Met de term ‘whiplash’ beschrijven we de situatie waarin de weke delen (het zachte weefsel) van de ruggengraat is uitgerekt en ‘verstuikt’ na een beweging die lijkt op die van een zweepslag (whip betekent in het Engels ‘zweep’), waarbij het lichaam plotseling naar achteren en daarna naar voren is geslingerd.

Dit letsel ontstaat het vaakst bij een auto-ongeluk waarbij het voertuig plotseling stopt terwijl de lichamen van bestuurder en passagiers vooruit blijven bewegen volgens de wetten der mechanica. Ook kan het ontstaan door extreme lichamelijke inspanning zoals bij duiken.

Wat de behandeling betreft doet conservatieve osteopathie of manuele therapie in combinatie met voorzichtige tractie van de nek de meeste mensen met een whiplash veel goed1. Maar in sommige gevallen is een of beide van de voorste en achterste groepen ligamenten langs de wervelkolom gescheurd. In dat geval moet de patiënt minimaal zes weken een zachte ondersteunende kraag dragen.

Om vast te stellen of er scheuren in de ligamenten van de nek zijn, zal de osteopaat of chiropractor een aantal functionele röntgenfoto’s maken. Dat zijn zijaanzichten van beide zijden, waarbij de nek volledig uitgerekt en volledig gebogen is. Scheuren in de frontale ligamenten zijn het zorgwekkendst, omdat de voorste ligamenten de enige ondersteuning bieden voor de wervellichamen: de benige schijven die op elkaar de wervelkolom vormen. Als die ligamenten gescheurd zijn, kan dat leiden tot continue instabiliteit en ernstige problemen van de tussenwervelschijven in de toekomst2.

Een andere complicatie van een whiplash, die vaak ook optreedt zonder duidelijk hoofdletsel, is een gestoorde bloedstroom in de hersenen. Volgens sommige osteopaten kunnen stoornissen in de hersencirculatie zelfs na een relatief kleine whiplash leiden tot, of tenminste bijdragen aan een toename van posttraumatische symptomen. Die opvatting wordt ondersteund door een onderzoek waarbij bleek dat patiënten met posttraumatische symptomen een verminderde bloedstroom in de hersenen hadden als ze vier tot acht weken na het oplopen van letsel aan hoofd of nek werden getest.

Bij patiënten die op soortgelijke wijze letsel hadden opgelopen, waarbij echter niet het hoofd of de nek waren betrokken, werd die afgenomen circulatie niet gevonden. Bij de vervolgtestjes tijdens het herstel bleek bij de eerste patiëntengroep de afname van symptomen synchroon te lopen met een normalisatie van de hersencirculatie3. Desalniettemin kunnen er ook andere vasculaire oorzaken in het spel zijn4.

Postcommotioneel syndroom

Veel mensen met een whiplash ontwikkelen een zogeheten ‘postcommotioneel syndroom’ (afgeleid van commotio cerebri, Latijn voor hersenschudding), dat vaak voorkomt bij mensen die een auto-ongeluk, bedrijfs- of sportongeval hebben gehad met nekletsel en een ‘gesloten-schedeltrauma’ (hoofdletsel waarbij de schedel intact blijft). Dit wordt omschreven als een psychofysiologische reactie op de angst die iemand doorstaan heeft bij een ongeluk dat hem of haar bijna het leven kostte5,6. Symptomen kunnen zijn schrikachtigheid, overmatige waakzaamheid, terugkerende dromen of nachtmerries, hartkloppingen, hoofdpijnen, duizeligheid, slapeloosheid, angst en vermoeidheid.

Ze gaan soms snel over, maar kunnen ook maanden tot jaren aanhouden. Aangenomen wordt dat het syndroom na drie tot zes maanden kan leiden tot neuroses die te beschrijven zijn als ‘depressieve reacties’: angstgevoelens met vaak fobische symptomen en een scala aan klachten, zoals hoofdpijn en duizeligheid, die dan onderwerp worden van ‘angstige introspectie en hypochondrische bezorgdheid’7. (Hypochondrie wil zeggen dat iemand allerlei ziekten en symptomen bij zichzelf ontdekt die er niet daadwerkelijk zijn.) In de moderne geneeskunde worden deze symptomen meestal behandeld met kalmeringsmiddelen en antipsychotica8.

In de osteopathie heeft men een andere opvatting. Ostepoaten onderkennen namelijk ook andere effecten van het syndroom, zoals verlies van kortetermijngeheugen, verlies van mentale scherpte, verlies van wilskracht of motivatie en veranderingen in slaappatronen, evenals lichamelijke symptomen als tremoren (trillen), dubbelzien, verlies van reukzin, stotteren, gevoeligheid voor geluid en fel licht, en pijn en functiestoornissen van het kaakgewricht9,10.

Daarom zal een osteopaat met verschillende onderzoekjes vaststellen of de whiplash heeft geleid tot druk op zenuwen en bloedvaten of op zenuwwortels. Meestal zal hij ofwel een MRI (magnetic resonance imaging) aanbevelen ofwel een CT-scan (computed tomography) als leidraad voor de behandeling.In een onderzoek waarin de Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) werd afgenomen bij 73 patiënten met een gesloten-schedeltrauma met hersenletsel om hun emotionele toestand te meten, bleek dat velen van hen emotionele problemen hadden. Verrassend was dat diegenen met kleinere letsels juist meer last hadden van deze problemen dan diegenen met ernstige letsels11.

Voorgesteld is patiënten die een hersenschudding hebben gehad, na ontslag uit het ziekenhuis te blijven volgen om hun verlies van gevoelens van sociaal welzijn zoveel mogelijk te beperken12.
Uit andere onderzoeken is gebleken dat osteopathie een goede behandeling is. De craniosacrale behandelmethode wordt al sinds lange tijd met duidelijk succes toegepast bij deze gevallen13,14. Tot deze subtiele manipulatieve techniek horen lichte aanrakingen aan hoofd en sacrum (waar ruggengraat en heupbeenderen in verbinding staan) om de bewegingsbeperking van de beenderen op te heffen en de doorstroming te verbeteren van cerebrospinale vloeistof (de vloeistof die door de hersenen en ruggengraat stroomt). Manipulatie van de nekregio is belangrijk om een goede bloedtoevoer naar het hoofd en de hals te herstellen15.

Bronnen:

1 Hoag M, ed. Osteopathic Medicine. St Louis, MO: McGraw-Hill Book Company, 1969; 391-393
2 Stoddart A. Manual of Osteopathic Practice. Londen: Hutchinson& Co, 1974; 122-123
3 Lancet, 1966; ii: 178-180
4 Clin Electro-Encephalogr. 1984; 15: 214-21
5 Freedman AM et al. Modern Synopsis of Comprehensive Textbook of Psychiatry, deel II, 2nd ed. Baltimore, MD: Williams & Wilkins, 1977: 856-857
6 Richardson JTE. Clinical and Neuropsychological Aspects of Closed Head Injury. Londen: Taylor & Francis, 1990: 205
7 Psychol Med, 1973; 3: 314
8 Minerva Chirurg, 1990; 45: 1309-1314
9 J Am Osteop Assoc, 1963; 62: 739-750
10 J Am Osteop Assoc, 1975; 74: 400-410
11 Brain Injury, 1991; 5: 199-205
12 Scand J Rehabil Med, 1991;23: 179-185
13 Osteop Med, 1978; 3: 43-52
14 Magoun HI, Osteopathy in the Cranial Field, 2e druk Kirksville, MO: Journal Printing Co, 1966
15 Osteop Ann, 1975; 3: 42-43