Hoe suikers uw blik vertroebelen

Bij veel ouderdomsziektes van de ogen zou de grootste boosdoener wel eens onze westerse voeding kunnen zijn, blijkt uit nieuw onderzoek.

Door Lynne McTaggart

Acht jaar lang heeft de oog- en voedingswetenschapper Chung-Jung Chiu in stilte gewerkt aan een theorie die alles wat we denken te weten over veroudering en onze ooggezondheid op zijn kop zou kunnen zetten. Volgens Chiu heeft een verslechterend gezichtsvermogen weinig te maken met leeftijd, en alles met wat je in je mond stopt. De hoeveelheid snelle suikers die je eet, beïnvloedt niet alleen je buikomvang, maar ook hoe hard je ogen achteruitgaan.
Maar daar is wel iets aan te doen, bijvoorbeeld door over te stappen op voeding met weinig snelle suikers en door regelmatig te bewegen. Zulke eenvoudige leefstijlveranderingen kunnen veel van de oogproblemen helpen voorkomen die miljoenen mensen op latere leeftijd van een goed gezichtsvermogen beroven.

Grijze haren
We weten niet beter dan dat oogproblemen, net als grijze haren, onherroepelijk verbonden zijn met ouder worden en dat ze onafwendbaar zijn. De reguliere geneeskunde onderschrijft dat door termen te bezigen als ‘ouderdomsstaar’ en ‘leeftijdsgebonden maculadegeneratie’ (LMD of netvliesveroudering). Ook diabetische retinopathie (netvliesschade bij diabetes) wordt door artsen als een vrijwel onvermijdelijke complicatie van diabetes beschouwd.
Op dit moment kan de geneeskunde staarpatiënten alleen helpen met een operatie waarbij de ooglens wordt vervangen. Artsen blijven doorzoeken naar nieuwe behandelmethodes voor LMD en diabetische retinopathie. Alles wordt onderzocht − van netvliestransplantaties, laserchirurgie en nieuwe medicijnen, tot computerchips voor in het oog. Maar daarbij vergeten ze te kijken naar het voedingsonderzoek. Dat legt de oorzaak van deze drie oogaandoeningen namelijk bij bewerkte voedingsmiddelen.

Koolhydraten vertroebelen de ogen
Chiu is hoofdonderzoeker bij het Jean Mayer USDA Human Nutrition Research Center on Aging van de Tuftsuniversiteit in Boston, een groot Amerikaans onderzoekscentrum voor voeding en veroudering. Hij heeft meegewerkt aan talloze onderzoeken, waarvan het meest recente het Nutrition and Vision Project is. Dit project maakt deel uit van de Nurses’ Health Study, waarin sinds 1976 de gezondheid van meer dan 200.000 vrouwelijke verpleegkundigen wordt gevolgd. Chiu onderzocht patiënten die uiteindelijk staar, diabetische retinopathie of LMD kregen. Daarbij ontdekte hij dat ze één ding met elkaar gemeen hadden: een dieet met veel bewerkte koolhydraten (suikers).
In een van zijn eerste onderzoeken onderzocht Chiu ongeveer vierhonderd verpleegkundigen uit de Nurses’ Health Study tussen de 53 en 73 jaar oud uit de omgeving van Boston. Van deze mensen was veertien jaar bijgehouden welke voeding ze hadden gebruikt. Chiu bepaalde samen met zijn collega’s de opaciteit van de lensschors van de deelnemers: de ondoorschijnendheid van de ooglens. Daaruit bleek dat degenen die de meeste koolhydraten binnenkregen (dagelijks meer dan 200 gram), tweeënhalf keer zoveel kans hadden op een troebele ooglens als degenen die de minste koolhydraten aten.
In dit onderzoek speelde het soort koolhydraten geen rol. Juist de hoeveelheid koolhydraten (en daarmee ook de kleinere hoeveelheid eiwitten en vetten) bepaalde of er beginnende vertroebeling van de ooglens aanwezig was.1

