[Dossier: Vraag & Antwoord]

Hoe u de muggen op afstand houdt

De zomer is weer begonnen, en met het mooie weer komen de muggen. Gelukkig zijn er natuurlijke middelen waarmee we ons de muggen en andere bijtende insecten van het lijf kunnen houden.

Door: Harald Gaier

V: Mijn gezin en ik lijken erg vatbaar voor de beten van muggen en andere insecten. Daardoor wordt elke zomer voor ons een beproeving. We hebben inmiddels de nodige chemische zalfjes en sprays geprobeerd, maar we zouden liever een natuurlijk middel hebben dat werkt. Zijn er natuurlijke alternatieven voor chemische antimuggenmiddelen, en welke kunt u aanbevelen?
– B.J. via e-mail

A: Muggenbeten zijn meer dan alleen maar vreselijk irritant. Ziekten als gele koorts, dengue (knokkelkoorts), malaria, westnijlkoorts en hersenontsteking, om er maar een paar te noemen, zijn ziekten die in bepaalde delen van de wereld door muggen worden overgedragen.
Maar ook in de westerse wereld komt zo’n ziekte soms voor. Aan het eind van de vorige eeuw is een bepaalde variant van het westnijlvirus in de Verenigde Staten opgedoken. Deze verspreidde zich al snel over het hele continent en tienduizenden mensen raakten ermee besmet. Ruim 1700 mensen zijn eraan overleden. Ook in Europa is het virus waarschijnlijk aanwezig, namelijk bij vogels in gebieden rond de Middellandse Zee en mogelijk in Midden-Europa. 1
De epidemieën in Amerika hebben de manier veranderd waarop we op het noordelijk halfrond altijd naar muggen keken, namelijk dat ze niet meer zijn dan een hinderlijke plaag. Ook zijn we er meer belang aan gaan hechten om onszelf tegen muggenbeten te beschermen. Alleen de vrouwtjesmug is in ons bloed geïnteresseerd. Zij brengt het bloed van anderen op ons lichaam over. De mannetjesmug leeft van plantensappen, zoals nectar.
Er zijn veel antimuggenmiddelen in de handel om de dreiging van een muggenbeet tegen te gaan. Helaas staan ze meestal bol van de chemicaliën, zoals propoxur, dichloorvos en transfluthrin: insecticiden die niet alleen schadelijk zijn voor insecten, maar ook voor mensen (en hun huisdieren).
Gelukkig zijn er verschillende goed werkende, natuurlijke antimuggenmiddelen uit het plantenrijk, die meestal geen nare bijwerkingen geven. Hieronder volgen zes planten die u kunt gebruiken om uzelf en uw gezin op een veilige manier tegen insectenbeten te beschermen.

Citroengras
Deze tropische plant (Cymbopogon citratus of sereh), waarvan de stengels worden toegepast in de Aziatische keuken, bevat citronella, een bestanddeel van veel natuurlijke insectenwerende middelen. Uit studies blijkt dat het vooral werkzaam is tegen steekmuggen, maar het moet vaak worden aangebracht en het werkt bij slechts ongeveer 10 procent van de gebruikers.2
U kunt citroengras heel makkelijk zelf kweken. Gebruik daarvoor verse stengels citroengras die u in de Aziatische winkel koopt. Het snijvlak moet niet verdroogd zijn. Zet de stengels in een laagje water op een warme plek (ververs het water geregeld), totdat er kleine wortels verschijnen. Dan kunt u ze in een pot met grond zetten. U kunt natuurlijk ook een volwassen plant in het tuincentrum kopen. De groeiende plant helpt muggen en andere insecten op afstand te houden in uw huis en tuin. Er zijn ook sprays met citronella te koop, die u direct op uw huid aanbrengt.

Leverbalsem
De bloemetjes van de Ageratum zijn een uitstekend middel om muggen af te weren. Cumarine is een stof die uit deze plant gewonnen wordt en als bestanddeel van chemische antimuggenmiddelen wordt gebruikt.3 Het is een behoorlijk agressieve stof voor muggen.
Let op dat u de planten in een pot zet, want ze hebben de neiging om te woekeren en ze zouden uw hele tuin kunnen overnemen – en het jaar daarop die van uw buren. Bovendien moet u de planten buiten het bereik van kinderen en huisdieren houden. Ze kunnen namelijk giftig zijn. Dus eet nooit van deze plant en pas op als u ermee werkt, want de plant heeft stekeltjes en scherpe randen, die huidirritatie of een allergische reactie kunnen veroorzaken.

Lavendel
Gekneusde blaadjes van de lavendel (Lavendula angustifolia) produceren een aangename geur, waaraan muggen echter een hekel hebben. Uit de bladeren wordt olie gewonnen die, verdund tot 30 procent, als antimuggenmiddel te gebruiken is.4 U kunt deze lavendel buiten in uw tuin zetten, maar ook binnenshuis in een pot houden. Franse lavendel (Lavendula stoechas) – die met de ‘kuifjes’ aan de top – is iets minder effectief, maar werkt ook. Lavendel heeft bovendien pijnstillende en desinfecterende eigenschappen. Dat betekent dat de plant niet alleen muggenbeten helpt voorkomen, maar ook uw huid kan kalmeren en verzachten. Kneus de bloemetjes en breng de olie aan op de lichaamsdelen waar u meestal gestoken wordt, met name uw enkels en armen. U kunt ook lavendelolie kopen. Doe een paar druppels op een schone doek en smeer uw huid in.

Neem
De olie die gewonnen wordt uit de zaden en vruchten van de groenblijvende neem (spreek uit: ‘niem’, wetenschappelijk naam Azadirachta indica) wordt al van oudsher in de ayurvedische geneeskunde gebruikt om malaria te behandelen en als insectenwerend middel. Uit Indiaas onderzoek bleek dat een mengsel van 2 procent neemolie in kokosolie, dat op onbedekte lichaamsdelen werd aangebracht, twaalf uur lang bescherming bood tegen alle soorten muggen van de malaria veroorzakende Anopheles-familie.5

Basilicum
Basilicum (Ocimum basilicum) wordt veel in de Italiaanse keuken gebruikt, maar het is ook een van de oudste antimuggenmiddelen ter wereld. Uit onderzoek blijkt dat het net zo goed werkt als het natuurlijke insecticide pyrethrum. (Het onderzoek werd alleen bij dieren uitgevoerd, dus het is niet zeker of het bij mensen even goed werkt.) Pyrethrum wordt gewonnen uit de margriet (Chrysanthemum leucanthemum). Er zijn natuurlijke insectenwerende middelen met pyrethrum in de winkel verkrijgbaar.6
Hier volgt een eenvoudig recept om uw eigen antimuggenmiddel op basis van basilicum te maken.
Ingrediënten:
Ongeveer 300 ml verse basilicumbladeren
10 druppels essentiële basilicumolie
150 ml kokend water
150 ml wodka
Werkwijze:
– Doe de basilicumblaadjes in een glazen kan en giet er het kokende water overheen.
– Laat de blaadjes ongeveer drie uur trekken; knijp ze daarna uit.
– Schenk de vloeistof over in een plantenspuit en voeg er de wodka en olie aan toe.
– Schud de vloeistof goed.
Deze spray kunt u gebruiken om onbedekte lichaamsdelen tegen insectenbeten te beschermen. U kunt de vloeistof ook met een wattenschijfje op uw huid aanbrengen.

Kruidnagel
Deze gedroogde bloemknopjes van de plant Syzygium aromaticum zijn een natuurlijk antimuggenmiddel. Als u een paar dagen de tijd hebt voor de bereiding, kunt u onderstaand recept volgen en uw eigen kruidnagelmiddel maken om uw huid tegen insectenbeten te beschermen. Het is bovendien een uitstekend antivlooienmiddel voor uw huisdieren.
Ingrediënten:
Een halve liter alcohol 95% v/v
100 gram hele kruidnagels
100 ml natuurlijke plantaardige olie, bijvoorbeeld amandel-, sesam- of hennepolie.
Werkwijze:
– Laat de kruidnagels vier dagen lang in de alcohol trekken; roer het mengsel elke ochtend en avond door.
– Voeg na vier dagen de olie toe.
– Bewaar in een luchtdichte verpakking en breng op de huid aan waar nodig.

[Literatuur:]
1 www.rivm.nl
2 Planta Med, 2011; 77: 598-617
3 https://gardening.knoji.com
4 J Med Entomol, 2006; 43: 731-6; www.healthline.com/health/kinds-of-natural-mosquito-repellant#1
5 Malar J, 2011; 10 [Suppl 1]: S11; J Am Mosq Control Assoc, 1993; 9: 359-60
6 JEZS, 2013; 1: 84-91