In het voorjaar van 2018 werd Connie Coker (72) uit High Falls in de staat New York wakker met een grijze wolk voor haar ogen. Zo leek het tenminste. Ze belde meteen haar oogarts, die haar de volgende dag onderzocht. Hij verwees haar meteen door naar een in netvliesafwijkingen gespecialiseerde oogarts. Die bevestigde het vermoeden van de eerste oogarts: ze had maculadegeneratie.

De specialist injecteerde haar aangetaste oog met aflibercept, een kankermedicijn dat gemaakt is om de vasculaire endotheel-groeifactor (VEGF) te remmen. VEGF speelt een belangrijke rol bij de groei van nieuwe bloedvaten. Aflibercept bindt aan de VEGT en remt zo de groei van nieuwe bloedvaten in het netvlies. Connie moest na een maand terugkomen.

Aflibercept – kosten: ongeveer 870 euro per injectie – is een van drie veelgebruikte injectiemiddelen bij maculadegeneratie. De andere twee zijn ranibizumab en bevacizumab. Alle drie hebben ze bijwerkingen, en meer dan 30 procent van de mensen die aflibercept krijgt, heeft last van bijwerkingen.

En die bijwerkingen liegen er niet om. Bloedingen in het oog, oogpijn, minder scherp zien, staar, verhoogde oogdruk, opgezwollen oogleden, troebeling of loslating van het glasvocht (de geleiachtige substantie in de oogbal), verhoogde oogdruk, waterige ogen en het gevoel dat je een vuiltje in je oog hebt. Vaak krijgen mensen ook hoofd- en gewrichtspijn, of hebben ze last van hoesten, misselijkheid en andere allergische reacties.

Na een maand kreeg Connie weer een oogscan en adviseerde de arts haar een tweede injectie. Vanaf die tijd kreeg ze elke twee maanden een injectie. ‘Soms zat er vloeistof of bloed in mijn oog, en soms niet,’ zegt ze. ‘Maar de arts volgde altijd hetzelfde protocol en adviseerde me door te gaan met de injecties.’

Zelfs toen Connie een ernstige ooginfectie kreeg na de injectie, hield de arts vast aan het protocol. Ze moest voor die infectie zelfs geopereerd worden.

Het was duidelijk dat ze het anders moest aanpakken. Connie wendde zich tot optometrist en acupuncturist Marc Grossman. Grossman, co-auteur van Natural eye care: your guide to healthy vision and healing, behandelde haar met acupunctuur. Hij schreef een dieet voor met veel goede voedingsstoffen, voedingssupplementen en Chinese kruiden om haar aandoening te stabiliseren. Na een tijdje was haar netvlies helder. Hij adviseerde haar om te stoppen met de injecties en zich elke maand te laten onderzoeken om de situatie in de gaten te houden.

Nu de infectie over was, zwoer Connie de injecties voorgoed af. Onlangs is ze overgestapt naar de praktijk van een andere netvliesspecialist, die samenwerkt met Grossman. Deze specialist ziet de waarde van acupunctuur en voedingssupplementen bij maculadegeneratie. ‘Ik heb er vertrouwen in dat ik nu geen injectie meer nodig heb,’ zegt Connie.

Oorzaken van LMD

Over de oorzaak van LMD (leeftijdsgebonden maculadegeneratie) bestond lange tijd onduidelijkheid. Het was bekend dat het te maken had met leeftijd en dat westerse vrouwen er vaker last van hadden dan mannen en mensen met een andere afkomst. Uit onderzoek weten we inmiddels dat voeding en leefstijl een grote rol spelen bij het ontstaan van de ziekte.

‘Bij maculadegeneratie verhongert het netvlies eigenlijk. Daarmee bedoel ik dat ons lichaam niet in staat is om de voedingsstoffen die we tot ons nemen op een doeltreffende en doelmatige manier te gebruiken,’ zegt Grossman. ‘En we krijgen niet de carotenoïden binnen die we nodig hebben. Eerlijk gezegd denk ik dat voeding en leefstijl het belangrijkst zijn voor een gezonde macula. Daarna komen acupunctuur en microstimulatie. Maar voeding staat bovenaan, wat mij betreft.’

