Gezond begint in de mond, want net als de darmen en de huid zegt de toestand van de mond veel over onze gezondheid. Yvonne Kort, auteur, mondhygiënist en vitaliteitstherapeut, legt uit wat leefstijl en dan met name stress kan doen in het belang van een goede mondgezondheid.

‘Heeft u last van stress?’ Voor mij is dit een zeer relevante vraag omdat stress van invloed is op de mondgezondheid. Op deze vraag wordt meestal ‘nee’ geantwoord. Vaak krijg ik te horen ‘Iedereen heeft toch stress?’ Dat mensen denken dat ze geen stress hebben, komt omdat ze stress vooral associëren met werkstress en een hoge werkdruk.

Echter, stress omvat veel meer dan alleen een hoge werkdruk, want het woord stress betekent eigenlijk ‘gevaar’. Het is een natuurlijke prikkel die wordt veroorzaakt door een verandering van buitenaf of door gevaar van binnenuit, zoals honger, dorst, koude en warmte. Eigenlijk is het een verzamelnaam voor alle factoren die u uit balans halen.

Stress ontstaat als de belasting groter is dan het aanpassingsvermogen en dit is per persoon verschillend. Honger, dorst, kou en warmte zijn bekende prikkels voor uw lichaam, waar het op een natuurlijke manier op reageert. Als u het koud hebt, gaat u bijvoorbeeld rillen, zodat het lichaam weer opgewarmd wordt. Er is een enorme hoeveelheid aan reacties die door stressoren gestart worden om het lichaam te dwingen zich aan de situatie aan te passen. Deze mechanismen zijn oeroud en ze helpen ons om gefocust, actief en alert te blijven.

De stressreactie wordt ook wel een overlevingsmechanisme genoemd. Dit wordt gebruikt om te vechten, vluchten of bevriezen, ofwel de ‘fight, flight or fright response’. Dit is natuurlijk heel handig als u achterna gezeten wordt door een leeuw, maar als de stressniveaus chronisch zijn, kan ziekte en zelfs onomkeerbare schade optreden.

De stressreactie en cortisol

Een reactie op stress gaat gepaard met een samenspel van verschillende organen. In een situatie van gevaar zorgt het lichaam dat we alert zijn en zo nodig actie kunnen ondernemen om onszelf in veiligheid te brengen. Op het moment dat u stress of angst ervaart, worden er allerlei systemen in het lichaam geactiveerd. Een van de systemen is de HPA-as, ofwel de stress-as. Het hormoon cortisol speelt hier een grote rol. Een voor de mond belangrijk effect van cortisol heeft te maken met de afweer van het lichaam. Het hormoon heeft namelijk een remmende invloed op de normale ontstekingsreactie en op de vorming van antistoffen. Met andere woorden, cortisol werkt ontstekingsremmend en dit kan in sommige omstandigheden gunstig zijn.

De productie van cortisol kan echter verstoord worden door langdurige stress. Als stress langer dan circa zes weken duurt, reageert het lichaam minder goed op de stroom hormonen. Een hoog cortisolniveau kan het immuunsysteem onderdrukken, waardoor u bijvoorbeeld nooit meer ziek bent. Misschien lijkt dit handig, maar het is niet wenselijk. Het immuunsysteem moet af en toe getraind worden, dus één keer per jaar een griepje is eigenlijk zo erg nog niet.

Te veel stress is zichtbaar

Tijdens een periode van langdurige stress is de normale ontstekingsreactie ontregeld. Het immuunsysteem reageert afwijkend op de stressprikkel en hierdoor ontstaat in het lichaam juist een versterkende chronische ontstekingsreactie. Dit is in de mond terug te zien, want het tandvlees zal sneller bloeden en daar hoeft u niet eens slechter voor te poetsen. Hoewel dit natuurlijk wel kan meespelen bij langdurige stress want als u ´s avonds moe bent, duikt u liever uw bed in dan dat u nog een tandenborstel door de mond laat gaan. Er blijft meer plaque in de mond zitten en de normale ontstekingsreactie is ontregeld. Helaas heeft het tandvlees het in een stressvolle periode zwaar te verduren. En daarom is het dus helemaal niet vreemd dat ik als mondhygiënist wil weten of u stress heeft.

Er gebeurt trouwens nog iets anders tijdens chronische stress. Het lichaam zit zo goed in elkaar dat het allerlei systemen in gang zet om u met de situatie om te laten gaan. Natuurlijk heeft u behoefte aan energie als u achterna wordt gezeten door een leeuw. Tegelijkertijd wordt het mond- en darmslijmvlies meer doorlaatbaar, zodat voedingsstoffen snel in het bloed opgenomen kunnen worden. Bij chronische stress is het mondslijmvlies over een langere periode meer doorlaatbaar. Er kunnen dan ook makkelijker ziekteverwekkers via de mondbarrière de bloedbaan in. Kortom, acute stress leidt tot het activeren van het immuunsysteem, terwijl chronische stress het immuunsysteem juist lijkt te onderdrukken. En dit zorgt uiteindelijk voor een verhoogde kans op infecties.

Tijdens een stressvolle periode produceert het lichaam meer amylase. Dit enzym zorgt er niet alleen voor dat er meer koolhydraten verteerd kunnen worden, maar het opent ook de slijmvliesbarrière. Hoe meer amylase er geproduceerd wordt door stress, des te meer suiker er in de mond omgezet wordt. Zoet eten geeft snel energie, dus de trek in zoetigheid tijdens een stressvolle periode is wel te verklaren. Uw gebit is er alleen minder blij mee, want al die zoetigheid verhoogt wel de kans op gaatjes.

