitkomsten in het eindrapport werden afgezwakt, bleek uit de kleine lettertjes wel degelijk dat er belangrijke DNA-breuken zijn waargenomen bij blootstelling aan waarden die ver beneden de officiële grenzen lagen7.

Dit is een bevestiging van bijna dertig jaar onderzoek door professor Henry Lai van de Universiteit van Washington waarin beschadiging aan het DNA van ratten werd vastgesteld als gevolg van elektromagnetische velden, met name in de hersenen8. ‘Ik heb een heleboel beschadigd DNA gezien en dat is een punt van zorg, omdat mutatie van DNA een van de oorzaken van kanker is,’ aldus Lai.

Hersenletsel

Onderzoek na onderzoek heeft aangetoond dat de straling van mobiele telefoons meetbare effecten heeft op het functioneren van de hersenen. Zweedse wetenschappers hebben ‘zeer belangrijke’ aanwijzingen gevonden voor beschadiging van de neuronen in de cortex, de hippocampus en de basale ganglia in de hersenen van ratten – al zijn deze resultaten misschien niet op de mens van toepassing. Zij denken dat ‘zwakke gepulseerde microgolven’ een ‘belangrijke pathologische’ bres slaan in de bloedhersenbarrière, zodat mogelijk giftige stoffen de hersenen kunnen binnendringen9.

Dr. George Carlo meldt vergelijkbare uitkomsten. Carlo voerde gedurende zes jaar een onderzoek van 25 miljoen Amerikaanse dollars uit voor de Amerikaanse fabrikanten van mobiele telefoons en kwam daarbij tot de conclusie dat de kans op een akoestisch neuroom 50 procent hoger lag bij gebruik van een mobiele telefoon gedurende zes jaar of langer10.Andere onderzoeken bij ratten hebben aanzienlijke veranderingen in de groei en ontwikkeling van de hersenen en uitgebreide ‘oxidatieschade’ aan hersencellen gevonden als gevolg van de straling van mobiele telefoons11, 12.

Bij de mens kan de straling van mobiele telefoons – met name gepulseerde straling – leiden tot gewijzigde potentiaalwaarden, een andere bloeddoorstroming in de hersenen en andere patronen in de hersengolven13, 14. Gepulseerde straling kan de cognitieve verwerking bij een gehoortest belemmeren en de reactietijd vertragen15, 16. Ook zijn gevallen bekend waarbij na slechts een halfuur gebruik van een mobiele telefoon de melatoninewaarden aanzienlijk waren afgenomen17. Dat zou enkele symptomen van stralingsgevoeligheid kunnen verklaren, bijvoorbeeld slecht slapen. Melatonine speelt namelijk een belangrijke rol bij het reguleren van het endocriene systeem en de ‘lichaamsklok’.

Enkele van deze nadelige effecten hebben veel publiciteit gekregen. ‘Er worden fortuinen verdiend met mobiele telefoons – niet alleen door de fabrikanten, maar ook door de overheid,’ zegt Philips. In Nederland hebben alleen al de licenties voor de draadloze verbindingen van de derde generatie (G3 of UMTS), die vanaf 2002 in gebruik zijn, de overheid zo’n 3 miljard euro opgebracht.

Juridische processen?

Wat kunt u tegen wifi doen? Gelukkig zijn er verschillende technische oplossingen en zijn er volgens mensen met stralingsgevoeligheid ook verschillende veranderingen in levensstijl die werken (zie kader op blz. X). U kunt de draadloze technologie natuurlijk ook gewoon de rug toe keren, hoewel dat steeds lastiger wordt voor wie ook nog een inkomen moet verdienen.

In elk geval is het onmogelijk om aan de microgolven te ontkomen. Alleen de meest afgelegen gebieden blijven van deze ‘microgolfvervuiling’ verschoond. Veel scholen, openbare gebouwen en steden zijn er nu op ingericht dat wij overal toegang tot het internet kunnen hebben en telefonisch bereikbaar zijn (zie kader op blz. X). Dit is voor steeds meer deskundigen aanleiding om de draadloze revolutie een halt toe te roepen – althans totdat we meer zicht hebben op de gezondheidsrisico’s. Zo zegt dr. George Carlo: ‘Op basis van de blootstelling in de jaren negentig zien we nu 30 tot 50.000 nieuwe gevallen van hersen- en oogkanker; in 2010 verwachten we 300.000 tot 500.000 gevallen per jaar die rechtstreeks aan het gebruik van mobiele telefoons zijn toe te schrijven.’