In de VS is maculadegeneratie oorzaak nummer één van blijvende blindheid. Volgens Grossman zullen in 2030 bijna 30 miljoen Amerikanen de ziekte hebben. Er is namelijk geen echt medicijn of een protocol voor droge LMD. Injecties worden alleen gebruikt als de aandoening zo is verergerd dat sprake is van de natte vorm (zie kader).

Een van de weinige dingen die oogartsen en netvliesspecialisten wel als effectief beschouwen voor droge maculadegeneratie, zijn AREDS-nutriënten. Deze combinatie van vitamine C, vitamine E, bètacaroteen, zink en koper is in 2001 ontdekt door wetenschappers die betrokken waren bij de studie naar leeftijdsgebonden oogaandoeningen (Age-Related Eye Disease Study, AREDS).

Maar Grossman is ervan overtuigd dat deze aanpak lang niet afdoende is (zie kader, p50). ‘Luteïne, zeaxanthine, meso-zeaxanthine en astaxanthine zijn allemaal onmisbare carotenoïden waar we maar zelden genoeg van binnenkrijgen,’ zegt hij. Carotenoïden zijn een soort gele, oranje of rode, in vet oplosbare kleurstoffen waaraan rode en gele paprika’s en wilde zalm hun opvallende kleur te danken hebben.

‘Boerenkool staat bovenaan de lijst van voedingsmiddelen die maculadegeneratie kunnen beïnvloeden en mogelijk de symptomen verminderen. Op de tweede plaats staan oranje paprika’s, groene bladgroenten en donker fruit zoals bosbessen en druiven,’ zegt Grosman.

De batterij weer opladen

Voeding en leefstijl zijn dus belangrijk. Daarnaast, zegt Grossman, moet je de bloedtoevoer naar het oog bevorderen en ervoor zorgen dat het vocht weer goed wordt afgevoerd uit de fotoreceptoren.

‘Daarom gebruik ik ook microstimulatie [minuscule stroomstootjes], naast dieetadviezen en regelmatige acupunctuurbehandelingen,’ zegt hij. ‘Dat verhoogt de ATP-concentratie en helpt de circulatie verbeteren.’ ATP of adenosinetrifosfaat is een onmisbaar molecuul dat alle levende cellen van energie voorziet.

Microstimulatie van het oog is een techniek waarbij micro-elektroden lokaal een kleine populatie van zenuwcellen stimuleren met een stroomstootje door de meridiaanpunten rondom het oog.

Andy Rosenfarb, oprichter en klinisch directeur van de Amerikaanse Acupuncture Health Associates, is een internationaal deskundige op het gebied van de Chinese oogheelkunde. Hij gebruikt geregeld microstimulatie om patiënten met maculadegeneratie te behandelen.

Volgens Rosenfarb heeft iedereen zo zijn eigen ideeën over of micro-stimulatie werkt bij maculadegeneratie.

‘Ik denk dat het zinvol is: in meer dan 50 procent van de gevallen treedt verbetering op. Ik heb geen gevallen gezien waarbij de LMD verergerde bij de behandeling. Maar als iemand heel droge ogen heeft, is dat wel iets om rekening mee te houden. We werken tenslotte met elektriciteit.’‘Hoe werkt het? De minuscule stroomstootjes stimuleren alle acupunctuurpunten rond het oog zodat de doorbloeding verbetert. Door de bloedvaten te verwijden en de zenuwen rondom de ogen te prikkelen, worden de slapende cellen wakker en gaat de ATP-concentratie weer omhoog, alsof ze opgeladen worden.’

Rosenfarb vergelijkt het gebruik van microstimulatie met het opladen van je mobiele telefoon. De cellen rondom de ogen lijken op batterijen, en net als batterijen kunnen ze hun lading verliezen en inactief worden.

Maar dat is geen reden om ze als verloren te beschouwen. Je moet ze gewoon, net als een batterij, weer opladen. ‘Als je zwakke cellen hebt, dan helpt opladen,’ zegt hij. ‘Als dat niet het geval is en de aandoening verder gevorderd is, helpt het waarschijnlijk niet.’

Veranderingen in leefstijl zijn ook belangrijk voor een gezonde macula. De macula is het meest doorbloede weefsel van het lichaam in verhouding tot de omvang. Als er dan iets is wat de toevoer van zuurstofrijk bloed naar de ogen vermindert, kan dat schadelijk zijn voor de macula.1 Oorzaken zijn bijvoorbeeld te weinig bewegen, roken en oxidatieve stress (een disbalans tussen vrije radicalen en antioxidanten in het lichaam).

‘Zelfs bij een vergevorderde LMD,’ vervolgt Grossman, ‘kunnen een gezonde leefstijl en gerichte voedingssupplementen nog steeds een belangrijke rol spelen bij het vertragen en stabiliseren van de aandoening.

Op dit moment kan gezichtsverlies als gevolg van afgestorven netvliescellen nog niet hersteld worden. Maar het onderzoek met netvliesstamcellen en de regeneratie van netvliescellen is veelbelovend.’

‘Vergeet niet dat patiënten soms beter gaan zien, omdat inactieve netvliescellen niet afgestorven zijn, maar alleen slecht functioneren. Die cellen kun je stimuleren en activeren met een dieet, lichaamsbeweging, microstimulatie en gerichte supplementen.’

Emotionele en spirituele aspecten

Grossman gelooft ook dat er bij LMD duidelijk emotionele en spirituele aspecten meespelen. Westerse artsen houden daar vaak geen rekening mee. ‘Bij de Chinese geneeskunde heeft de macula op emotioneel niveau te maken met het element aarde,’ zegt hij. ‘Het element aarde staat in verbinding met de maag en de milt, en dat heeft te maken met hoe goed je voor jezelf zorgt.

Ik merk dat mensen die zorgzaam zijn, die eerst voor andere mensen zorgen en dan pas voor zichzelf, vaak last hebben van maculadegeneratie.’ Dat lijkt misschien vergezocht, maar dat is het niet. Vooral niet als je kijkt naar het statistisch relevante verschil tussen het aantal mannen en vrouwen dat LMD krijgt. De aandoening komt veel vaker voor bij vrouwen.

Volgens Grossman speelt zich iets vergelijkbaars af op het spirituele vlak. Hij ziet veel mensen met LMD die niet alleen slecht voor zichzelf zorgen, maar zelfs een soort martellaarsmentaliteit hebben.

‘“Dat verdien ik niet” is een gevoel dat ik vaak zie bij deze patiënten. Aan hen geef ik altijd het advies dat ze moeten leren goed voor zichzelf te zorgen. Ik zeg dat ze ’s avonds een bad met lavendel moeten nemen en zichzelf lekker moeten verwennen.’ Dat lijkt toch een kleine moeite voor mensen met maculadegeneratie, die het angstaanjagende vooruitzicht hebben om aan één of zelfs twee ogen blind worden: om lavendelbaden te nemen, veel boerenkool te eten en voedingssupplementen in te nemen.

Robert Essman (67) uit Connecticut ging naar de dokter met een ernstige zwelling in een van zijn ogen. Het bleek maculadegeneratie te zijn.

‘Ze wilden een antikankermiddel in mijn oog injecteren,’ vertelt hij, ‘en ik had gehoord dat het maar bij een heel klein percentage van de mensen helpt. Ik wilde alles proberen, maar niet dat. Dus ben ik bij Grossman in behandeling gegaan en heel langzaam werd het beter en verdween de zwelling. Eerlijk gezegd denk ik dat ik nu blind zou zijn als ik de reguliere weg bewandeld had.’

BRONNEN
1 Biomed Res Int, 2014; 2014: 768026

BRONNEN
Marc Grossman: www.naturaleyecare.com
Andy Rosenfarb: www.acuvisiontherapy.com

De stadia van LMD
Bij maculadegeneratie, ook bekend als leeftijdgebonden maculadegeneratie (LMD), gaan de maculacellen langzaam achteruit. De macula is het kleine gelige gebied vlak bij het centrale gedeelte van het netvlies, waar we het scherpst zien. In een later stadium kenmerkt de achteruitgang van de macula zich vaak door een schaduw of wolk die het zicht beperkt in het centrale gezichtsveld. Dat heeft invloed op veel dagelijkse handelingen zoals autorijden, lezen en schrijven, films kijken en gezichten herkennen.

