In Medisch Dossier stellen patiëntenverenigingen, behandelaars of opleiders zich voor en delen hun kennis met ons. In deze editie Stephanie van Hulst, gelicenseerd acupuncturist, Chinees herbalist en auteur van het endometriosedieet.

Mireille (20 jaar) bezocht mijn praktijk voor de eerste keer in 2007. Al sinds haar eerste menstruatie op haar elfde jaar kampte ze met heftige pijnen. Pijnstillers hielpen nauwelijks tegen de pijn. Volgens haar moeder ‘hoorde dat erbij’. Toen Mireille op kamers ging wonen en merkte dat haar medebewoonsters nauwelijks menstruatieklachten hadden, besloot ze naar de huisarts te gaan. De huisarts stelde voor dat ze de anticonceptiepil zou gaan slikken.

Mireille probeerde diverse soorten anticonceptie-pillen, maar niets hielp. Moedeloos werd ze ervan. Toen ze van een vriendinnetje hoorde dat acupunctuur misschien wel kon helpen, maakte ze een afspraak met me. Ik hoorde hoezeer de maandelijkse klachten haar leven bepaalden. Na uitvoerig overleg opperde ik dat ze misschien wel endometriose had. ‘Endometriose,’ vroeg ze zich verwonderd af. ‘Wat is dat dan en waarom heeft mijn huisarts daar niets over gezegd?’

Maar liefst één op de tien vrouwen in de vruchtbare leeftijd herkent zichzelf in het verhaal van Mireille. Zij delen de ervaring van Mireille en haar zoektocht naar een oplossing van de klachten. Endometriose is als aandoening tamelijk onbekend en wordt vaak over het hoofd gezien door artsen bij onbegrepen menstruatieklachten.

Terwijl zoveel vrouwen er mee kampen. Het motiveerde mij me te specialiseren in de behandeling van endometriose (sinds 2006) met acupunctuur en kruiden binnen mijn praktijk en me te richten op wat voeding daarbij voor deze vrouwen kan betekenen.

Sinds 2001 had ik me al intensief verdiept in allerlei aspecten van voeding. Ik was heel nieuwsgierig naar de Chinese voedingsleer, maar ook andere visies op voeding interesseerden me. Ik kwam erachter dat er heel verschillend gedacht wordt over voeding. Het was een uitdaging om de verschillende opvattingen met elkaar te verbinden. Uit deze verbinding ontstond de basis voor een endometriosedieet. In al die jaren zag ik honderden vrouwen met endometriose in mijn praktijk en luisterde ik naar hun verhalen. Ik werd me bewust van het feit dat zij zich niet altijd gezien voelden en dat hun leven bepaald werd door hun klachten. Ik adviseerde hen hoe zij met de juiste voeding hun klachten konden verminderen. Het viel mij daarbij op dat veel vrouwen wel graag hun eetpatroon wilden veranderen, maar niet goed wisten hoe, en waarom ze dat moesten doen. Informatie over voeding is vaak tegenstrijdig en men kan door de bomen het bos niet meer zien.

In 2008 ontwikkelde ik de eerste versie van het endometriosedieet. Deze versie is inmiddels uitgebreid en aangevuld met nieuwe kennis en ervaringen en is getest door honderden vrouwen met endometriose. Dit resulteerde in mijn recente boek: Endometriose en menstruatieklachten te lijf! De helende kracht van voeding voor vrouwen.

Wat is endometriose?

Endometriose is weefsel dat lijkt op baarmoeder-slijmvlies, maar het weefsel zit op de verkeerde plek namelijk buiten de baarmoeder. Meestal is dat in de buurt van de baarmoeder, zoals bij de baarmoedermond, de eileiders en eierstokken, de blaas en de darmen. Bij een enkele vrouw is de endometriose zover uitgebreid dat het zelfs bij de navel, het middenrif of de longen zit. Het weefsel reageert mee op de hormoonveranderingen tijdens de cyclus en bloedt mee tijdens de menstruatie. Als dit bloedende weefsel niet opgeruimd wordt, kunnen verklevingen, littekenweefsel, haarden en/of cystes ontstaan. Hierdoor kan het gevoel ontstaan dat de buik helemaal ‘vast’ zit. De buik wordt heel gevoelig voor aanraking of een massage, vrijen wordt een opgave.

De pijnen komen onder andere voort uit deze verklevingen en het littekenweefsel omdat het zich aan ander weefsel in de directe omgeving hecht, zoals aan de hierboven beschreven organen.