Engelse en Amerikaanse verzekeringsmaatschappijen zijn niet bereid om de producenten van mobiele telefoons tegen toekomstige processen te verzekeren – een teken aan de wand voor wat ons nog te wachten staat.

BRONNEN:

1 Electromagn Biol Med, 2003; 22: S161-S169
2 Johansson O, Liu P-Y, ‘Electrosensitivity, electrosupersensitivity and screen dermatitis: preliminary observations from ongoing studies in the human skin’, in D. Simunic (red.), Proceedings of the COST 244: Biomedical Effects of Electromagnetic Fields, 1995: 52-57
3 Becker RO, Selden G, The Body Electric. William Morrow, 1987
4 Bioelectromagnetics, 2001; 22: 457-462
5 J Toxicol Environ Health B Crit Rev, 2004; 7: 351-384
6 Am J Epidemiol, 2006; 163: 512-520
7 Europese Unie, Risk Evaluation of Potential Environmental Hazards from Low Frequency Electromagnetic Field Exposure Using Sensitive in vitro Methods. December 2004
8 Environ Health Perspect, 2004; 112: 687-694
9 Environ Health Perspect, 2003; 111: 881-883
10 Carlo G, Schram M. Cell Phones: Invisible Hazards in the Wireless Age. Avalon Publishing Group, 2000
11 Electromagn Biol Med, 2006; 25: 61-70
12 Clin Chim Acta, 2004; 340: 153-162
13 Eur J Appl Physiol, 2000; 81: 18-27
14 J Sleep Res, 2002; 11: 289-295
15 Acta Neurol Scand, 2004; 110: 46-52
16 Bioelectromagnetics, 2006; 27: 119-126
17 Int J Radiat Biol, 2002; 78: 1029-1036


Waar u op kunt letten

Waarschuwingssignalen
• warm of branderig gevoel in het gezicht
• algemene huidproblemen (uitslag, roodkleuring, tintelen, prikken)
• droge keel
• geïrriteerde ogen
• problemen met concentreren, wazig denken
• duizeligheid
• geheugenverlies
• opgezwollen slijmvliezen
• griepachtige symptomen als hoofdpijn, spier- en gewrichtspijn
• ongebruikelijke vermoeidheid
Klachten op langere termijn
• Neurologische klachten: depressie, angst, slapeloosheid, vermoeidheid, zwakte, trillingen, spiertrekkingen, gevoelloosheid, koorts, attaques, verlammingsverschijnselen, psychose en beroerte
• Hartklachten: hartkloppingen, onregelmatige hartslag, pijn/druk op de borst, lage/hoge bloeddruk, langzame/snelle hartslag, ademnood
• Ademhalingsklachten: sinusitis, bronchitis, longontsteking, astma
• Huidklachten: huiduitslag, jeuk, branderig gevoel, roodkleuring in het gezicht
• Oogklachten: pijnlijk/branderig gevoel in de ogen, druk in/achter de ogen, afnemend gezichtsvermogen, staar
• Andere: spijsverteringsproblemen, buikpijn, schildklierproblemen, pijn in testikels/eierstokken, droge lippen, tong, mond en ogen, uitdroging, bloedneus, inwendige bloedingen, veranderde suikerspiegel, afwijkingen in het immuunsysteem, tandpijn, uitvallende vullingen, verminderd reukvermogen, tinnitus (oorsuizen).


WLAN & WiMAX
Dit zijn de twee openbare gezichten van draadloze technologie, waarover wij natuurlijk weinig controle hebben.

• WLAN (wireless local area network of draadloos lokaal netwerk) is het systeem dat op kantoren, op scholen en in openbare gelegenheden als bibliotheken, stations en lounges op het vliegveld wordt gebruikt. Hiermee kunnen computers en laptops draadloos verbinding maken met het internet of met een server of printer.

De bezorgdheid concentreert zich vooral op scholen, waar soms wel twintig laptops tegelijk in één klas in bedrijf zijn. Deskundigen op het gebied van stralingsgevoeligheid denken dat de elkaar overlappende velden van microgolven gevaarlijke ‘hotspots’ kunnen veroorzaken. Het Duitse consumentenblad Eco-Test (november 2002) vond in een openbare bibliotheek hotspots met de beangstigende sterkte van 230 keer de officieel toegestane norm.
Twee jaar geleden heeft een groep ouders in Chicago gezamenlijk een proces tegen de school van hun kinderen aangespannen om de installatie van een draadloos computernetwerk te verhinderen.