Een ander probleem dat optreedt bij maculadegeneratie is dat rechte lijnen in het midden van het gezichtsveld scheef of golvend worden. Met het perifere zicht – wat je aan de randen van je gezichtsveld ziet – is meestal niets aan de hand.

Er zijn drie stadia van maculade-generatie, die bekendstaan onder twee namen. LMD in een vroeg of middenstadium wordt ‘droge’ maculadegeneratie genoemd. LMD in een vroeg stadium wordt over het algemeen gekenmerkt door veranderingen aan het retinaal pigmentepitheel (RPE), het pigmentblad. De aanwezigheid van drusen – ophopingen van afvalstoffen van de fotoreceptoren – is ook een aanwijzing. Is de LMD enigszins gevorderd dan is het pigmentblad nog verder aangetast en zijn er grote, ‘zachte’ drusen aanwezig, die de macula verder beschadigen.

Zachte drusen zijn meestal de voorloper van vergevorderde LMD, ook bekend als ‘natte’ maculadegeneratie. Daarbij treedt neovascularisatie op: er groeien abnormale bloedvaten in de richting van de macula. Deze nieuwe bloedvaten lekken vocht, vetten of bloed, waardoor de fijne structuur van de macula verloren gaat en iemand wazig gaat zien. Als natte LMD niet behandeld wordt, leidt dit al snel tot gezichtsverlies en uiteindelijk tot blindheid. In 10 tot 15 procent van de gevallen van droge maculadegeneratie ontwikkelt de aandoening zich tot natte maculadegeneratie.

Symptomen van LMD

Maculadegeneratie is de belangrijkste oorzaak van gezichtsverlies en blindheid in de westerse wereld. In Nederland hebben ongeveer 133.000 mensen de ziekte en wereldwijd 170 miljoen mensen.1 Vanwege de vergrijzing stijgt het aantal gevallen van LMD.

Optometrist Marc Grossman schat dat in 2030 zo’n 30 miljoen mensen in de VS de aandoening kunnen hebben. Nu zijn dat er ongeveer 11 miljoen. LMD komt voornamelijk voor bij oudere, westerse mensen. Vrouwen hebben er vaker last van dan mannen.

Wees er vroeg bij

Omdat LMD geen pijnklachten veroorzaakt en er in het begin niet of nauwelijks symptomen zijn, is het moeilijk om de aandoening in een vroeg stadium te ontdekken. En dat is juist het moment waarop je nog iets kunt doen om de ziekte een halt toe te roepen of zelfs terug te draaien. Het enige wat u kunt doen is uw ogen regelmatig laten onderzoeken.

Als er kleine hoeveelheden drusen (kleine, harde vetaf-zettingen onder de macula) worden aangetroffen, schrijft de richtlijn voor dat de arts wacht tot het erger wordt, voordat hij actie onderneemt. Met behulp van een fluorescentie-angiografie (FAG) kijkt de oogarts hoe de bloedvaten in het netvlies rondom de macula eraan toe zijn.

Bij een FAG wordt er een speciale kleurstof in de aders van uw arm gespoten. Als de kleurstof de bloedvaten in het oog bereikt, kan de arts een abnormale concentratie van bloedvaten in het netvlies zien. Ook netvlies-bloedingen en lekkende vaten kan hij zien.

U kunt ook zelf een LMD-testje doen met een Amslerkaart. Dat is een kaart met een zwart raster en een zwarte stip in het midden. U kunt de kaart downloaden via verschillende websites van ziekenhuizen. Al in een vroeg stadium van LMD is het midden van het raster wazig en lijken veel lijnen te golven.

Dan is er nog de maculascan (Optical Coherence Tomography of OCT): daarmee kan een oogarts in een zeer vroeg stadium maculadegeneratie vaststellen.

LMD gaat langzaam, het duurt jaren. Maar soms kan er plotseling gezichtsverlies optreden.

Literatuur
1 Eye Vis (Lond), 2016; 3: 34

Oorzaken van maculadegeneratie

De meest voorkomende oorzaak van macula-degeneratie is veroudering en achteruitgang van de netvliescellen. Daarnaast blijkt er een sterk verband tussen gevorderde maculadegeneratie en de aanwezigheid van een specifieke variant van het CFH-gen. CFH is een eiwit dat een functie heeft in ons afweersysteem.1 Bijna de helft van de onderzochte patiënten met een gevorderde LMD – meestal afkomstig uit westerse landen – had deze genetische variant.

Er zijn ook risicofactoren waarop u wél zelf invloed heeft:

• Rook niet. Naast leeftijd is roken de risicofactor die het vaakst met LMD in verband wordt gebracht.2
• Eet groene bladgroenten. Er is een verband tussen slechte voeding en te weinig antioxidanten en maculadegeneratie.3
• Verlaag uw bloeddruk. Hoge bloeddruk en atherosclerose (aderverkalking) spelen ook een rol.4
• Eet de juiste vetten. Onderzoek toont aan dat er een verhoogd risico is op LMD bij diëten met veel verzadigde vetzuren, meervoudig onverzadigde vetzuren zoals omega 6 en enkelvoudig onverzadigde vetzuren. Mensen die met hun eten veel omega 3- en weinig omega 6-vetzuren binnenkrijgen, lopen juist een kleiner risico.5
• ‘Wanneer drusen zich ophopen, raken de ogen verstopt. Vergelijk het met cholesterol, dat verstopt het hart,’ legt Andy Rosenfarb uit. Hij is specialist Chinese oogheelkunde in New Jersey. (Drusen zijn vetafzettingen die zich ophopen onder de macula.)

‘In de meeste gevallen is er een duidelijk verband tussen maculadegeneratie en hart- en vaatziekten. Daarom noem ik het in een cynische bui weleens een oog- en vaatziekte.’

Laat uw ogen regelmatig controleren op drusen De aanwezigheid van drusen hangt samen met het risico op LMD. Het is een van de belangrijkste aanwijzingen dat er mogelijk sprake is van maculadegeneratie. Meestal duurt het lang voordat ‘harde’ drusen, die klein zijn en van elkaar te onderscheiden, problemen veroorzaken. Soms gebeurt dat helemaal niet. ‘Zachte’ drusen daarentegen zijn groot en vormen een klont. We weten dat die zachte drusen een voorloper van LMD zijn.6

Literatuur
1 Int J Epidemiol, 2012; 41: 250–62
2 J Ophthalmol, 2013; 2013: 895147
3 JAMA, 1994; 272: 1413–20
4 Clin Interv Aging, 2017; 12: 1579–87
5 Arch Ophthalmol, 2001; 119: 1191–9
6 Prog Retin Eye Res, 2016; 53: 70–106

Voedingssupplementen tegen maculadegeneratie

Optometrist en acupuncturist Marc Grossman beveelt de volgende voedingssupplementen aan voor gezonde ogen: carotenoïden, vitaminen en sporenelementen. Gezonde darmen zijn ook belangrijk.

‘Uw gezondheid wordt niet alleen bepaald door wat u eet, maar ook door wat uw lichaam opneemt,’ legt hij uit. ‘Let erop hoe u zich voelt na het eten, hoe goed uw spijsvertering is en hoe uw ontlasting eruitziet. Zo ontdekt u hoe goed uw lichaam voedsel en de voedingsstoffen erin opneemt.’

Zijn advies: let op bij het kopen van voedingssupplementen. Die kunnen toevoegingen bevatten zoals kleurstoffen. Lees het etiket, kies alleen kwalitatief goede supplementen en controleer of er alleen in zit wat erin hoort te zitten.

Essentieel
Luteïne en zeaxanthine
Deze twee carotenoïden zijn een essentieel bestanddeel van het pigmentblad in het netvlies. Ze beschermen het oog tegen schadelijk blauw licht. Het zijn bovendien krachtige antioxidanten.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: luteïne, 10-20 mg; zeaxanthine, 3-8 mg. Bij de maaltijd of met wat olie innemen.

Astaxanthine Heeft een groot antioxiderend effect.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 6-12 mg.

Meso-zeaxanthine Ondersteunt het centrale gezichtsveld.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 10 mg.
Vitamine C Ruimt vrije radicalen op.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 1000-2000 mg (gebufferd).

Resveratrol Versterkt de bloedvaten en werkt ontstekingsremmend.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 150-175 mg.

Omega 3-vetzuren Vormen een elementair deel van de fotoreceptoren in het netvlies en de myelineschede die de zenuwvezels in het oog omhult.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 2000-6000 mg.

Druivenpitextract Versterkt de bloedvaten.
Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid: 150-300 mg.

Belangrijk
De volgende supplementen zijn ook goed voor het oog. Marc Grossman beveelt de volgende dagelijkse hoeveelheden aan. In groen zijn de Nederlandse veilige aanbevelingen (bron: NPN) weergegeven waar deze afwijken van Marc Grossmans’ aanbevelingen.

• Cyanidine-3-glucoside (C3G): 2-5 mg.
• Vitamine B6: 100-200 mg (actieve vorm: pyridoxaal-5-fosfaat). Maximaal 21mg
• Vitamine B12: 1-5 mg (actieve vorm: methylcobalamine).
• Vitamine D3: 50-125 microgram. Maximale 100 mcg
• Vitamine E: 65-250 mg alfatocoferol en 200 mg gammatocoferol (in zijn natuurlijke vorm). Maximaal 300mg.
• Blauwe bes: 100-200 mg (gestandaardiseerd extract).
• Isoflavonen uit soja: 135-270 mg. Maximaal 150mg.
• R-alfaliponsuur: 300-900 mg.
• Bètacaroteen: 15 mg (25. 000 IE).
• Ginkgo biloba: 120 mg. Glutathion, gereduceerd: 500-900 mg. Onder de tong laten smelten.
• Taurine: 750-1000 mg.
• N-acetylcarnosine: Oogdruppels: 1-4 maal daags 1-2 druppels.
• Lycopeen: 3 mg.
• Melatonine: 3 mg.
• Maximaal 0,3 mg.
• Zink: minimaal 10 mg.

Nuttig
Groene thee: 500-750 mg.
Co-enzym Q10: 100-200 mg.
Selenium: 200 microgram.
Spijsverteringsenzymen: houd u aan de aanbevolen dosering op het etiket.

Oogdieet

Er is veel onderzoek dat aantoont dat een kwalitatief goede voeding helpt om maculadegeneratie te voorkomen en te vertragen.1

Het oogdieet is ontwikkeld door holistisch optometrist en acupuncturist Marc Grossman, coauteur van Natural eye care: your guide to healthy vision and healing. Volgens hem is dit het gezondste dieet voor mensen met maculadegeneratie. Maar ook als u gewoon goed voor uw ogen wilt zorgen, kunt u er uw voordeel mee doen.

Het oogdieet is samengesteld op basis van een alkalisch dieet (dat ontstekingsremmend werkt) en het mediterrane dieet. Het bevat zo min mogelijk bewerkte voedingsmiddelen, geraffineerde koolhydraten, olie van slechte kwaliteit (zoals margarine en olie met veel transvetten) en zout. Er zitten vooral voedingsstoffen in die gezond zijn voor het oog, zoals carotenoïden, essentiële vetzuren, vitaminen en het is rijk aan enzymen.

Bij dit dieet eet u zoveel mogelijk groenten en fruit, met name groene bladgroenten en andere kleurrijke groenten, zoals gele en oranje paprika’s. Die bevatten veel carotenoïden, met name luteïne en zeaxanthine. Dat zijn plantaardige kleurstoffen die als een soort inwendig zonnefilter fungeren. Ze beschermen de plant tegen zonnestraling. Het zal u niet verbazen dat ze diezelfde bescherming ook aan uw ogen bieden.

Het oog bevat een hoge concentratie aan carotenoïden. Ze functioneren als antioxidanten en beschermen de ogen tegen oxidatieve schade. Ook gaan ze de productie van vrije radicalen tegen.

Onderzoek heeft ruimschoots aangetoond dat een dieet met voornamelijk groene bladgroenten, kleurrijke groenten en fruit niet alleen het risico op maculadegeneratie verkleint, maar ook een al bestaande aandoening vertraagt.2 Bovendien kan het een hartkwaal,3 cognitieve achteruitgang als u ouder wordt, en dementie helpen voorkomen.4

BRONNEN
1 Ophthalmic Epidemiol, 2010; 17: 58–65
2 J Acad Nutr Diet, 2018; 118: 2311–4
3 Nutrients, 2018; 10: 595
4 Neurology, 2018; 90: e214–22