Zo kan als gevolg van endometriose het laatste deel van de dikke darm aan de baarmoeder vast gaan zitten, of kleven eierstokken aan elkaar vast (zogenaamde kissing ovaries). Verklevingen zijn niet altijd zichtbaar op echo’s of scans en worden soms pas zichtbaar tijdens een operatie.
Een paar kleine klachten tijdens de menstruatie zijn te hanteren, maar als er een opeenstapeling van klachten ontstaat, kan een menstruatie een ware nachtmerrie worden.

De volgende opsomming van klachten waarmee de vrouwen met endometriose te maken hebben, geeft een indruk van de impact van deze aandoening:

Pijn: Verklevingen en cystes belemmeren een vrije doorstroming van energie in de buik. Dit kan een continu zeurende tot stekende pijn geven in de onderbuik, pijn bij aanraking of tijdens een vrijpartij en heftige pijn tijdens de menstruatie die doorstraalt naar de benen of de rug waarbij pijnstillers nauwelijks effect hebben.

Ovulatiepijn: Als er cystes of verklevingen zitten in of in de omgeving van de eierstokken of eileiders, dan wordt de eisprong geremd en kan het eitje moeilijk door de eileider. Hierdoor ervaren vrouwen heftige ovulatiepijn.

Overmatig bloedverlies: De endometriosehaarden bloeden maandelijks mee tijdens de menstruatie en kunnen voor veel bloedverlies tijdens de menstruatie zorgen.

Onvruchtbaarheid: Vrouwen raken moeilijk zwanger als er geen eisprong is, of als de eileider geblokkeerd is en het eitje er niet doorheen kan.

Stoelgang- en plasklachten: Als de verklevingen zijn doorgegroeid tot in de endeldarm is het moeilijker om jezelf te ‘ontlasten’; er is minder ruimte in de darm waardoor de stoelgang moeilijker passeert. Vrouwen hebben dan eerder last van een pijnlijke stoelgang, constipatie of juist dunne ontlasting. Tijdens de menstruatie kan er slijmerig (menstruatie)bloedverlies uit de anus zijn. Verklevingen die door de blaas zijn gegroeid kunnen pijn bij het plassen veroorzaken en het gevoel geven dat het uitplassen niet goed lukt.

De late diagnose van endometriose

De diagnose endometriose wordt gemiddeld pas na 6 jaar gesteld. Hierdoor blijven vrouwen jarenlang met onbegrepen menstruatieklachten rondlopen. De reden voor deze late diagnose heeft te maken met het feit dat vrouwen niet serieus genoeg worden genomen met hun klachten of denken dat dit ‘erbij hoort’. Huisartsen verwijzen hen pas na herhaaldelijk aandringen door naar de gynaecoloog, of als voorgeschreven medicatie niet werkt.

Oorzaak en behandeling

In de westerse geneeskunde is geen duidelijke oorzaak bekend waardoor endometriose ontstaat. Wel zijn er uiteenlopende theorieën waarover de meningen verdeeld zijn. Omdat er geen aanwijsbare oorzaak is, weet de reguliere geneeskunde niet goed raad met vrouwen die endometriose hebben. Voor pijnklachten worden meestal pijnstillers voorgeschreven. Als men ook het doel heeft om de omvang van haarden en cystes te verminderen, gaat men over op hormoonmedicatie en soms komt het tot operatief ingrijpen. Tijdens de operatie worden cystes, haarden, verklevingen en littekenweefsel zoveel mogelijk verwijderd. Voeding speelt nauwelijks een rol bij de behandeling van endometriose.

Volgens de traditionele Chinese geneeswijze ontstaat endometriose als gevolg van onvoldoende energie en doorstroming van bloed in het bekken. En dit kan weer het gevolg zijn verschillende onderliggende factoren. Eén van de onderliggende factoren kan onvolwaardige voeding zijn. Toen ik naast de kruidenbehandelingen en acupunctuur voedingsadviezen begon te geven zag ik dat deze adviezen mijn cliënten houvast gaven om het heft in eigen handen te kunnen nemen. Enkele simpele veranderingen in hun eetpatroon gaf verbluffende resultaten in de afname van klachten en dit gaf mij de bevestiging dat voeding werkelijk een medicijn is. De Griekse arts Hippocrates zei dit al enkele millennia geleden: ‘Laat uw voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding.’ Hoe waar. In tegenstelling tot de westerse geneeskunde ziet de Chinese geneeskunde de ‘juiste’ voeding al 4000 jaar als basis van de gezondheid. Voeding is een belangrijke bron van energie. Langdurig voeding consumeren die te weinig of de ‘verkeerde’ voedingsstoffen bevat, zorgt ervoor dat het lichaam onvoldoende van energie wordt voorzien. Wat dan de zogenaamde juiste of verkeerde voeding is kan per persoon verschillen, afhankelijk van de klachten en afhankelijk van de fase tijdens de menstruatiecyclus. Er is geen one size fits all.

Door de ‘juiste’ voeding te eten en ‘verkeerde’ voeding te vermijden kun je dus zorgen voor voedingsstoffen waarmee je de vicieuze cirkel doorbreekt. Iedere fase binnen de menstruatiecyclus vraagt om een eigen aanpak qua voeding, aangepast aan de endometrioseklachten die op dat moment worden ervaren.

Erkenning van voeding als medicijn voor endometriose(klachten)

Inmiddels wordt het endometriosedieet als aanvullende behandeling steeds meer erkend door artsen en instanties. Zowel Dr. B. Havenith , vrouwenarts, orthomoleculair arts, oprichter van de Vrouwenpoli Boxmeer en co-auteur van Hormoonbalans voor vrouwen, als de Endometriose Stichting bevelen het dieet aan.

Klachten bij endometriose

‘Gek word ik er van, helemaal gek!’ Geïrriteerd keek Saskia me aan. ‘Ik worstel al vanaf de eerste menstruatie met heftige pijnen waardoor ik minstens 2 dagen in bed moet liggen, ondanks de batterij pijnstillers die ik gebruik.’ Boos smeet ze een paar doosjes en bijsluiters op de tafel. ‘Dat werkt ook niet genoeg. En weet je,’ zei ze met een harde stem, ‘het is niet alleen die pijn die me gek maakt, maar ik bloed ook nog eens als een rund. Ik kan de deur nog niet uit voor een paar boodschappen.’

Test uw risico op endometriose

• Heeft uw moeder, oma of zussen ernstige menstruatieklachten gehad?
• Heeft u maandelijks heftige menstruatiepijn die niet vermindert door het gebruik van pijnstillers?
• Moet u zich minstens 2 dagen vaker dan iedere 2 uur verschonen omdat u anders doorlekt?
• Verliest u slijmerig bloed tijdens de stoelgang als u ongesteld bent?
• Heeft u moeite met plassen als u ongesteld bent?
• Ervaart u pijnklachten tijdens het vrijen?
• Raakt u moeilijk of niet zwanger?
• Gaat uw ovulatie gepaard met stekende pijnklachten?
Als u meer dan 4 vragen met JA kunt beantwoorden, dan is de kans aanwezig dat u endometriose heeft. Neem dit lijstje mee naar uw huisarts en vraag om een onderzoek bij een gynaecoloog.

De drie pijlers van het endometriosedieet

Het endometriosedieet is gebaseerd op drie pijlers. Alle pijlers van het dieet zijn even belangrijk. De eerste en tweede pijler zijn voor iedere menstruerende vrouw geschikt. De derde pijler is belangrijk als u endometriose of onbegrepen menstruatieklachten heeft. Onbegrepen menstruatieklachten kunnen een signaal zijn dat u endometriose heeft.

De eerste pijler van het dieet

Eet voeding die het lichaam versterkt zodat er voldoende energie en doorstroming van bloed in het bekken komt
Met het dieet kunt u alle soorten groente en fruit en peulvruchten blijven eten. Hiermee blijft u gevarieerd en smakelijk eten. Kleine hoeveelheden vlees, vis en ei maken het dieet compleet. Ook mag u alle soorten granen eten met uitzondering van tarwe. Brood, in de vorm van speltbrood kunt u blijven eten. Doordat u wel brood mag blijven eten, is het dieet voor de meeste vrouwen goed vol te houden. Waarom u wél beter tarwe kunt vermijden leest u bij de derde pijler.

De tweede pijler van het dieet

Verminder endometriose- en onbegrepen menstruatieklachten door slim gebruik te maken van het ritme van uw cyclus
Iedere fase van de cyclus vraagt om een eigen aanpak qua voeding, aangepast aan dat moment in de cyclus en aan de klachten die u dan ervaart. Door uw voedingspatroon aan te passen op het ritme van de cyclus reageert u het meest adequaat op de natuurlijke schommelingen ervan en heeft u als resultaat de minste klachten.

De derde pijler van het dieet

Vermijd voedingsmiddelen die endometriose(klachten) verergeren. In het endometriosedieet zijn er een aantal voedingsmiddelen die vrouwen met endometriose beter kunnen vermijden. Eén van deze voedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die transvetten bevatten. Transvetten ontstaan door een chemische bewerking in de fabriek, waarbij olie wordt omgezet in gehard vet. Deze transvetten zijn langer houdbaar en maken het product ook knapperig. U vindt het terug in veel kant-en-klaar producten, margarines, koekjes en snacks, zoals chips en gefrituurde producten. Uit een 12 jaar durend onderzoek onder ruim 70.000 vrouwen bleek dat vrouwen met de hoogste ‘transvetzuurinname’ 48 procent meer kans hebben op ontwikkeling van endometriose1. Voor een goed hormonaal evenwicht is het namelijk niet alleen van belang dat hormonen in de juiste verhoudingen worden gemaakt in het lichaam, maar dat ze ook weer goed worden afgebroken en uitgescheiden. Transvetten zijn moeilijker afbreekbaar dan natuurlijke vetten en belasten de lever sterk. Als de lever overbelast raakt als gevolg van een hoge transvetzuurinname kan het de functie van afbraak van hormonen niet goed meer uitvoeren waardoor het hormonale evenwicht wordt verstoord.

Tarwe is een ander voedingsmiddel wat u beter kunt vermijden als u endometriose heeft. Tarwe bevat van alle graansoorten de meeste gluten en heeft het hoogste gehalte aan fytinezuur. Gluten zijn eiwitten die ontstekingsreacties kunnen geven in het darmslijmvlies. Als u endometriosehaarden heeft bij of in de darmen bent u extra gevoelig voor ontstekingsreacties in dat gebied. Deze ontstekingsreacties zijn het gevolg van geïrriteerd weefsel dat om de endometriosehaarden heen zit. Met name rondom de menstruatieperiode geeft dit klachten als de endometriosehaarden gaan bloeden. Het consumeren van een hoge concentratie gluten in de vorm van tarwe versterkt ontstekingsreacties en geeft meer klachten zoals een pijnlijke stoelgang (met bloedverlies) en een opgeblazen en gevoelige buik.

Naar de rol van gluten bij pijnklachten door endometriose is onderzoek gedaan. Uit dit onderzoek2 onder 156 vrouwen met endometriose blijkt dat gluten bij 75 procent van de vrouwen een rol spelen bij pijnklachten.

Fytinezuur is een stof die van nature voorkomt in granen en wordt ook wel een ‘anti-nutriënt’ genoemd. Fytinezuur vormt namelijk een onoplosbare verbinding met ijzer, zink, magnesium, koper en calcium, waardoor deze mineralen niet of nauwelijks door het lichaam opgenomen kunnen worden. Dat is zonde! Dit is vooral van belang als u endometriose heeft; juist dan heeft u extra mineralen zoals ijzer nodig om sneller te herstellen na een forse menstruatiebloeding.

Tarwe bevat van alle granen het meeste fytinezuur en dat is een éxtra reden waarom tarwe in dit dieet wordt afgeraden.

Literatuur
1. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2013 Jul;169(2):162-71.
2. Minerva Chir. 2012 Dec;67(6):499-504.

Over de auteur

Stephanie van Hulst, gelicenseerd acupuncturist en Chinees herbalist is de auteur van het endometriosedieet. Ze heeft zich sinds 2006 diepgaand gespecialiseerd in de behandeling van endometriose(klachten) in haar praktijk te Nijmegen. Daar ontvangt zij vrouwen met endometriose uit Nederland, België en Duitsland. Ook geeft Van Hulst wereldwijd Skype-consulten. Het is haar missie vrouwen met endometriose een aangenamer en fitter leven te bieden. Ze ondersteunt hen door mogelijkheden aan te reiken voor een behandeling van endometriose(klachten) op zowel regulier als complementair vlak. Ze werkt bij voorkeur samen met gynaecologen. In 2008 heeft zij de eerste versie van het endometriosedieet geschreven. Met het onlangs uitgegeven boek Endometriose en menstruatieklachten te lijf geeft ze vrouwen met endometriose een belangrijk hulpmiddel om endometrioseklachten te verminderen en toch lekker te blijven eten.
www.praktijkvanhulst.nl, www.endometriosetelijf.nl

Vind de juiste voeding die past bij het moment in uw menstruatie-cyclus of de klacht die u dan heeft. Met meer dan 80 recepten waarvoor u geen keukenprinses hoeft te zijn met uitleg wanneer en waarom u het beter wel of niet kunt eten, zet u in een handomdraai smakelijke maaltijden op tafel waar uw lichaam en geest zich goed bij voelen. Uitsluitend verkrijgbaar via: www.endometriosetelijf.nl