• WiMAX (worldwide interoperability for microwave access) is de grote reus in de wereld van draadloze microgolven: elke zender is tot vierhonderd keer zo sterk als een WLAN. Dit systeem wordt in Engeland al getest in plaatsen als Norwich en Milton Keynes, die volgens de fans straks zullen genieten van ‘draadloos superbreedband in de hele stad’.

Norwich heeft negen WiMAX-zenders die de hele stad bestrijken en zo zijn geplaatst dat er tweehonderd nauwkeurig gelokaliseerde hotspots ontstaan voor een optimale ontvangst in belangrijke openbare ruimtes, zegt dr. John Rogers, deskundige in draadloze communicatie. ‘Het zijn de willekeurige hotspots die zij niet in de hand hebben die mij de meeste zorgen baren, mogelijk treden die bij mensen thuis op,’ zegt hij.

Maar WiMAX is straks overal. Er zijn plannen om het niet alleen voor breedbandverbindingen over het hele land uit te breiden, maar ook voor tv-uitzendingen naar mobiele telefoons. Ofcom – de onafhankelijke regulerende instantie voor de Britse communicatie-industrie – overweegt al om toestemming te geven voor veel krachtiger WiMAX-zenders. ‘De zendersterkte die zij nu onderzoeken baart mij grote zorgen,’ zegt Alasdair Philips. ‘Het lijkt erop dat de wereld per se wil dat iedereen door microgolven wordt bestookt’.


 Wat kunt u doen om uzelf te beschermen?

DECT
• Vervang DECT-telefoons door vaste telefoons.
• Of vervang ze door DECT-telefoons die weinig straling geven, bijvoorbeeld de Orchid LR108 (deze en andere DECT-telefoons zijn vanaf circa € 80,- verkrijgbaar via www.woonbiologie.nl).
• Als u per se een DECT-telefoon wilt hebben, zet het basisstation dan niet in de slaapkamer.

Laptops
• U hebt geen draadloze verbinding nodig: elke laptop kan via een kabel aangesloten worden op ADSL, een kantoornetwerk of een printer.

Testen
• Controleer op draadloze hotspots met behulp van een elektrosmogmeter (te koop of te huur bij http://www.ibw.nl/acousticom) die microgolven omzet in hoorbaar geluid. Daarmee kunt u de aard en de kracht van de stralingsbron vaststellen.

Bescherming
• Mensen die aan stralingsgevoeligheid lijden, gebruiken ter bescherming vaak een net van dun metaaldraad (een stof met ingeweven zilverdraad of swiss shield). Dit kan verwerkt worden in een sjaal, een omslagdoek of een andere hoofdbescherming voor overdag en in een ‘muskietennet’ dat ’s nachts over het bed hangt. Mensen die erg veel last hebben van stralingsgevoeligheid, kunnen in hun huis rondom keukenfolie aanbrengen om alle elektromagnetische velden buiten te houden.

Alternatieve behandelwijzen
• Neem een supplement van zeoliet, een natuurlijk voorkomende vorm van silicium, die vermoedelijk zware metalen bindt. De stof kent een lange gebruikstraditie als het gaat om bescherming tegen straling, hoewel er maar beperkte resultaten uit dieronderzoek zijn waaruit blijkt dat ze werkt1. Voorstanders raden aan om de combinatievorm clinoptiloliet-zeoliet te gebruiken.
• Probeer kruiden. Ginkgo biloba voorkomt de oxidatieschade in de hersenen als gevolg van de straling van mobiele telefoons (in elk geval bij ratten, niet noodzakelijk ook bij de mens).2
• Gebruik homeopathische remedies die met name zijn bedoeld ter bescherming tegen elektromagnetisme, bijvoorbeeld Electricitas.
• Geef tegenwicht met ‘vriendelijke’ frequenties. Sommige beoefenaars van de energetische geneeskunde beweren succes te hebben met apparaten die ‘biovriendelijke frequenties’ naar het lichaam uitzenden. ‘Die helpen om het natuurlijke bioveld van het lichaam te herstellen na beschadiging door microgolven,’ zegt Ingrid Dickinson, een vooraanstaand behandelaar in Engeland.

1 Radiats Biol Radioecol, 2001; 41: 157-164
2 Clin Chim Acta, 2004; 340: 153-162
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

5 manieren om je huis veilig op te frissen

Bewegen in en rondom het ‘systeem’

Ziekmakende onkruidverdelger

Een morele plicht – Mag ik nog ziek zijn?

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier