Geneeskrachtige paddenstoelen

Paddenstoelen, altijd al beschouwd als smakelijk voedsel, kunnen ook een buitengewoon krachtige medicinale werking hebben. Cate Montana onderzoekt de krachtigste soorten en hun mogelijkheden.

In september 1991 werd de bevroren mummie ontdekt van een man die ongeveer 5200 jaar geleden leefde, in de Ötztaler Alpen op de grens tussen Oostenrijk en Italië. De zwaar getatoeëerde man had een pijlpunt in zijn linkerschouder en hij had twee verschillende soorten paddenstoelen bij zich toen hij omkwam.

Een daarvan was een tondelschimmel die werd gebruikt voor het vervoer van warme kooltjes om een nieuw vuur mee te starten. De andere was een medicinale paddenstoel waarmee infecties en darmparasieten werden bestreden.

We gebruiken al heel lang paddenstoelen. Meer dan 2000 jaar geleden behandelden Chinese artsen al luchtwegaandoeningen en kanker met paddenstoelen. In het oude Japan waren maitakepaddenstoelen zo waardevol dat ze hun gewicht in zilver waard waren. In 2019 bedroeg de wereldwijde markt voor medicinale paddenstoelen meer dan 51,8 miljard dollar.

In Nederland worden medicinale paddenstoelen legaal verkocht als voedingssupplement, onder meer omdat ze – anders dan paddo’s – geen hallucinogene stoffen bevatten.
Paddenstoelen zijn noch vruchten, noch groenten; ze horen tot het rijk der schimmels. Het deel van de paddenstoel dat we eten, het vruchtlichaam, groeit vanuit het mycelium (de zwamvlok) – het op haar lijkende netwerk van schimmeldraden (hyfen) die op en onder de grond groeien – en produceert sporen voor de voortplanting.
Paddenstoelen (de vrucht-lichamen van schimmels) en schimmels (het hele organisme) hebben meer dan 100 gedocu-menteerde medicinale functies, waaronder antioxidatieve, antivirale, antibacteriële, antiparasitaire, schimmelwerende, ontstekingsremmende, antidiabetische, antiallergische en cholesterolverlagende eigenschappen.
Daarnaast werken ze regulerend op het immuunsysteem, zijn ontgiftend en beschermen het hart- en vaatstelsel.1

‘Paddenstoelen zijn vanuit voedingskundig oogpunt superinteressant’, zegt voedingsdeskundige dr. Megan Ware uit Dallas, Texas. ‘Een appel is een appel. Of je nu een Red Delicious eet of een Pink Lady, fysiologisch gezien zal je lichaam niet anders reageren. Maar schimmels hebben wel totaal verschillende functies in het lichaam, afhankelijk van het type.’

​Voor crossfit-atleten, die bliksemsnelle bewegingen moeten maken waarbij veel zuurstof wordt verbruikt, raadt ze voor een snel herstel bijvoorbeeld een cordycepssupplement aan. ‘Cordyceps helpt de zuurstofvoorziening in je bloed te verhogen, zodat je gemakkelijker kunt ademen tijdens het uitvoeren van zulke intensieve activiteiten’, zegt ze. ‘Ik raad aan het supplement in te nemen vóór de training. De sporters met wie ik werk, merken een groot verschil als ze dezelfde training doen zonder het in te nemen.’

Ware plaatst de vaakst voorkomende eetbare paddenstoelen, zoals witte en kastanjechampignons en portobello’s, in dezelfde categorie als boerenkool of quinoa. Het is een voedingsmiddel dat goed voor je is, omdat het net als de meeste plantaardige voedingsmiddelen antioxidanten en vitamines, mineralen en vezels bevat. En het is net als bij planten belangrijk om biologisch gekweekte paddenstoelen te eten.

‘Het is geen wondervoedsel, zoals veel mensen je willen doen geloven’, waarschuwt ze. ‘Sommige specifieke paddenstoelen hebben gunstige effecten op bepaalde functies; ze zijn bijvoorbeeld goed voor je hersenen of je immuunsysteem of ze helpen je ontspannen aan het eind van de dag. Maar die voordelen krijg je niet echt als je ‘s ochtends gewoon een paar champignons in je omelet gooit. En je zult niet vaak pruikzwam, chaga (berkenweerschijnzwam), elfenbankje of reishi vinden in je plaatselijke supermarkt. Dat is waar de paddenstoelensupplementen van pas kunnen komen.’

Paddenstoelen van de magische soort

Een verhaal over de gezondheidsvoordelen van paddenstoelen zou niet compleet zijn zonder bespreking van de psychoactieve aspecten van sommige paddenstoelen, met name psilocybine. In het begin van de jaren vijftig werden psychedelica, waaronder psilocybine en LSD, op grote schaal in onderzoek en in de klinische praktijk gebruikt door psychologen en psychiaters.

Tussen 1950 en 1965 zijn naar schatting tienduizenden patiënten succesvol behandeld met ‘psychedelische psychotherapie’.2 Vandaag de dag, na bijna 50 jaar van demonisering en de indeling bij categorie-1 onder de Amerikaanse Controlled Substances Act (vergelijkbaar met een indeling op lijst 1 – harddrugs – van de Nederlandse Opiumwet), maakt psilocybine een comeback als therapeutisch middel voor de geestelijke gezondheid, hoewel het in de meeste landen nog steeds illegaal is.

Studies tonen aan dat therapie met behulp van psilocybine effectief is bij de behandeling van een depressieve stoornis waarbij andere behandelingen niet aanslaan.3 Klinische studies met muizen suggereren dat psilocybine ook effectief kan zijn bij de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) en aanverwante aandoeningen.4

In een onderzoek uit 2016 zorgde een enkele dosis van de psychoactieve verbinding die in psilocybine wordt aangetroffen vier jaar lang voor verlichting van angst en depressie bij een groep kankerpatiënten.5

Psilocybine is effectief gebleken bij de behandeling van alcoholverslaving,6 en het is ook met succes ingezet bij tabaksverslaving. ‘Wanneer psilocybine na zorgvuldige voorbereiding en in een therapeutische context wordt toegediend, kan het iemand aanzetten tot diepe reflectie over het eigen leven en de motivatie om te veranderen aanwakkeren’, zegt een van de auteurs van het onderzoek, dr. Mathew Johnson.

Van psilocybine is bovendien aange-toond dat het een acute afname van de kernsymptomen van een obsessief-compulsieve stoornis veroorzaakt,8 en in een klein vooronderzoek bleek een met psilocybine ondersteunde groepstherapie te helpen bij oudere, langdurige overlevers van AIDS.9

Een auteur van die studie, psychiater en verslavingsgeneeskundig specialist dr. Christopher Stauffer, zet het onderzoek naar psilocybine-ondersteunde therapie voort op basis van deze bemoedigende voorlopige bevindingen.

‘Voor mij gaat het werk om het tot stand komen van verbinding en het creëren van een veilige omgeving, zodat de deelnemer zich zonder afleiding kan bezighouden met zijn eigen innerlijke genezingsvermogen. De psilocybine is gewoon een katalysator.’

Stauffer benadrukt het belang van een adequate voorbereiding en integratie bij een dergelijke therapie met behulp van een geschoolde begeleider.

​Acht paddenstoelen voor je gezondheid en welzijn

Er zijn tientallen verschillende soorten paddenstoelen met gunstige medische eigenschappen, maar hieronder vind je acht van de bekendste en best bestudeerde. Let wel, vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, wordt over het algemeen afgeraden deze paddenstoelen te gebruiken.

REISHI-PADDESTOEL

(Ganoderma lucidum) is een soort houtafbrekende schimmel, die al meer dan 2000 jaar bekend staat als medicinale paddenstoel. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt reishi gebruikt voor de behandeling van zeer uiteenlopende aandoeningen als chronische bronchitis, hyperlipidemie (een abnormaal hoog vetgehalte in het bloed), hoge bloeddruk, vermoeidheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid, hepatitis, laag aantal witte bloedcellen en kanker.

Reishi-paddenstoelen bevatten meer dan 150 triterpenoïden, een klasse van chemische verbindingen waarvan is aangetoond dat ze bijdragen aan verlaging van de bloeddruk en verbetering van de bloedsomloop. Ze bevatten ook veel polysachariden, een type koolhydraten dat bloeddrukverlagende effecten heeft en het immuunsysteem kan stimuleren om infecties en virussen te bestrijden.10

Sterolen (van steroïden afgeleide moleculen) in reishi dragen zowel bij aan vermindering van ontstekingen als allergische reacties in het lichaam. Reishi-paddenstoelen kunnen ook nuttig zijn bij de behandeling van diabetes, omdat ze aanzienlijke bloedsuikerverlagende effecten hebben en ijzergebreksanemie kunnen tegengaan.11

Voordelen:
• Tumorremmende effecten12
• Ontstekingsremmend13
• Kalmerend en slaapbevorderend
• Helpt bij het verminderen van zwaarlijvigheid14

Consumptie:
Gedroogde reishi-paddenstoelen zijn taai en bitter om te eten; je kan ze waarschijnlijk het best als supplement innemen. Reishi-producten zijn verkrijgbaar als poeders, in voedingssupplementen en als thee.

Dosering:
De beste dosering van reishi-paddenstoelenextract of -poeder is niet vastgesteld en kan sterk variëren. Kijk op de etiketten voor de aanbevolen dosering.

Contra-indicaties:
Reishi-supplementen kunnen ervoor zorgen dat de werking van bloedverdunnende of antistollingsmiddelen sterker wordt, waardoor het risico op bloedingen toeneemt. Gebruik ze niet als je een bloedingsstoornis hebt en stop het gebruik twee weken voor een operatie. Voorzichtigheid is geboden bij mensen met een lage bloeddruk of die bloeddrukmedicatie gebruiken, evenals bij degenen die immunosuppressiva gebruiken.

 

SHIITAKE

(Lentinula edodes) komt voor in de berggebieden van Japan, Korea en China en wordt al meer dan 1200 jaar gebruikt als voedsel en in de traditionele geneeskunde. Shiitakes bevatten een hoog gehalte aan natuurlijk koper, dat de bloedvaten, botten en het immuunsysteem ondersteunt.

Shiitakes zijn ook een rijke bron van selenium, een belangrijk sporenmineraal dat momenteel wordt bestudeerd als een mogelijke aanvulling om Covid-19 te voorkomen.15

Ze bevatten eritadenine, een stof die cholesterol verlaagt, en ontstekingsremmende bèta-glucanen. Een vier weken durend onderzoek onder 52 gezonde 21- tot 41-jarige mannen en vrouwen wees uit dat dagelijkse inname van 5 g of 10 g paddenstoelen resulteerde in een verbeterde celfunctie en immuniteit van de darm, minder ontsteking en veranderingen in de bloedspiegels van cytokinen, boodschappermoleculen voor het immuunsysteem.16

Bij een studie met muizen die een vetrijk dieet kregen, aangevuld met shiitake-poeder, werd minder gewichtstoename en slagaderbeschadiging waargenomen.17

Voordelen:
• Ontstekingsremmend
• Ondersteunt de hartgezondheid
• Verlaagt cholesterol en bevordert de bloedsomloop

Consumptie:
Shiitake heeft een rijke, aardse smaak die vaak wordt omschreven als vleesachtig. Zowel gedroogde als verse shiitakes worden gebruikt in wokgerechten, soepen, stoofschotels en andere gerechten. Poeders, extracten en andere supplementen zijn ook beschikbaar.

Dosering:
Er is geen juiste hoeveelheid voor shiitakesupplementen vastgesteld.

Contra-indicaties:
Shiitakes kunnen bij sommige mensen huiduitslag en spijsverteringsproblemen veroorzaken. Ze kunnen de symptomen van auto-immuunziekten zoals multiple sclerose, lupus en reumatoïde artritis versterken. De bloedziekte eosinofilie kan worden verergerd door het eten van shiitakes.

 

PRUIKZWAM

(Hericium erinaceus) is een witte, bolvormige schimmel met lange, ruige stekels. De pruikzwam versterkt het immuunsysteem door ontstekingen te remmen en oxidatie te voorkomen.18 Sporen die uit het vruchtlichaam worden geïsoleerd, stimuleren de productie van zenuwgroeifactor (NGF), een eiwit dat gekoppeld is aan de ontwikkeling en functie van de hersenen.19

Pruikzwam verhoogt ook myeline (een stofje dat zorgt voor isolatie rondom zenuwvezels) en kan de groei van hersencellen stimuleren.20 In een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie kregen 30 50- tot 80-jarige Japanse mannen en vrouwen met de diagnose milde cognitieve stoornissen vier maanden lang dagelijks 3 gram pruikzwam in poedervorm. Dit leidde tot een aanzienlijke verbetering van het mentale functioneren. Wel verdwenen deze voordelen weer toen ze stopten met de inname van
het supplement.21

Zo vond ook een dubbelblinde, placebogecontroleerde studie van 49 weken bij patiënten met milde ziekte van Alzheimer een significante verbetering van de cognitieve functie in de groep die een pruikzwamsupplement kreeg.22 

Voordelen:
• Verbetert de cognitieve functie
• Verzacht de symptomen van de ziekte van Alzheimer
• Heeft antidepressieve werking

Consumptie:
De pruikzwam, die qua smaak vaak vergeleken wordt met krab of kreeft, kan rauw, gekookt, gedroogd, als poeder of extract worden ingenomen. Er kan ook thee van worden gezet.

Dosering:
De twee hierboven genoemde studies naar de cognitieve functie gebruikten doseringen van 3 g/dag (vier tabletten van 250 mg, driemaal daags) en 1050 mg/dag (één tablet van 350 mg, driemaal daags).21,22

Contra-indicaties:
Er zijn geen contra-indicaties bekend voor pruikzwam.

 

CHAGA-PADDESTOEL

(Inonotus obliquus) lijkt meer op een donkere klomp aarde dan op een typische paddenstoel en groeit voornamelijk op de bast van berkenbomen in Canada, Siberië, Rusland en Alaska. Onderzoek wijst uit dat chaga-paddenstoelen, die al eeuwenlang worden gebruikt om de immuniteit te versterken en de algehele gezondheid te verbeteren, bèta-D-glucanen (suikers) bevatten die het immuunsysteem kunnen stimuleren, of juist afremmen als het overactief is.

Verschillende verbin-dingen in chaga zijn ontstekingsremmend. De extracten, die in verschillende landen als ondersteuning worden ingezet bij de kankerbehandeling, blijken een sterke tumorremmende werking te hebben.23 Chaga remt oxidatieve stress in het lichaam, vertraagt ​​mogelijk het verouderingsproces door de vermindering van ontstekingen en beschermt cellen tegen vrije radicalen.24

Voordelen:
• Anti-veroudering
• Ontstekingsremmend

Dosering:
500 tot 1.000 mg chaga-paddenstoelenextract voor het versterken van het immuunsysteem of als antikankermiddel.

Consumptie:
Alleen beschikbaar in supplementvorm

Contra-indicaties:
Chaga-paddenstoelen hebben een hoog oxalaatgehalte. Niet gebruiken als je een chronische nierziekte hebt.

 

ELFENBANKJE

(Trametes versicolor) ofwel elfenbankjes hebben een schijfachtige vorm en strepen in variërende kleuren. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt trametes-versicolorextract (Yun zhi) gebruikt als behandeling voor luchtwegaandoeningen. De paddenstoel bevat de eiwitgebonden polysachariden (koolhydraten) PSK en PSP. Er is onderzoek gedaan naar PSK bij patiënten met kanker, zoals borst-, maag- en colorectaal.

PSK als aanvullende therapie kan bijdragen aan herstel van door chemotherapie veroorzaakte schade aan de immuuncellen en versterkt het immuunsysteem bij patiënten met maagkanker.25 PSP blijkt ook de symptomen te verlichten bij slokdarm-, maag- en longkankerpatiënten die bestraling of chemotherapie ondergaan.26 Daarnaast verhoogt PSP het aantal kankerbestrijdende immuuncellen bij vrouwen met borstkanker.27 PSP bewerkstelligt dit effect ten minste gedeeltelijk doordat het een prebioticum is, dat een regulerende werking heeft op het darmmicrobioom.28

Voordelen:
• Draagt bij aan kankerpreventie
• Verzacht bijwerkingen van chemotherapie en radiotherapie
• Versterkt de longen

Consumptie:
De houtachtige en taaie trametes worden meestal gebruikt in de vorm van poeder in capsules, of er wordt thee van gezet.

Dosering:
Bij patiënten met dikkedarm-, endeldarm- en maagkanker wordt PSK na operaties en chemotherapie gebruikt in doses van 3 g/dag oraal gedurende maximaal 7 jaar (kan worden afgewisseld met chemotherapiebehandelingen van 4 weken). PSP werd toegediend aan regulier behandelde patiënten met niet-kleincellige longkanker stadium III tot IV, in een dosering van 3,06 g/dag gedurende 1 maand. Als prebioticum werd PSP driemaal daags in een dosering van 1080 mg (3 capsules) gebruikt.

Contra-indicaties:
Contra-indicaties zijn niet vastgesteld.

 

ORDYCEPS

(Ophiocordyceps sinensis), ook wel rupsenzwam of rupsendoder, is een schimmel die leeft op bepaalde rupsen in de hoge berggebieden van China, Noord-Amerika en Europa. Hij wordt van oudsher ingezet tegen diarree, hoofdpijn, hoest, reuma en leverziekten. De wilde cordyceps is duur en moeilijk te vinden; daarom worden de meeste cordyceps die voor supplementen worden gebruikt in een laboratorium gekweekt.

Cordycepine (3′deoxyadeno-sine), een molecuul dat in cordyceps wordt aangetroffen, heeft krachtige antioxidatieve en kanker- ontstekings-remmende effecten.29 Cordyceps kan ook het fysieke uithoudings-vermogen verbeteren door verhoging van de cellulaire energie en heeft antibacteriële, schimmelwerende en antivirale, larvendodende, ontstekingsremmende, antidiabetische, antioxidatieve en kankerwerende eigenschappen.30

Voordelen:
• Verhoogt energie
• Verbetert de doorbloeding en het zuurstofgebruik
• Antibacterieel

Consumptie:
Alleen beschikbaar in supplementvorm

Dosering:
Onbepaald

Contra-indicaties:
Wees voorzichtig met het gebruik van cordyceps samen met immuunonder-drukkende medicijnen zoals cyclofosfamide en prednison. Cordyceps vertraagt ​​ook de bloedstolling, dus mensen met bloedingsstoornissen dienen het te vermijden. Stop ook met de inname vanaf twee weken vóór een operatie.

 

MAITAKE

(Grifola frondosa) groeit in het wild in delen van Japan, China en Noord-Amerika. Maitake betekent in het Japans ‘dansende paddenstoel’. Als adaptogeen (een natuurlijke stof die de effecten van stress in het lichaam tegengaat) reguleert maitake uit balans geraakte fysieke en mentale lichaamssystemen. Het heeft een cholesterol-verlagend effect,31 verhoogt de productie van antilichamen als reactie op griepvaccinaties en verlicht de symptomen van verkoudheid. 32

Voordelen:
• Verhoogt de immuunrespons
• Antiviraal

Consumptie:
Hoewel eetbaar, wordt maitake meestal beschouwd als medicinale paddenstoel, die als supplement wordt ingenomen.

Dosering:
Voor ziektepreventie variëren de doseringen van 12 tot 25 mg van het extract; studies noemen ook doseringen variërend van 200 tot 2500 mg poeder per dag.

Contra-indicaties:
Er zijn geen contra-indicaties vastgesteld.

 

AMANDELPADDENSTOEL

(Agaricus blazei) bevat antioxidatieve, ontstekingsremmende, antimicrobiële, tumorremmende en bloedsuikerverlagende eigenschappen. De amandel-paddenstoel verbetert de bloedglucosespiegels en bij gebruik in combinatie met het diabetesgeneesmiddel metformine leidde een dagelijkse dosis van 1500 mg Agaricus blazei tot een verbetering van de insulineresistentie en een halvering van de bloedsuikerwaarde, vergeleken met mensen die alleen metformine kregen.33

Agaricus blazei-extract verbetert ook de leverfunctie bij patiënten met hepatitis B.34

Voordelen:
• Verlaagt de bloedsuikerspiegel

Consumptie:
De amandelpaddenstoel heeft een zoete smaak en is eetbaar, maar wordt vaker medicinaal gebruikt.

Dosering:
Voor diabetes wordt driemaal daags 500 mg amandel-paddenstoelenextract genoemd.

Contra-indicaties:
Kan hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel) veroorzaken bij sommige mensen met diabetes en problemen veroorzaken bij patiënten met een leveraandoening.

De vele manieren waarop je paddenstoelen kan eten

Risotto, lasagne, soepen, stoofschotels, omeletten, soufflés, roerbakgerechten, champignonburgers, en champignonpizza’s … of wat dacht je van eekhoorntjesbrood brûlée met caramel-smaak?

Paddenstoelen zijn uitstekende toevoegingen aan bijna elke maaltijd in bijna elke vorm, behalve rauw. Rauwe paddenstoelen hebben taaie celwanden, voornamelijk gemaakt van chitine, een vezelachtige substantie die bestaat uit polysachariden, waardoor ze ongekookt in principe onverteerbaar zijn.
Champignons bevatten veel B-vitaminen en vitamine D in de vorm van ergosterol, en sommige paddenstoelen, zoals reishi, bevatten tot 25 procent beschikbaar eiwit. Ze vormen ook een geweldige bron van fosfor, kalium, selenium, zink, koper, magnesium en andere mineralen, evenals een zeer goede bron van vezels.

Toegegeven, zelfs als ze goed bereid zijn, moet je van de meeste paddenstoelen een grote portie eten voordat de voedingswaarde noemenswaardig is. En het heeft geen zin om ze alleen te eten voor medicinale doeleinden. Maar leren koken met paddenstoelen is wel een prima manier om meer essentiële voedingsstoffen binnen te krijgen.

Wat zijn de beste soorten paddenstoelensupplementen?

Tweeduizend jaar geleden werden in de traditionele Chinese geneeskunde paddenstoelen en kruiden verwerkt tot thee voor een optimale werking. Tegenwoordig kunnen paddenstoelen in vele vormen worden geconsumeerd.

Medicinale paddenstoelen van hoge kwaliteit zijn als supplement verkrijgbaar in geconcentreerde vorm (extract), als poeder of vloeistof. Beide vormen kennen uitgesproken voor-standers.

Voor het maken van extracten in poedervorm is een proces nodig van meerdere stappen, om de chitine af te breken. De vorm van het product (poeder of vloeistof) is niet belangrijk; het gaat om de biologische beschikbaarheid. Gedehydrateerde en verpulverde rauwe paddenstoelen zijn niet biologisch beschikbaar.

Voor beide vormen wordt een tweeledig extract of een met heet water geëxtraheerd paddenstoelensupplement beschouwd als het best. Tincturen zijn vloeibare paddenstoelenextracten in alcohol. Maar inname van een tinctuur heeft, net als paddenstoelenthee, niet de krachtigste werking.

Om een goed paddenstoelensupplement te vinden, dien je te zoeken naar specifieke medicinale stoffen in de ingrediëntenlijst. Supplementen gebaseerd op mycelium worden niet aangeraden. Er zijn grote verschillen in chemische samenstelling tussen een paddenstoel en zijn mycelium (de zwamvlok van witte draden; het vegetatieve deel van de schimmel).

Een paddenstoel, het vruchtlichaam van de schimmel, produceert grotere hoeveelheden medicinale bèta-glucanen en metabolieten zoals triterpenoïden. Omdat mycelium meestal op graan wordt gekweekt (vaak in steriele laboratoria), kunnen myceliumproducten wel 70 procent zetmeel bevatten, in tegenstelling tot paddenstoelen die minder dan 5 procent bevatten.

Controleer dus de ingrediëntenlijst, zelfs als op het etiket ‘paddenstoelen’ staat.

 

Bronnen
1 Int J Microbiol, 2015; 2015: 376387
2 Neuropsychopharmacology, 2017; 42: 2105–13
3 JAMA Psychiatry, 2020; e203285
4 Exp Brain Res, 2013; 228: 481–91
5 J Psychopharmacol, 2016; 30: 1181–97; J Psychopharmacol, 2020; 34: 155–66
6 J Psychopharmacol, 2015; 29: 289–99
7 J Psychopharmacol, 2014; 28: 983–992
8 J Clin Psychiatry, 2006; 67: 1735–40
9 EClinicalMedicine, 2020; 27: 100538
10 N Am J Med Sci, 2011; 3: 495–8
11 World J Diabetes, 2017; 8: 187–201
12 PLoS One, 2013; 8: e57431
13 Int Immunopharmacol, 2009; 9: 1272–80
14 Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 2015; 12: 553–4
15 Nutrition, 2021; 82: 111053
16 J Am Coll Nutr, 2015; 34: 478–87
17 Faseb J, 2017; 31(S1): 973.3
18 Food Funct, 2017; 8: 1020–27
19 Tetrahedron Lett, 1994; 35: 1569–72
20 Int J Med Mushrooms, 2013; 15: 539–54
21 Phytother Res, 2009; 23: 367–72
22 Front Aging Neurosci, 2020; 12: 155
23 Heliyon, 2016; 2: e00111
24 Biofactors, 2004; 21: 109–1225.
25 Lancet, 1994; 343: 1122–6
26 Gen Pharmacol, 1998; 30: 1–4
27 ISRN Oncol, 2012; 2012: 251632
28 Plant Foods Hum Nutr, 2013; 68: 107–12
29 3 Biotech, 2014; 4: 1–12
30 Cordyceps as an Herbal Drug. In: Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2011. Chapter 5.
31 J Oleo Sci, 2013; 62: 1049–58
32 Funct Food Health Dis, 2017; 7: 462–82
33 J Altern Complement Med, 2007; 13: 97–102
34 J Altern Complement Med, 2008; 14: 299–301

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Cate Montana

kleine wonderen met Enzymtherapie

Acupunctuur bij gezichtsveroudering

Je lymfestelsel overvol

Anders omgaan met een beroerte

Herstel van het lichaam na een kankerbehandeling

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Cate Montana avatar

Over de auteur

Cate Montana is een auteur die bekend staat om haar werk op het gebied van psychologie, spiritualiteit en zelfhulp. Ze heeft een achtergrond in de journalistiek, wat haar een scherpe analytische blik geeft op de onderwerpen die ze behandelt. Montana's werk richt zich vaak op het verkennen van het menselijk bewustzijn, de aard van de werkelijkheid en hoe deze concepten van invloed zijn op persoonlijke groei en ontwikkeling.
Lees meer artikelen van Cate Montana