Het BMR-vaccin: wat ouders moeten weten

Na de recente uitbraken van mazelen in Nederland en Engeland is de discussie over het BMR-vaccin weer opgelaaid. Veel van wat de gezondheidsautoriteiten zeggen, wordt voor waar aangenomen. Medisch Dossier zocht uit of dat terecht is.

In Zuid-Wales brak dit voorjaar een kleine mazelenepidemie uit. De Britse overheid reageerde met ernstige waarschuwingen aan het adres van Britten die hun kinderen niet hadden laten inenten met het BMR-vaccin (tegen bof, mazelen en rode hond).

Ook in Nederland is in juni een kleine uitbraak geweest van mazelen onder niet-gevaccineerde kinderen, met name in streng reformatorische kringen, waar om religieuze redenen niet wordt gevaccineerd. Gelukkig reageert de Nederlandse overheid ontspannener. Mazelen zijn erg besmettelijk, maar leiden zelden tot ernstige complicaties of overlijden. Over het vaccin tegen mazelen is echter al jaren controverse, met name in Angelsaksische landen. Toch komen in zowel de Nederlandse als de Britse media vrijwel geen uitingen van afkeuring of bezorgdheid voor, terwijl diezelfde media twaalf jaar geleden in niet mis te verstane koppen schreven dat het vaccin autisme veroorzaakt. Het lijkt alsof journalisten op dit vlak hun kritische houding ten opzichte van de gezondheidsautoriteiten hebben laten varen. In Engeland lijken ze zelfs hun spreekbuis te zijn geworden. Zonder vragen te stellen verkondigden de Britse media dit voorjaar ‘feiten’ als:

  • mazelen is een dodelijke ziekte die honderden mensen in Zuid-Wales en de rest van Groot-Brittannië het leven kan gaan kosten;
  • deze uitbraak van mazelen is het directe gevolg van het feit dat veel ouders weigeren hun kind te laten vaccineren vanwege de onbewezen, en inmiddels ontkrachte, theorie dat het BMR-vaccin verband houdt met autisme;
  • het BMR-vaccin is een veilig en effectief beschermmiddel tegen de mazelen.

In dit artikel nemen we de bovenstaande beweringen onder de loep.

Mazelen is dodelijk
Het is waar dat mazelen dodelijk kunnen zijn, maar gewoonlijk alleen bij mensen die ondervoed zijn of wier immuunsysteem niet goed werkt (zie het kader Geef ze een A). In Engeland adviseert de Joint Committee on Vaccination and Immunisation (JCVI) de regering over het vaccinatiebeleid. Een lid van die commissie, Vivienne Parry, zei in 2007 tegen de Britse ouders: ‘Bij een uitbraak van mazelen zouden er vele sterfgevallen volgen.’

In werkelijkheid zijn de mazelen nooit helemaal weggeweest. Sinds de invoering van vaccinatie krijgen hier jaarlijks zo’n tien mensen mazelen1. In Engeland zijn dat er gemiddeld drieduizend per jaar. Maar ondanks de ernstige waarschuwing van mevrouw Parry is in Engeland al sinds 1995 geen kind meer aan de mazelen overleden, met uitzondering van een tragisch geval van een kind met een aangeboren immuunziekte, in 2008. De laatste keer dat de mazelen als een dodelijke ziekte werden beschouwd, was in 1980, toen er 26 sterfgevallen aan deze ziekte werden toegeschreven. Die cijfers zijn echter onbetrouwbaar en wellicht overdreven, aangezien geen van die gevallen klinisch aangetoond waren. Pas sinds 1995 wordt klinisch getest op de ziekte en toen daalde het aantal geregistreerde gevallen van mazelen in een jaar tijd van 16.375 naar 7447.

Vaccinatiegraad en autisme
Vanwege de uitbraak in Wales is in Groot-Brittannië een wat hysterische angst voor een epidemie ontstaan. Daarom is het BMR-vaccin weer wat meer in de gratie bij Britse ouders en stijgt het percentage vaccinaties (de vaccinatiegraad) snel. Dit was drastisch gedaald na de berichten over autisme. Dat was overigens niet het eerste mogelijke gezondheidsrisico waarmee de prik in verband is gebracht. Al sinds de jaren zeventig is er regelmatig bezorgdheid geweest.