Manage uw stress

Chronische stress is wat mij betreft de belangrijkste oorzaak van heel veel gezondheidsproblemen. Chronische stress is de stress die nooit weggaat en die effect heeft op de mond en algehele gezondheid.

Al jaren leg ik aan mijn cliënten uit wat de relatie tussen stress en een slechte gebitsgezondheid is. Toch blijft het vreemd om als mondhygiënist het advies te geven iets aan een stressfactor te doen, maar eigenlijk is het heel logisch als u weet dat stress ook van invloed is op uw gebit. Stressmanagement is essentieel als u die stralende, gezonde lach wilt.

De stressoren van nu

Naast natuurlijke stressoren die al oeroud zijn, zoals honger, dorst, koude en warmte, zijn er tegenwoordig stressprikkels die het lichaam niet herkent. In de laatste eeuw zijn er zo veel onbekende reacties bijgekomen, dat het lichaam bijna continu overprikkeld is. Voorbeelden van deze stressoren zijn een hoge suikerinname, een tekort aan vezels, milieuvervuiling, straling van mobiele telefoons, chemische medicijnen, overdreven hygiëne, televisie kijken, de hele dag stilzitten achter de computer en wat te denken van het verlangen om van ieder nieuwtje op de hoogte te zijn?

Geen last van stress?

Als u wilt weten of u misschien stiekem last hebt van stress, heb ik een goede tip. Last hebben van stress kunt u namelijk meten. Uw hartslag en hartslagvariatie veranderen als u stress ervaart.

Stress managen

In onze maatschappij is chronische stress een ware epidemie, en het is onmogelijk om deze compleet uit te roeien. Het is ook zeker niet mijn bedoeling om een stress-vrij leven voor ogen te hebben, want dat is gewoonweg niet mogelijk. Het is wel een heel mooi streven om stress te leren managen. Hierdoor kunt u de impact van stress op uw gezondheid beperken. Ga op zoek naar factoren die in uw leven stress bezorgen.

Wilt u minder stress, dan moet u soms beslissingen nemen die niet leuk zijn. Weet u waar de knelpunten zitten, waar u stress van krijgt?
Er zijn altijd omstandigheden waar u op het moment zelf geen invloed op hebt, zoals bijvoorbeeld een scheiding of een ziek familielid. Eigenlijk brengt iedere verandering van een situatie wel stress met zich mee. Toch kunt u ervoor zorgen dat de lichamelijke reactie op deze gebeurtenis niet te lang duurt. Een makkelijke manier om te ontspannen is natuurlijk lachen, maar er is een nog veel eenvoudiger techniek die u overal kunt toepassen en dat is ademen.

Normaal gesproken ademt u automatisch in en uit, zonder erover na te denken. Toch heeft u hier zelf ook invloed op: u kunt uw adem inhouden en u kunt bewust dieper of juist minder diep ademen. Ademt u diep in, dan zet uw buik uit, maar als u niet diep inademt, dan zal de lucht ter hoogte van uw borst blijven hangen. Dit laatste gebeurt vaak als reactie op stress. Bij stress gaat u sneller en korter ademen. Het nadeel hiervan is dat uw cellen minder zuurstof krijgen en dat u eerder moe wordt. De ademhaling is dus een heel mooi mechanisme dat wordt beïnvloed door stress maar waar u zelf ook invloed op hebt.

De ademhaling staat in verband met zowel het parasympatische als het sympatische zenuwstelsel. Het inademen wordt gestuurd vanuit het sympatische deel van het zenuwstelsel. Dit deel is als het ware het gaspedaal van lichamelijke functies. Als dit deel actiever wordt, in een stressvolle situatie dus, zorgt het voor een hogere hartslag (en dus een hogere bloeddruk) en een afname van de speekselproductie. Daar komt bij dat het speeksel dat dan nog wel geproduceerd wordt ook veel minder vloeibaar is. De uitademing wordt door het parasympatische deel beïnvloed. Dit deel brengt rust en zorgt voor een lagere hartslag, meer vloeibaar speeksel en een betere spijsvertering. Het is de rem van het zenuwstelsel en om de balans te kunnen herstellen dient deze geactiveerd te worden.

Als u stress hebt dan staat uw voet continu op het gaspedaal. Dit merkt u aan de ademhaling die dan kort en oppervlakkig wordt. Deze ademhaling kunt u tot rust brengen en dat doet u door bewust te ademen. Met name het verlengen van de uitademing zorgt ervoor dat u rustig wordt. Zo makkelijk is het dus. Het enige wat ervoor nodig is om dit te laten werken, is bewustzijn van de stressvolle situatie. Daarnaast moet u een helder moment hebben waarin u besluit om bewust te ademen. Dit laatste kunt u trainen.

Oergezonde mond

Yvonne Kort (1982) is de oprichter van de website www.oergezondemond.nl. Zij is opgeleid tot mondhygiënist en vitaliteitstherapeut. Ze weet als geen ander wat leefstijl voor u kan doen in het belang van een gezonde mond en een fit en energiek lichaam. Ook is Yvonne auteur van het onlangs verschenen boek Gezond begint in je mond.

€ 17,50
ISBN: 9789021569857
Kosmos Uitgevers