Glykemische index voorspelt staar
Chiu’s bevindingen werden ondersteund door een Australisch onderzoek. Daarin werden zo’n duizend Australische patiënten van 49 jaar en ouder die nooit eerder staar hadden gehad, na vijf en tien jaar grondig onderzocht op hun voedingsgewoontes. Ook werden hun ogen gefotografeerd en geanalyseerd om te bepalen of ze staar hadden ontwikkeld.
Het onderzoek bracht een verbazingwekkend verband aan het licht. Na correctie voor vertekenende factoren als diabetes en leeftijd, bleek het aantal gevallen van staar voorspeld te worden door de glykemische index (GI) − een getal dat aangeeft hoe snel suikers uit voedsel worden verteerd en de bloedsuikerspiegel laten stijgen. Deelnemers die voedsel met de hoogste GI aten, hadden 77 procent meer kans op staar dan degenen die voedingsmiddelen met een lage GI gebruikten.2
Hyperglykemie, een hoge bloedsuikerspiegel, werd altijd al beschouwd als een risicofactor voor staar. Maar nog maar weinig wetenschappers hadden een verband gelegd tussen staar en voeding met veel bewerkte koolhydraten. Het Australische onderzoek liet zien dat het soort koolhydraten dat we eten, ook een rol speelt. Al eerder kwamen onderzoekers van de Harvard School of Public Health tot eenzelfde conclusie: zelfs bij niet-diabetici ‘kan staar in elk geval deels ontstaan als gevolg van glucose-intolerantie en insulineresistentie’.3

Suikers binden aan oogeiwitten
Het is welbekend dat diabetespatiënten die veel voedingsmiddelen met een hoge GI gebruiken, vaker staar krijgen. Dat komt doordat de hoge bloedsuikerspiegels leiden tot glycering, een proces waarbij suikers worden gekoppeld aan de eiwitten in de ooglens. Door deze glycering verandert de structuur van deze eiwitten, wordt de lens troebel en verslechtert het gezichtsvermogen. En juist de eiwitten in de ooglens zijn zeer gevoelig voor dit soort schade.4
Maar ook bij mensen zonder diabetes leidt een verhoogde bloedsuikerspiegel tot glycering en andere schadelijke processen. Zo bleken 49-plussers bij wie de nuchtere bloedsuikerwaarde hoger dan 6 mmol/l was − een voorstadium van diabetes − in de daaropvolgende tien jaar 79 procent meer kans op staar te hebben dan degenen met een lagere bloedsuikerwaarde.5 Voor elke stijging van 1 mmol/l werd de kans op staar tot 25 procent groter.

Afwijkingen in de gele vlek
Vervolgens deden Chiu en zijn collega’s een vergelijkbaar onderzoek voor leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), waarbij de gele vlek (macula) – het centrale lichtgevoeligste deel van het netvlies – beschadigd raakt. Nu onderzochten ze, wederom uit de Nurses’ Health Study, ongeveer vijfhonderd vrouwen van 53 tot 73 jaar oud die nooit eerder een oogziekte hadden gehad, en berekenden hoe groot hun kans op LMD was. Opnieuw vergeleken ze hun onderzoeksresultaten met de gegevens over de voeding die ruim tien jaar lang binnen de Nurses’ Health Study waren verzameld. En opnieuw vonden ze een verband met suikerrijke voeding. Deelneemsters die voeding met de hoogste GI gebruikten, hadden bijna driemaal zoveel kans dat het pigment van de gele vlek in hun netvlies afwijkingen vertoonde − een vroege aanwijzing voor maculadegeneratie.6
Ten slotte startten Chiu en zijn collega’s de Age-Related Eye Disease Study (AREDS), een groot onderzoek waaraan ruim vierduizend mensen deelnamen − deze keer zowel vrouwen als mannen. Ook daaruit bleek dat de kans op ernstige LMD met 49 procent toenam als mensen voeding gebruikten met een GI die hoger dan gemiddeld was.7
Volgens de AREDS-onderzoekers kan een vijfde van alle LMD-gevallen worden voorkomen door voeding met een lage GI. Zelfs een kleine vermindering van de consumptie van bewerkte koolhydraten zou over een periode van vijf jaar zo’n 100.000 LMD-gevallen kunnen voorkomen.7

Netvliesschade bij diabetes
Uit ander onderzoek blijkt dat je de kans op diabetische retinopathie aanzienlijk kunt verkleinen door over te stappen op voeding met een lage GI en de bloedsuikerspiegel goed in de hand te houden. In één onderzoek werden 1441 mensen met insulineafhankelijke diabetes type 1, zesenhalf jaar gevolgd. Patiënten die hun bloedsuikerspiegel goed onder controle hielden, bleken in die periode 76 procent minder kans te hebben om retinopathie te krijgen. Degenen die aan het begin van het onderzoek al een lichte vorm van retinopathie hadden, konden een verdere verslechtering ervan met 54 procent vertragen door alleen hun bloedsuikerspiegel goed te reguleren.8

Link met vetten
Er is niet alleen een verband tussen oogziektes en een hoge GI, maar ook een link met hoeveel en welke vetten je eet. Onderzoekers van de Harvard School of Public Health ontdekten dat LMD-patiënten die veel plantaardige vetten aten, bijna viermaal zoveel kans hadden dat hun oogziekte verslechterde. Ook wanneer ze vaak bewerkte voedingsmiddelen met veel bewerkte vetten aten − zowel dierlijke, verzadigde, enkelvoudig onverzadigde als meervoudig onverzadigde vetten − verdubbelde de kans dat hun LMD verder achteruitging. De meeste bewerkte voeding is rijk aan omega 6-vetzuren, en een teveel daarvan zou wel eens kunnen bijdragen aan de schade door vrije zuurstofradicalen die optreedt bij leeftijdsgebonden oogziektes.10
Recenter onderzoek toont aan dat andere soorten vetten – zoals die in vis en noten, die allebei rijk aan omega 3-vetzuren zijn – juist tegen deze oogziektes kunnen beschermen, zolang je daarnaast weinig omega 6-vetzuren eet. Zo bleek uit één onderzoek dat 49-plussers die minstens één keer per week vis aten, 40 procent minder kans hadden op beginnende maculadegeneratie. Degenen die minstens drie keer per week vis aten, verkleinden hun kans op vergevorderde LMD met maar liefst 75 procent.11 In de meeste onderzoeken blijken de omega 3-vetzuren uit vis de beste bescherming te geven. Vis bevat vooral docosahexaeenzuur (DHA) en eicosapentaeenzuur (EPA), terwijl de omega 3-vetzuren in planten met name uit alfalinoleenzuur (ALA) bestaan.12

Meer fruit, groente en bewegen
Naast vis kan ook een dieet met veel fruit en groente beschermen tegen de drie oogaandoeningen. Verschillende onderzoeken hebben laten zien dat het eten van veel fruit (minstens drie porties per dag), de kans op LMD en staar met ongeveer een derde kan verminderen. Bij patiënten met diabetes type 2 daalde het risico op diabetische retinopathie met meer dan de helft.13 Vooral mediterrane voeding met veel fruit, groente, volkorenproducten, vis, bonen en olijfolie heeft een krachtig effect.
Een andere, vaak onderschatte risicofactor is te weinig beweging. Slechts zeven uur per week actief bewegen, verlaagt de kans op LMD al met ruim 66 procent. Ook de kans op staar wordt aanzienlijk kleiner als u regelmatig hardloopt of stevig wandelt.14 Mensen met diabetische retinopathie blijken vaker een inactieve leefstijl te hebben en voldoen veel minder vaak aan de minimale richtlijnen voor lichaamsbeweging.15

Toch geen ouderdomskwaal
Staar, LMD en zelfs diabetische retinopathie zijn geen onvermijdelijk gevolg van het ouder worden, maar vloeien voort uit onze gebrekkige westerse voeding. U kunt deze oogaandoeningen bestrijden of de kans erop aanzienlijk verkleinen door over te stappen op een mediterraan dieet met veel fruit, groente, volkorenproducten en vis. Ga daarnaast minder suikers eten, regelmatiger bewegen en slik eventueel extra voedingssupplementen.
Alles wijst erop dat uw ogen niet alleen uw ware ik verraden, maar ook uw leefstijl. Het beste doktersrecept om op latere leeftijd oogproblemen te voorkomen, is heel eenvoudig: kook zoveel mogelijk zonder pakjes en zakjes.

1 Am J Clin Nutr, 2005; 81: 1411-6
2 Am J Clin Nutr, 2007; 86: 1502-8
3 Int J Obes Relat Metab Disord, 2002; 26: 1588-95
4 J Diabetes Complications, 2009; 23: 343-8; Korean J Physiol Pharmacol, 2014; 18: 1-14
5 Acta Ophthalmologica, 2011; 89: e434-8
6 Am J Clin Nutr, 2006; 83: 880-6
7 Am J Clin Nutr, 2007; 86: 180-8
8 N Engl J Med, 1993; 329: 977-86
9 Prog Retin Eye Res, 2011; 30: 18-53
10 Arch Ophthalmol, 2003; 121: 1728-37
11 Arch Ophthalmol, 2006; 124: 981-6
12 Mol Aspects Med, 2012; 33: 318-75
13 Arch Ophthalmol, 2004; 122: 883-92; BMC Ophthalmol, 2013; 13: 52; Epidemiology, 2013; 24: 204-11
14 Invest Ophthalmol Vis Sci, 2013; 54: 3932-40; Med Sci Sports Exerc, 2013; 45: 1089-96
15 Chronic Illn, 2013; 9: 251-7

Een blik op de verschillen
Hoe ouder we worden, hoe meer kans we hebben op oogproblemen die blindheid kunnen veroorzaken. Dit zijn bijvoorbeeld:

Staar: troebelingen in de ooglens of het lenszakje (kapsel van de ooglens). De troebeling kan variëren van heel licht tot volledig, waarbij de ooglens geen licht meer doorlaat. Staar is de belangrijkste oorzaak van blindheid in ontwikkelingslanden. Ongeveer elf miljoen Amerikanen, meer dan tweeënhalf miljoen Britse 65-plussers en ruim 940.000 Nederlanders1 lijden aan staar.

Leeftijdsgebonden maculadegeneratie (LMD), ook ouderdomsmaculadegeneratie (OMD) genoemd. Hierbij wordt de macula of gele vlek − het centrale, meest lichtgevoelige deel van het netvlies − geleidelijk aangetast. Daardoor gaat het zien van kleine details, kleuren en het recht vooruitzien verloren, wat nodig is voor bijvoorbeeld lezen en autorijden. De officiële cijfers voor LMD zijn in de afgelopen decennia met 30 tot 40 procent gestegen. Zo’n vijfhonderdduizend Britten, elf miljoen Amerikanen en honderdduizend Nederlanders1 hebben LMD. In de geïndustrialiseerde landen heeft driekwart van alle 75-plussers LMD; onder 60-plussers is het de belangrijkste oorzaak van een verminderd gezichtsvermogen.

Diabetische retinopathie: beschadiging van de kleine bloedvaten in het netvlies als gevolg van diabetes. Bijna alle patiënten met diabetes type 1 ontwikkelen binnen twintig jaar een bepaalde vorm van diabetische retinopathie. Ruim een op de vijf patiënten met diabetes type 2 heeft de aandoening al wanneer de diagnose wordt gesteld, of ontwikkelt deze later.

1 Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/zenuwstelsel-en-zintuigen/gezichtsstoornissen/hoe-vaak-komen-gezichtsstoornissen-voor/; National Health Service (NHS), 26 juni 2014, http://www.nhs.uk/conditions/cataracts-age-related

Tips voor gezondere ogen
De onderstaande tips kunnen helpen de ontwikkeling van staar, LMD en diabetische retinopathie af te remmen of te voorkomen:

Volg een mediterraan dieet met veel verse, biologische groentes en fruit, olijfolie, peulvruchten en vis. Gebruik bij het koken zoveel mogelijk verse, onbewerkte voedingsmiddelen.

Eet voldoende eiwitten. De Britse oogarts Stanley Evans, die jarenlang onderzoek deed naar staar en andere oogaandoeningen bij Afrikanen, ontdekte dat zijn patiënten vaak een ernstig eiwittekort hadden. Evans adviseerde standaard een minimale eiwitinname van 70 tot 80 gram per dag.

Stop met roken. Roken is slecht, vooral voor uw ogen.1 Het cadmium in de sigaretten belandt in de ooglens en is waarschijnlijk de belangrijkste boosdoener.

Eet spinazie, boerenkool en andere koolsoorten. Al deze groentes bevatten veel luteïne, een carotenoïde die een uitstekende antioxidatieve werking in het oog heeft.2 Andere belangrijke luteïnerijke voedingsmiddelen zijn kiwi’s, druiven, maïs en eidooiers.

Ga voor roze zeevruchten en vis. Krab, zeekreeft, garnalen, zalm en andere roze schaal- en schelpdieren en zeevis bevatten veel astaxanthine, een andere krachtige antioxidant. Slechts 6 mg per dag kan uw gezichtsscherpte al verbeteren, blijkt uit Japans onderzoek.3

Ga ook voor blauw. Blauwe en paarse groente- en fruitsoorten, zoals bosbessen, rode en blauwe druiven en bramen, bevatten anthocyanen. Deze blijken de productie te bevorderen van een specifiek netvliespigment dat essentieel is voor het zien bij schemerlicht.4

Vermijd blootstelling aan lood. Dit is in verband gebracht met staar.6

Draag een zonnebril. Blootstelling aan fel zonlicht (en veel uv-straling) veroorzaakt veel gevallen van staar.7

Ga meer bewegen. Bewegen vermindert het risico op alle oogproblemen.

Wees voorzichtig met bepaalde geneesmiddelen. Van statines (cholesterolverlagers), aspirine, steroïden, sulfapreparaten, antidepressiva, antistollingsmiddelen, antihistamines en maagzuurremmers is allemaal bekend dat ze oogproblemen veroorzaken. Ook kunnen niet-steroïdale ontstekingsremmers (NSAID’s) de kans op staar met maar liefst 44 procent vergroten. Verder zijn antibiotica, fenothiazines (antipsychotica), dopamineblokkers (tegen reisziekte) en bloeddrukverlagers zoals bètablokkers in verband gebracht met LMD.8 Ten slotte vertoont twee derde van alle gebruikers van sildenafil (Viagra) tot minstens vier uur na het innemen van het middel cyanopsie, een stoornis waarbij alles met een blauwe waas wordt waargenomen.

1 Arch Ophthalmol, 1997; 115: 1296-303
2 Arch Ophthalmol, 2007; 125: 1225-32
3 Altern Med Rev, 2011; 16: 355-64
4 Photochem Photobiol, 2005; 81: 529-36
5 JAMA, 2004; 292: 2750-4
6 Invest Ophthalmol Vis Sci, 2003; 44: 4210-4
7 Ophthalmology, 1998; 105: 1751-8; Br J Ophthalmol, 2009; 93: 1210-4

Gezonde extraatjes
Enkele voedingssupplementen die uw ooggezondheid ondersteunen:

• Carotenoïden, zoals luteïne, meso-zeaxanthine en zeaxanthine;
• Vitamine A, C en E;
• Visolie of de omega 3-vetzuren eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA);
• Een vitamine B-complex met vitamine B1, B2, B6 en B12;
• Folaat (L-methylfolaat, geen foliumzuur);
• Alfaliponzuur (thioctinezuur);
• Chroom;
• Magnesium.

Zijn oogziektes te verhelpen?
Soms kan de schade worden hersteld door hoge doseringen van bepaalde supplementen te slikken of in het oog te druppelen.

Zink. Bij LMD-patiënten die tweemaal daags 25 mg zink slikten, verbeterde het gezichtsvermogen aanzienlijk.1

Oogdruppels met N-acetylcarnosine (NAC). Carnosine is een krachtige antioxidant die de glycering helpt remmen en het gezichtsvermogen bij mensen met staar verbetert.2

Combinatiepreparaten met vitamines. De gezichtsscherpte van LMD-patiënten die vitamine A, C en E, bètacaroteen, zink, taurine, EPA, DHA en koper, luteïne en zeaxanthine hadden geslikt, verbeterde aanzienlijk in vergelijking met patiënten die een placebo hadden gebruikt.3

Extract van blauwe (Europese) bosbessen. Een dosis van 200 mg Vaccinium myrtillus-extract alleen of in combinatie met bètacaroteen, zorgde bij muizen voor een aanzienlijke verbetering van het gezichtsvermogen in het donker. Ook pasten hun ogen zich sneller aan het donker aan en herstelden ze sneller na een felle lichtflits. Dit extract remt de vorming van nieuwe bloedvaten en is daarom werkzaam bij netvliesaandoeningen waarbij een abnormale groei van bloedvaten optreedt.4 Het kan ook bloedingen en de doorlaatbaarheid van de bloedvaten bij diabetische retinopathie verminderen.5

Pycnogenol (PCG). Pycnogenol bestaat uit de schors van de zeeden (Pinus pinaster) en een druivenpitextract van Vitis vinifera-druiven. Het bevat vitamine C-achtige flavonoïden waarvan is aangetoond dat ze het gezichtsvermogen in het donker en na fel licht verbeteren.6

Ginkgo biloba. Dit kruid vergroot bij oudere patiënten de bloedtoevoer naar de ogen, wat leidt tot aanzienlijke langdurige verbeteringen bij patiënten met LMD.7

Curcumine. Patiënten met diabetische retinopathie die een gepatenteerde vorm van curcumine kregen, vertoonden aanzienlijk minder zwelling (oedeem), een verbeterde bloeddoorstroming van het netvlies en een beter gezichtsvermogen.8

1 Curr Eye Res, 2008; 33: 591-8
2 Biochemistry [Moscow], 2000; 65: 869-71
3 BMC Ophthalmol, 2007; 7: 3
4 Evid Based Complement Alternat Med, 2010; 7: 47-56
5 Klin Monbl Augenheilkd, 1981; 178: 386-9
6 J Fr Ophtalmol, 1988; 11: 453-60; Bull Soc Ophtalmol Fr, 1988; 88: 173-4, 177-9
7 Presse Med, 1986; 15: 1556-8; Klin Monbl Augenhelkd, 1980; 177: 577-83
8 Panminerva Med, 2012; 54 [1 Suppl 4]: 11-6

Suikerscore
De glykemische index (GI) is een nuttig hulpmiddel om af te vallen of op gewicht te blijven. Onderzoekers van de Universiteit van Oxford hebben de onderstaande GI-scores opgesteld door twee uur na het eten van bepaalde voedingsmiddelen, de bloedsuikerspiegel van een groep testpersonen te meten. Glucose krijgt de score 100. Alle andere voedingsmiddelen (behalve bier) worden minder snel opgenomen: hoe langzamer, hoe lager de score. Over het algemeen zijn voedingsmiddelen met een GI lager dan 50 de beste keuze. De manier waarop je voedsel bereidt, beïnvloedt sterk hoe snel de koolhydraten in je bloedbaan terechtkomen. Hitte en bereiding verhogen namelijk de GI van voeding. Rauwe wortels hebben bijvoorbeeld een GI van 30; gekookte wortels een GI van 85.

[GI-score: voedingsmiddel:]
110 maltose (in bier)
100 GLUCOSE
95 friet
gebakken aardappels
rijstebloem
90 aardappelpuree uit een pakje
chips
85 honing
rijstepap
popcorn
witte hamburgerbroodjes
gepofte rijst
cornflakes
gekookte wortels
80 gekookte tuinbonen
75 watermeloen
70 suiker (sucrose)
ravioli
paprijst
ontbijtgranen met suiker
geschilde, gekookte aardappels
witbrood (stokbrood)
65 ongeschilde, gekookte aardappels
bruinbrood
60 langkorrelige rijst
meloen
banaan
55 witte pasta (spaghetti)
50 bruinbrood met zemelen
volkorenpasta (al dente)
zilvervliesrijst
basmatirijst
45 –
40 verse doperwtjes
kidneybonen
volkorenbrood
35 vijgen en gedroogde abrikozen
wilde rijst
30 rauwe wortels
melkproducten
veel verse fruitsoorten
25 –
20 fructose (vruchtensuiker)
15 verse abrikozen
soja
pinda’s
sperziebonen
10 –
5 –
0 vlees en kip
eieren
schelp- en schaaldieren (garnalen, mossels, oesters)
vis (ook vette vis zoals zalm en tonijn)
olie
−15 uien
courgette
knoflook
tomaten
aubergine
groene bladgroentes
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Eten als medicijn

Kruiden en voedingsstoffen

Spoorelementen; belangrijk in kleine hoeveelheden

Recepten voor een gezond hart

Welmoeds wilde keuken

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier