Lijdt u aan gewrichtsontsteking, migraine of fibromyalgie? De Amerikaanse arts Joseph Mercola heeft ontdekt hoe een vet verbrandend dieet een eind kan maken aan uw pijn – en aan nog veel meer.

Of u nu ziek bent of gezond, u weet ongetwijfeld hoe frustrerend en verwarrend het kan zijn om uit te zoeken hoe je gezond moet eten. Want veel voedingsadviezen spreken elkaar tegen. Er is in feite weinig wetenschappelijk bewijs dat één bepaald dieet voor iedereen zou werken, ongeacht welke aandoening iemand heeft.
Bij pijn door migraine, gewrichtsontsteking (reuma) of zelfs door minder grijpbare ziekten als fibromyalgie (pijn in bindweefsel en spieren) en chronische vermoeidheid, kan een vetrijk dieet uw symptomen drastisch verminderen en uw levenskwaliteit verbeteren. Met dit dieet gaan uw mitochondriën beter werken, waardoor het lichaam meer energie kan produceren.

Maak kennis met uw mitochondriën
Mitochondriën zijn kleine organellen (een soort micro-orgaantjes) die in bijna al uw cellen voorkomen. Ze vervullen veel essentiële functies in het lichaam, waaronder het produceren van energie. Dit doen ze door voedingsstoffen uit de suikers en vetten die u eet, te combineren met zuurstof uit de lucht die u inademt.
Onderzoekers schatten dat mitochondriën 10 procent van uw lichaamsgewicht uitmaken. Een gemiddelde volwassene heeft maar liefst ongeveer 10 miljoen miljard mitochondriën in zijn cellen: een hoeveelheid waar u zich waarschijnlijk niets bij kunt voorstellen. Misschien helpt het om te weten dat er meer dan 1 miljard mitochondriën op een speldenkop passen.
Hoe actiever de stofwisseling in de cellen is – ons hart, onze hersenen, lever, nieren en spieren hebben een heel actieve stofwisseling – hoe meer mitochondriën de cellen hebben.
Mitochondriën vormen doorlopend energiemoleculen die ‘adenosinetrifosfaat’ (ATP) heten; ze produceren dagelijks maar liefst 50 kilo ATP.
Voor een goede stofwisseling is het essentieel dat de mitochondriën goed functioneren. Het herstellen van niet goed werkende mitochondriën is een van de eenvoudigste en meest veelbelovende, nieuwe manieren om gezonder te worden, ziekten zoals kanker te voorkomen en problemen die pijn veroorzaken te verhelpen.

De rol van vrije radicalen
ATP, de stof die energie aan het lichaam levert, is in wezen de motor van elk biologisch proces in ons lichaam: van de werking van de hersenen tot het kloppen van het hart.
In de mitochondriën vindt een ingewikkelde serie chemische reacties plaats. Daarbij gebruiken ze elektronen die zijn vrijgemaakt uit het voedsel dat u eet, en protonen die binnen de reactieketen aanwezig zijn. Met deze reacties wordt energie geproduceerd en het proces gaande gehouden.
Een klein deel van de elektronen lekt tijdens dit proces weg en vormt zogenoemde ‘reactieve zuurstofverbindingen’ (ROS, reactive oxygen species). Deze moleculen bevatten zuurstof, en in hun atomen komen één of meer ‘losse’ elektronen voor, wat wil zeggen dat ze niet, zoals gebruikelijk, als stabiel elektronenpaar voorkomen. Daardoor zijn deze moleculen zeer instabiel en reageren ze heel gemakkelijk met andere verbindingen. Deze sterk reactieve atomen kunnen destructieve vrije radicalen vormen (zie kader, blz. ).
Maar ROS zijn niet altijd schadelijk; alleen een overmaat aan ROS brengt schade toe aan uw gezondheid. Om de vorming en de omzetting van ROS in uw cellen te optimaliseren, kunt u gebruikmaken van de ‘mitochondriaal-metabolisme-therapie’ (MMT). Dat zorgt voor niet te veel, niet te weinig, maar precies de juiste hoeveelheden ROS. De ideale oplossing is dus niet om een overmaat aan vrije radicalen met antioxidanten tegen te gaan, maar om direct al minder vrije radicalen te produceren.
Wanneer u een dieet volgt met veel goede vetten, weinig netto koolhydraten (totale koolhydraten min vezels) en voldoende eiwitten, zijn uw mitochondriën optimaal in staat een brandstof te produceren die ‘ketonen’ worden genoemd. Wanneer uw bloedsuikergehalte laag is en ketonen als brandstof worden gebruikt, vormen uw cellen veel minder ROS en secondaire vrije radicalen dan wanneer u voornamelijk koolhydraten eet. En dat kan grote invloed hebben op het bestrijden van de ontsteking die uw pijn veroorzaakt.

Migraine
Hoewel migraine vaak voorkomt, is het nog steeds een van de slechtst begrepen aandoeningen die er zijn. De symptomen worden vaak verward met beroerte, omdat mensen met migraine tijdelijk hun gezichtsvermogen kunnen verliezen en gevoelsstoornissen zoals krachtverlies kunnen hebben.
Voeding lijkt ook een rol te spelen bij migraine: als u op de Amerikaanse website PubMed.gov de medische literatuur doorzoekt met de zoektermen ‘migraine’ en ‘food allergies’ (voedselallergieën), vindt u minstens 160 verschillende studies. In één gerandomiseerde, dubbelblinde crossoverstudie (onderzoek waarbij de groepen halverwege wisselen van behandeling) uit 2010 hadden mensen die zes weken lang een dieet zonder bekende voedselallergenen volgden, statistisch aanzienlijk minder migraineaanvallen en minder dagen met hoofdpijn.1
In een recenter onderzoek is een verband gevonden tussen diëten met veel vetten en weinig koolhydraten enerzijds en drastisch minder migraineaanvallen anderzijds.
In een onderzoek uit 2015 kregen 45 vrouwen die regelmatig migraine hadden een maand lang een ketogeen dieet (veel vetten en weinig koolhydraten). Daarna schakelden ze over op een standaard caloriearm dieet, dat ze vijf maanden volgden. De controlegroep in het onderzoek volgde de volle zes maanden het standaard caloriearme dieet.
De vrouwen die het ketogene dieet volgden, hadden tijdens de eerste maand aanmerkelijk minder aanvallen, minder dagen met hoofdpijn en gebruikten minder medicijnen (bij de vrouwen met het standaard caloriearm dieet bleven de klachten gelijk). Maar toen de volgsters van het ketogene dieet overschakelden op het standaard caloriearme dieet, verergerden hun symptomen, hoewel het nog steeds beter ging dan voor het onderzoek. De groep met het caloriearme dieet had ook minder dagen met hoofdpijn, maar pas in de derde maand, en ze hadden pas minder aanvallen in maand zes.2
Een interessant Italiaans onderzoek uit 2013 beschrijft een tweeling van 47 jaar die een dieet met weinig koolhydraten en veel vetten volgde om af te vallen. Ze hadden het dieet pas drie dagen gevolgd toen hun migraine, waaraan ze vaak leden, ‘ onverwacht volledig verdween’. De zussen volgden vier weken lang een ketogeen dieet en schakelden toen over op een caloriearm, niet-ketogeen dieet, dat ze twee maanden volgden. Daarna begonnen ze opnieuw met het ketogene dieet en herhaalden ze de cyclus.
Voordat de zussen met het dieet begonnen, hadden ze vijf tot zeven migraineaanvallen per maand. In de cyclus van vier weken met veel vetten hadden ze geen enkele keer hoofdpijn. Maar hun migraine kwam terug in de tussenliggende periode van twee maanden, waarin ze een niet-ketogeen dieet volgden. De aanvallen kwamen wel minder vaak voor dan voorheen, en ze waren korter en minder hevig.
De onderzoekers vermoedden dat het dieet ontstekingen en vrije zuurstofradicalen in de zenuwcellen van de patiënten tegenging, en het genetische materiaal in de mitochondriën versterkte, waardoor de migraineaanvallen drastisch afnamen.3

Gewrichtsontsteking
Er zijn veel onderzoeken waaruit blijkt dat het verbeteren van de verhouding tussen omega 6- en omega 3-vetzuren – een integraal onderdeel van MMT – een interessante mogelijkheid is om gewrichtsontsteking te voorkomen en te behandelen. In een dieronderzoek uit 2011 (dat uiteraard niet van toepassing hoeft te zijn op mensen) kregen hamsters met gewrichtsontsteking een dieet met veel omega 3-vetzuren, waarop de meeste tekenen van de ziekte verminderden. Zowel in het kraakbeen als in het daaronder liggende bot waren veranderingen te zien. De hoofdonderzoeker schreef dat er sterk bewijs was dat omega 3-vetzuren kunnen helpen om de ziekte te voorkomen. Ook kunnen ze de voortgang vertragen als de ziekte al is vastgesteld.4
Een onderzoek uit 2013 toonde aan dat omega 6-vetzuren, als ze in kraakbeencellen worden geïnjecteerd, een ontstekingsreactie veroorzaken waarbij mono-onverzadigde en verzadigde vetten de afbraak van kraakbeen remden.5
Een ketogeen dieet met veel vetten blijkt in dieronderzoek pijn en ontstekingen te remmen.6 Dit betekent dat het overschakelen op een gezond dieet met veel vetten (wat ook inhoudt dat u meer omega 3- en minder omega 6-vetzuren eet) een veelbelovende weg is om de pijn van en invaliditeit door gewrichtsontsteking te verminderen.

Fibromyalgie
Wetenschappers zien tegenwoordig ook een verband tussen enerzijds vrije zuurstofradicalen en anderzijds slecht werkende mitochondriën en gezondheidsproblemen, zoals chronische vermoeidheid en fibromyalgie (pijn in bindweefsel en spieren): twee aandoeningen waarbij een dieet met veel vetten het lichaam weer in balans kan brengen.
Er zijn maar weinig onderzoeken waarin specifiek is gekeken welk effect een dieet met veel vetten heeft op deze aandoeningen en chronische pijn. In het decembernummer van de Journal of Musculoskeletal Pain uit 2013 is wel een veelbelovend onderzoek gepubliceerd. Het dieet was in dit geval uitgesproken niet-ketogeen (het was niet bedoeld om de vorming van ketonen te bevorderen door een hoog vetgehalte of regelmatig vasten), maar het was koolhydraatarm. De 33 vrouwen van middelbare leeftijd die het dieet volgden, meldden dat ze meer energie en minder pijn hadden, en ze hadden minder last van de symptomen van fibromyalgie.7
Er zijn ook aanwijzingen dat mensen met fibromyalgie minder symptomen hebben als ze een of meer voedingsmiddelen schrappen die vaak voedselallergie of -overgevoeligheid veroorzaken. De grootste boosdoeners zijn maïs, tarwe, soja, zuivel, citrusvruchten en suiker, en de top drie wordt gevormd door gepasteuriseerde melk, soja en gluten (uit tarwe en soortgelijke granen). In één onderzoek met 17 fibromyalgiepatiënten had bijna de helft aanmerkelijk minder pijn toen ze stopten met maïs, tarwe, zuivel, citrusvruchten en suiker.

Waarom dit dieet werkt
Vetten zijn veel schonere brandstoffen dan koolhydraten. Als u overschakelt op een dieet met veel vetten en weinig koolhydraten, gaat u vetten en ketonen verbranden in plaats van glucose. Dan hebben uw mitochondriën wel 30 tot 40 procent minder schade door vrije zuurstofradicalen dan wanneer suiker uw belangrijkste brandstofbron is (zoals vaak het geval bij moderne westerse voeding).
Als u bent overgeschakeld op vetverbranding, worden het DNA, de celmembranen en eiwitten in uw mitochondriën sterker, gezonder en veerkrachtiger.
Om ervoor te zorgen dat uw lichaam ketonen als belangrijkste brandstof kan blijven gebruiken, is het zaak meer gezonde vetten en minder koolhydraten te eten, zodat uw bloedsuikergehalte laag blijft. Hiervoor is MMT bedoeld.
Het beperken van netto koolhydraten is een essentieel onderdeel van MMT. Niet alleen omdat glucose een ‘vieze’ brandstof is die een overmaat aan ROS produceert, maar ook omdat overmatig gebruik van netto koolhydraten de vetverbranding onderdrukt. Het gaat hierbij om ‘netto’ koolhydraten: dat is de totale hoeveelheid koolhydraten min de vezels. MMT is geen dieet met weinig totale koolhydraten: vezels zijn belangrijke koolhydraten, die in de darmen worden omgezet in gezonde vetten met korte ketens. Met andere woorden: het is een dieet met weinig netto koolhydraten.
Het enige addertje onder het gras is dat u, wanneer u koolhydraten vervangt door vetten, dit wel voorzichtig moet doen. De vetten die u kiest moeten van hoge kwaliteit zijn en, in het ideale geval, biologisch. Belangrijker is dat het geen industrieel bewerkte oliën met omega 6-vetzuren zijn.
Als u op het etiket van de verpakking van bewerkt voedsel kijkt, staat daar de totale hoeveelheid koolhydraten vermeld. Maar u moet ook kijken naar de hoeveelheid vezels, en die van de totale hoeveelheid koolhydraten aftrekken. Dat is belangrijk, omdat u anders kunt gaan denken dat u te weinig keus hebt om uw MMT dieet vol te houden.
Bij MMT vervangt u de calorieën uit andere koolhydraten dan vezels (bijvoorbeeld uit snoep, suikerhoudende dranken, brood, pasta, crackers, chips en patat) door biologische groenten en gezonde vetten. Daardoor gaat uw lichaam voornamelijk vetten verbranden, waardoor de kans op het krijgen van de meeste chronische ziekten drastisch afneemt.
Over het algemeen krijgt u, met het grote volume aan groenten, noten en zaden die u eet als u MMT volgt (zie lijstjes), dagelijks meer vezels binnen dan bij een modern westers dieet.

Uw MMT dieetplan
Hieronder vindt u een beknopte opsomming van de toegestane voedingsmiddelen in het MMT dieet
MMT vriendelijke groenten
Asperges
Avocado
Broccoli
Spruitjes
Sluitkool (spitskool, witte kool)
Bloemkool
Selderie
Komkommer
Bladkool (boerenkool, palmkool)
Paddenstoelen
Sla
Roergebakken bladgroenten
Spinazie
Courgette
Als u eenmaal gewend bent aan de vetten, kunt u weer beperkte hoeveelheden van de volgende groenten gebruiken:
Aubergine
Paprika
Knoflook
Koolraap
Ui
Tomaat
Pastinaak
Winterpompoen (zeer beperkte hoeveelheden).

MMT vriendelijk fruit
Bessen (een klein handje in plaats van een portie groenten)
Grapefruit (een paar partjes, ook in plaats van een portie groenten).

MMT vriendelijke vetten
Schrap alle industrieel bewerkte vetten van het menu – inclusief plantaardige oliën zoals koolzaadolie, arachideolie (pindaolie), katoenzaadolie, maïsolie en sojaolie – en alle transvetten, zoals die in commerciële sladressings, pindakaas, de meeste mayonaises en alle bewerkte of verpakte voedingsmiddelen. Als er ‘gehydrogeneerd vet’ of ‘(gedeeltelijk) gehard vet’ op het etiket staat, dan zitten er transvetten in, zelfs als die niet apart op het etiket staan (is bij kleine hoeveelheden niet verplicht).
Hieronder volgen schone brandstofbronnen, die uw mitochondriën helpen herstellen:
Biologische boter en ghee van weidekoeien
Kokosmelk
Kippenvet
Eendenvet
MCT kokosolie (kokosolie met middellange triglyceridenketens)
Avocado-olie
Extra vergine olijfolie
Eiwitten
Beperk uw eiwitinname tot 12 15 gram per maaltijd voor vrouwen en 15 20 gram voor mannen (bij drie maaltijden per dag). Maar als u een verzwakt immuunsysteem hebt, herstelt van een operatie of ziekte, of veel lichamelijke inspanning levert, dan hebt u ongeveer 25 procent meer nodig (in totaal 15 19 gram voor vrouwen en 19 25 gram voor mannen).
Gebruik geen vetarme zuivelproducten of ‘mager’ vlees. Probeer bij uw eiwitbronnen juist voor een vettere variant te kiezen, bijvoorbeeld kippendij met vel in plaats van kipfilet zonder vel.
Kies bij voorkeur vlees van dieren die hebben kunnen grazen, zonder toegevoegde hormonen of antibiotica.
Noten en zaden zijn uitstekende eiwitbronnen. Ze bevatten gemiddeld 1 2 gram eiwit per eetlepel, terwijl de meeste groenten slechts de helft daarvan bevatten. Per dag hebt u 45 55 gram eiwit nodig, en die kunt u gemakkelijk uitsluitend uit plantaardig voedsel halen.

Vlees
Rundvlees
Groot of klein wild
Lamsvlees
Eieren
Varkensvlees
Orgaanvlees
Gevogelte

Veilige vis, schelp- en schaaldieren
Omdat onze wateren steeds sterker vervuild raken (bijvoorbeeld met kwik), is het belangrijk dat u zorgvuldig uitkiest welke soorten vis, schelp- en schaaldieren u eet. Zalm uit Alaska en Sockeye-zalm behoren tot de minst vervuilde vissen, die de meeste gezonde omega 3-olieën bevatten. Deze soorten zalm zijn altijd vers gevangen; ze mogen niet worden gekweekt.
Dit zijn de vissen, schelp- en schaaldieren die het minste kwik bevatten:
Ansjovis
Koolvis
Oesters
Zalm (uit blik)
Krab (uit eigen land)
Wilde zalm
Bot
Sardine (sprot)
Schelvis
Mossel, sint-jakobsschelp
Heek
Garnaal
Haring
Tong (uit de Stille Oceaan)
Makreel
Inktvis
Mul, rode poon
Forel
Oester (zoetwater)
Houting (witvis)
Schol
Wijting

Noten en zaden
Amandelen (in kleine hoeveelheden, want ze bevatten veel eiwitten)
Zwart komijnzaad
Zwart sesamzaad
Paranoten
Rauwe cacaopoeder, cacaonibs, cacaoboter
Chiazaden
Lijnzaad
Macadamianoten
Pecannoten
Psylliumvezels (vlozaadvezels)
Pompoenpitten
Zonnebloempitten

Volvette zuivel (met mate)
Roomboter (12 gram vet per eetlepel; minimale hoeveelheid eiwit)
Ghee (13 gram vet per eetlepel; geen eiwit)
Engelse ‘heavy whipping cream’ (5–6 gram vet per eetlepel; minimale hoeveelheid eiwit)
Roomkaas (4 5 gram vet per eetlepel; weinig eiwit)
Zure room (2 3 gram vet per eetlepel; weinig eiwit)
Parmezaanse kaas (1,4 gram vet per eetlepel; veel eiwit; gebruik kazen vooral als smaakmaker)
Cheddar (9 gram vet per eetlepel; veel eiwit)
Brie (2 gram vet per eetlepel; veel eiwit)

Uit: Fat for fuel door Joseph Mercola (Hay House UK, 2017)

Literatuur
1 Cephalalgia, 2010; 30: 829–37
2 Eur J Neurol, 2015; 22: 170–7
3 Funct Neurol, 2013; 28: 305–8
4 Osteoarthritis Cartilage, 2011; 19: 1150–7
5 Cartilage, 2013; 4: 321–8
6 PLoS One, 2009; 4: e8349; J Child Neurol, 2013; 28: 993–1001
7 J Musculoskelet Pain, 2013; 21: 365–70
8 Presented at the Annual Meeting of the American College of Nutrition in Orlando, Florida, 3-7 oktober 2001

Kadertekst: Diamanten en roest
Vrije radicalen reageren in zogenoemde ‘oxidatiereacties’ met andere moleculen om hun instabiele elektrische lading te neutraliseren. Oxidatie is in feite ‘biologisch roesten’. Er ontstaat hierbij een sneeuwbaleffect: als moleculen elektronen van elkaar afpakken, wordt elk van die moleculen weer een nieuw vrij radicaal, waarbij ze een spoor van biologische verwoesting achterlaten.
Deze snel uitdijende massa vrije radicalen hoopt zich op in de cel, waardoor de membranen van cellen en mitochondriën worden afgebroken. De membranen worden bros en gaan lekken, waardoor ze uit elkaar vallen.
Vrije radicalen brengen ook schade toe aan uw DNA: ze verstoren de verdubbeling (replicatie) en de herstelprocessen, en veranderen de structuur van het DNA. Volgens recent onderzoek wordt uw DNA ergens tussen 10.000 en 100.000 keer per dag door vrije radicalen aangevallen. Dat komt neer op één aanval per seconde.

Kadertekst: Meer dan Atkins and Paleo
Veel andere populaire diëten, zoals het Atkinsdieet en het Paleodieet, lijken in sommige opzichten op de mitochondriaal-metabolisme-therapie (MMT) – maar er zijn ook belangrijke verschillen:
• Te veel eiwit. Met het Paleodieet moet u ongeveer 38 procent eiwitten en 39 procent vetten eten. Een eiwitrijk dieet stimuleert de vorming van het hormoon IGF 1 (insuline-like growth factor 1). Net als insuline bevordert IGF 1 de veroudering sterk. Het beperken van eiwitten beperkt ook de vorming van mTOR (mammalian target of rapamycin). Dit eiwit onderdrukt het herstel en de aanwas van cellen en mitochondriën (zie kader, blz. ). Het is daarom beter als het eiwitgehalte in de buurt van de 10 procent ligt als u een ketogeen dieet volgt.
• Niet voorzichtig genoeg met vis, schaal- en schelpdieren. Het Paleodieet heeft weliswaar veel vis, schaal- en schelpdieren, en de omega 3-olie in vis is duidelijk een van de belangrijkste en meest essentiële voedingsmiddelen voor onze gezondheid. Maar door de industriële vervuiling, waaronder kwik, pcb’s (polychloorbifenylverbindingen) en dioxine, is het moeilijk om gifvrije vis, schaal- en schelpdieren te vinden. (Op blz. XX staan de veiligste vissoorten die u regelmatig kunt eten.)
• Toch nog te veel zetmeel en suikers (netto koolhydraten). Hoewel zoete aardappelen en fruit – twee populaire voedingsmiddelen in het Paleodieet – volwaardige voedingsmiddelen zijn, verhogen ze de bloedsuikerspiegel en veroorzaken ze een insulinereactie, vooral wanneer u probeert over te schakelen van suikerverbranding naar vetverbranding. Pas als u eenmaal eerst vet en dan koolhydraten als primaire brandstof gebruikt, is dit niet langer een probleem. Dan kunt u deze voedingsmiddelen weer langzaam in uw dieet opnemen.

Kadertekst: Waarom ketonen verbranden?
Overschakelen op een dieet voor vetverbranding blijkt de vorming van nieuwe mitochondriën in het lichaam enorm te versnellen – althans in dieronderzoek.1
Vervolgens hebben die mitochondriën meer energie om zich te richten op processen waarmee weer meer – en gezondere – mitochondriën worden gemaakt. In zekere zin worden uw mitochondriën een soort ‘supermitochondriën’.
Ketonen zijn in water oplosbare energiemoleculen, die door mitochondriën in uw lever worden gevormd uit opgegeten of opgeslagen vetten.Ze worden gebruikt als een alternatieve brandstof voor glucose. Let op! Een overmaat aan ketonen uit voeding (metabole ketose) is iets heel anders dan ketoacidose bij diabetes: een levensbedreigende complicatie van diabetes die niet goed gereguleerd is.
Behalve dat het verbranden van ketonen ons in staat stelt om perioden van voedselschaarste te overleven, betekent het ook dat:
• er veel minder ROS worden gevormd dan bij het verbranden van suikers;
• u de hoeveelheid suiker die beschikbaar is voor kankercellen en de hoeveelheid ROS in uw cellen vermindert, waardoor de kans op kanker kleiner wordt;
• de cellen allerlei signalen afgeven die uiteindelijk de expressie van genen kunnen beïnvloeden;1
• u ontstekingen tegengaat, doordat de cellen minder signaalstoffen gaan afgeven die ontsteking bevorderen, en meer signaalstoffen die ontsteking tegengaan;2
• er sprake is van een sterk eiwit sparend effect, waardoor u minder eiwitten kunt eten en toch spiermassa kunt behouden of zelfs kunt opbouwen.3 Dit effect zorgt ook voor een remming van mTOR, een belangrijke stofwisselingsweg die in geval van ziekte, waaronder kanker, vaak overactief is, terwijl minder activiteit van deze route verband houdt met een betere gezondheid en langer leven;4
• uw hersencellen worden beschermd tegen blootstelling aan waterstofperoxide – een stof die vaak in de hersenen van mensen met dementie en alzheimer wordt gevonden;5
• er meer mitochondriën in uw hersenen worden gevormd,6 waardoor deze meer energie kunnen aanmaken.

Literatuur
1 Ann Neurol, 2006; 60: 223–35
2 Phinney SD, Volek JS. The art and science of low carbohydrate living. Miami, FL: Beyond Obesity LLC, 2011
3 http://articles.mercola.com/sites/articles/archive/2016/01/31/high-fat-low-carb-diet-benefits.aspx
4 Diabetes Res Clin Pract, 2014; 106: 173–81
5 J Neurochem, 2012; 121: 28–35
6 Moore J, Westman EC. Keto clarity (audiobook). Las Vegas, NV: Victory Belt Publishing, 2014