De eerste grote daling in opkomst voor de BMR-vaccinatie was al veel eerder dan die in 1998, na de publicatie van het artikel van toenmalig arts Andrew Wakefield, waarin hij een mogelijk verband signaleerde met autisme. Britse ouders werden in 1992 al bezorgd over dit vaccin, nadat het bofvaccin dat hier onderdeel van uitmaakt, in verband was gebracht met hersenvliesontsteking (meningitis) en hersenontsteking (encefalitis). Een jaar daarvoor waren in Canada en Japan kinderen gestorven na toediening van het vaccin.

Volgens experts veroorzaakt dit vaccin zeker geen autisme. Maar klopt dat wel? Het recentste onderzoek dat dit verband moest weerleggen, is bekostigd door de Amerikaanse GGD: the Centers for Disease Control and Prevention (CDC). De opzet was om de aanhoudende zorgen van ouders eindelijk tot bedaren te brengen. Na een analyse van de bloedmonsters van 256 kinderen met autisme en 752 gezonde kinderen van dezelfde leeftijd, concludeerden de onderzoekers dat de BMR-prik geen autisme veroorzaakt 2. Het is de vraag of die conclusie daaruit te trekken viel. De CDC-onderzoekers gebruikten gegevens die twee jaar daarvoor ongeldig waren verklaard, en hun analyse was zo mager dat de resultaten konden leiden tot elke conclusie, van de mogelijkheid dat het vaccin een beschermend effect van 69 procent had – dus dat ongeveer twee op de drie kinderen die het vaccin kregen daardoor minder kans hadden op autisme – tot een causaal effect van 472 procent, wat wil zeggen dat een kind bijna vijf keer zo veel kans zou hebben om autistisch te worden als het gevaccineerd was.

De veiligste interpretatie van de cijfers zou zijn dat het BMR-vaccin het risico op autisme met 5 procent doet toenemen. Maar dat is nog steeds maar een statistische gooi naar de waarheid. Het meest waarschijnlijk is dat het vaccin bij de meeste kinderen geen enkel effect op het autismerisico heeft, maar het is niet uitgesloten dat het bij een kleine minderheid toch autisme veroorzaakt. Sommige kinderen lijken veel meer risico te lopen op autisme door de BMR-prik dan andere. Volgens een theorie gaat het om kinderen met een tekort aan vitamine B12. Een belangrijke aanwijzing daarvoor is dat autistische kinderen meestal methylmalonzuur in hun bloed of urine hebben. Dat is een teken van vitamine-B12-tekort. Of en waarom een vitamine B12-tekort mogelijk een extra risico vormt voor het ontwikkelen van autisme na een BMR-vaccinatie, is echter nog niet duidelijk.

Behalve na een laboratoriumonderzoek worden gevallen van (verdenking op) autisme niet door artsen gemeld. Sarah McKenzie-Jones uit Tonbridge in Engeland weet dat uit ervaring: haar zoontje had last van uitslag en diarree nadat hij op de leeftijd van veertien maanden de BMR-prik kreeg. De diarree hield drie jaar aan. ‘De huisarts stelde destijds vast dat het een ernstige bijwerking was en ik ging ervan uit dat dit in zijn aantekeningen zou worden opgenomen en dat hij het in het een of ander bijwerkingenbestand zou aanmelden’, vertelt McKenzie-Jones. Volgens haar is dat echter niet gebeurd.

Haar zoon werd autistisch toen hij ongeveer drie was, maar de arts zag geen verband met het BMR-vaccin en wilde het niet als zodanig melden. ‘Ik heb er met veel ouders over gecommuniceerd en ontdekt dat soortgelijke verhalen als het mijne veel voorkomen’ 3.

De BMR-prik is veilig en effectief
Het hierboven geciteerde JCVI-lid Vivienne Parry reageerde zo: ‘Elk vaccin houdt enig risico in. Niemand heeft ooit gezegd dat enig vaccin helemaal zonder bijwerkingen is. Als er een vaccin is, zal dat een klein aantal kinderen schade berokkenen. Maar dan ook een zeer klein aantal.’
Dat is uiteraard waar, maar het staat niet op de websites van de Engelse National Health Service, niet op die van het Amerikaanse Health Protection Agency en ook niet op die van het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), dat het Nederlandse vaccinatieprogramma coördineert. De eerste twee stellen ons gerust dat ‘het vaccin over de hele wereld veilig gebruikt wordt’ en het RIVM schrijft: ‘In Nederland is nog nooit gebleken dat vaccinatie blijvende schade veroorzaakt.’
Zelfs Merck & Co, de fabrikant van een van de BMR-vaccins en van het vaccin dat ook in Nederland wordt gebruikt, vermeldt 39 bijwerkingen, waaronder overlijden. Deze informatie staat wel in de bijsluiter en in de Merck Manual, het grote referentiewerk voor artsen dat in Angelsaksische landen veel wordt gebruikt (zie het kader Dit vertelt Merck aan artsen, maar niet aan u), maar bereikt de patiënt zelden. In het Nederlands is er een bijsluiter voor professionals en een voor gebruikers. De 39 ernstige bijwerkingen staan erin, met uitzondering van overlijden. En de brief waarin ouders worden opgeroepen voor de vaccinatie van hun kind, vermeldt weinig tot niets over mogelijke bijwerkingen.
Geeft het vaccin dan in elk geval de levenslange bescherming die de instanties ons beloven? Het lijkt erop van niet. Onder groepen gevaccineerde kinderen komen nog steeds uitbraken van mazelen en bof voor, al blijft het Britse ministerie van volksgezondheid stellen dat er enkel infectie bij ongevaccineerden worden gemeld. Onze correspondent in Zuid-Wales, die tevens farmacoloog is, meldt ons dat tijdens de laatste uitbraak van mazelen ten minste drie getroffen adolescenten wel degelijk gevaccineerd waren. Zij is ervan overtuigd dat er onder gevaccineerde kinderen wel meer gevallen van mazelen zijn. De plaatselijke gezondheidsautoriteiten in Zuid-Wales geven echter geen informatie over het aantal gevaccineerden met mazelen.

Artsen van de privékliniek Direct Health 2000 in Londen hebben iets soortgelijks ontdekt bij een onderzoek waarin ze vijftig bloedmonsters afnamen van recent gevaccineerde kinderen. Bij de helft van hen was de immuniteit voor mazelen en bof laag tot nul. Sarah Dean, een van de directeuren van die kliniek, zei: ‘Dit betekent dat er misschien veel kinderen zijn die denken dat ze beschermd zijn voor de ziekten waartegen ze met de BMR-prik zijn ingeënt, terwijl hun lichaam er helemaal geen immuniteit tegen heeft opgebouwd 4.

Dit is geen nieuw fenomeen. De Amerikaanse CDC geeft aan dat ‘overdracht van het mazelenvirus onder gevaccineerden duidelijk geconstateerd en gedocumenteerd is. In bepaalde grote uitbraken … bestaat meer dan 95 procent van de ziektegevallen uit gevaccineerden’ 5.
Rond de uitbraak van mazelen in Zuid-Wales lijken de waarheid en het gezond verstand de eerste echte slachtoffers. Van ons mogen de gezondheidsautoriteiten ouders veel serieuzer nemen door betere voorlichting te geven over manieren waarop ze hun kinderen kunnen beschermen tegen de ernstigste uitwassen van mazelen, maar ook eerlijker te zijn over de mogelijke bijwerkingen van het mazelenvaccin. Anders zal de controverse rond de BMR-prik altijd blijven bestaan.

Bryan Hubbard

1 http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/infectieziekten-en-parasitaire-ziekten/ziekten-in-het-rijksvaccinatieprogramma/mazelen/omvang-en-trends
2 J Pediatr, 2013; http://jpeds.com/webfiles/images/journals/ympd/JPEDSDeStefano.pdf
3 http://www.bmj.com/content/346/bmj.f2545/rr/642388
4 http://www.bbc.co.uk/2/hi/health/1523523.stm; 3 september 2001
5 Roush SW et al. Manual for the Surveillance of Vaccine-Preventable Diseases, 5th edn. CDC/DHHS, 2012

Tijdslijn autisme
controverse in Engeland

  • 1987 – BMR-vaccin geïntroduceerd in Nederland
  • 1988 – BMR-vaccin geïntroduceerd in Engeland
  • 1988 – JCVI krijgt meldingen van bijwerkingen maagdarmkanaal, waarover Andrew Wakefield tien jaar later zal publiceren (zie het kader De BMR-prik en autisme)
  • 1994 – Eerste berichten in media over een mogelijk verband met autisme
  • 1998 – Dr. Andrew Wakefield publiceert zijn artikel en meldt in de persconferentie die volgt, dat er een mogelijk verband is met autisme
  • 2010 – Publicatie van onderzoeken waarin verband met autisme wordt uitgesloten
  • 2010 – Andrew Wakefield veroordeeld voor wetenschappelijke fraude en uit zijn ambt als arts gezet
  • 2012 – Gerechtshoven in Italië en in Amerika wijzen schadevergoeding toe aan ouders wier kinderen autisme hebben gekregen na ontvangst van de BMR-prik

Dit vertelt Merck aan artsen, maar niet aan u
Hieronder een aantal bijwerkingen van het BMR-vaccin die Merck zelf vermeldt. In de Engelstalige bijsluiters staan ze allemaal; in Nederland zijn de laatste twee verwijderd uit de onlineversies van de bijsluiter.

  • encefalitis (hersenontsteking)
  • neurologische stoornissen
  • koortsstuipen en epilepsie
  • leerstoornissen
  • doofheid
  • gehele of gedeeltelijke blindheid
  • otitis media (oorontsteking)
  • bloedstollingsstoornissen
  • pancreatitis (alvleesklierontsteking)
  • inflammatoire darmziekte en ziekte van Crohn
  • meningitis (hersenvliesontsteking)
  • diabetes (suikerziekte)
  • autisme
  • overlijden

De BMR-prik en autisme
Andrew Wakefield raakte zijn functie als specialist in het Royal Free Hospital in London kwijt en uiteindelijk ook zijn bevoegdheid als arts, nadat hij had geopperd dat er een verband zou kunnen zijn tussen het BMR-vaccin en autisme. Hij werd veroordeeld voor fraude vanwege zijn publicatie van 1998 waarin hij dit verband voor het eerst ter sprake bracht.

Wakefield had een mogelijk verband gevonden tussen een darmstoornis die veroorzaakt werd door de mazelencomponent van het BMR-vaccin en autisme1. De zitting van de General Medical Council (het Engelse medisch tuchtcollege) die Wakefield in 2010 uit zijn ambt zette, had te horen gekregen dat geen enkele onderzoeker de bevindingen van Wakefield had kunnen reproduceren. Dat is echter niet waar. In 2002 hadden onderzoekers van de Utah State University bloedmonsters geanalyseerd van 125 kinderen met autisme, en vergeleken met bloedmonsters van 92 gezonde kinderen. In 75 van de monsters uit de autismegroep bleken antilichamen te zitten die duidden op een abnormale reactie op het vaccin. Deze schaden de hersenen door de bouwstenen van myeline aan te tasten. Dat is de beschermende, isolerende buitenbekleding van zenuwvezels. Daardoor kunnen de zenuwen zich niet goed ontwikkelen en wordt mogelijk de normale hersenfunctie aangetast. Geen van de niet-autistische kinderen had deze antilichamen in het bloedmonster.

Volgens de hoofdonderzoeker, immunoloog Vijendra Singh, zou er een verband kunnen zijn tussen de abnormale reactie op het vaccin, die dus bij sommige kinderen optreedt, en autisme. Er is meer onderzoek nodig om te kunnen vaststellen of het BMR-vaccin daadwerkelijk een rol speelt bij het ontstaan van autisme, concludeerde Singh 2.

1 Lancet, 1998; 351: 637-641
2J Biomed Sci, 2002; 9: 359-364

Kudde-immuniteit of kuddegedrag?
Een vaccin beschermt de algehele bevolking als 95 procent of meer van de doelgroep gevaccineerd is, zo luidt het concept van herd immunity ofwel kudde-immuniteit. Dat wil zeggen dat een besmettelijke ziekte als de mazelen geen kans krijgt om zich te verspreiden als minimaal 95 procent van de mensen gevaccineerd is. Die theorie kan verklaren waarom de voorlichting over vaccins zo eenzijdig is, want ‘slecht nieuws’ kan tot gevolg hebben dat te weinig mensen een vaccinatie komen halen, waardoor alle vaccinaties nutteloos zijn.

Toch gebeurt het wel eens dat een ziekte toch om zich heen weet te grijpen, ondanks dat er aan de drempel voor kudde-immuniteit is voldaan. Zo was er in 1985 een mazelenuitbraak in Corpus Christi in Texas waarbij uit onderzoek bleek dat 99 procent van de kinderen die de ziekte hadden, ingeënt was tegen mazelen en dat minstens 95 procent volgens bloedmonsters eigenlijk immuun hoorde te zijn 1.

Drie jaar later was er een uitbraak van 84 gevallen van mazelen op een studentenfaculteit in Colorado, terwijl 98 procent van de studenten gevaccineerd was en nog steeds immuun volgens hun bloedonderzoek 2.

En in 2001 was er een uitbraak van de waterpokken op een school in Oregon, waar 97 procent van de kinderen ingeënt was. De kinderen die meer dan vijf jaar tevoren waren ingeënt, hadden een verhoogd risico, concludeerden de onderzoekers 3.

1 N Engl J Med, 1987; 316: 771-774
2 Am J Public Health, 1991; 81: 360-364
3 Pediatrics, 2004; 113: 455-459

Geef ze een A
Ontwikkelingswerkers weten iets dat onze gezondheidsautoriteiten in het Westen ons niet vertellen: vitamine A beschermt tegen de ernstigste gevolgen van mazelen. Om die reden wordt deze vitamine in ontwikkelingslanden als supplement aan ondervoede kinderen gegeven.

Vitamine A is nodig voor de natuurlijke afweer van het lichaam tegen infecties, waaronder mazelen. Behalve in supplementen zit ze ook in veel voedingsmiddelen die in ontwikkelingslanden minder beschikbaar zijn, maar die een Westers kind ook te weinig krijgt als het onvoldoende groente, fruit en vlees eet.

Hoewel vitamine-A-tekort wel als een probleem in de derde wereld wordt gezien – met nachtblindheid als een van de eerste symptomen – is aangetoond door de Amerikaan Alfred Sommer, epidemioloog aan de Johns Hopkins School of Public Health in Baltimore (VS), dat het probleem ook dicht bij huis bestaat. Uit zijn werk blijkt dat zelfs een licht tekort zonder duidelijke symptomen de lichaamseigen afweer kan aantasten. Zonder deze natuurlijke afweer kan mazelen een ernstige ziekte worden, met complicaties als oorinfecties, ademhalingsproblemen, koortsstuipen en hersenvliesontsteking – en zelfs overlijden.

Een goede onderzoeksvraag zou dus zijn: hoe veel Westerse kinderen hebben een vitamine-A-tekort, en zijn zij daarmee vatbaarder voor de ernstigste complicaties van mazelen?

Voor de bijsluiters van het in Nederland gebruikte BMR-vaccin:
http://www.rivm.nl/Bibliotheek/Algemeen_Actueel/Uitgaven/Preventie_Ziekte_Zorg/Bijsluiters/Bijsluiter_M_M_RVAXPRO_BMR

Voor de Amerikaanse bijsluiter bij het BMR-vaccin:
http://www.merck.com/product/usa/pi_circulars/m/mmr_ii/mmr_ii_pi.pdf

Voor de Engelstalige informatie uit de Merck Manual:
http://www.merckmanuals.com/professional/infectious_diseases/immunization/routine_vaccinations.html?qt=measles&alt=sh#Measles,%20Mumps,%20and%20Rubella

Online-informatie van het RIVM over het Rijksvaccinatieprogramma:
http://www.rivm.nl/Onderwerpen/Onderwerpen/R/Rijksvaccinatieprogramma

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Een echte allrounder; Magnesium

Pijnstillers: winst op korte termijn, problemen op lange termijn

Health Corner – September 2021. Autisme

Interview: oud, ouder, oudste

Barbara Havenith over menopauzale hormoontherapie in Nederland

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier