Ieder mens is uniek en daarom gebaat bij een geneeskunde die rekening houdt met persoonlijke kenmerken, individuele behoeften en sociale context. Dat is de mening van Frans Kusse (1952), arts voor Integrale Geneeskunde met als specialisatie homeopathie.

Kusse maakt deel uit van een groeiende groep artsen met een andere, bredere kijk op gezondheidszorg dan de gangbare reguliere geneeskunde. Behalve dat hij praktijk houdt in Amsterdam, is hij betrokken bij de Academy for Integrative Medicine, een postacademische opleiding voor artsen en specialisten.

Wat houdt integrale geneeskunde in en wat heeft het te bieden?
‘Het is een visie die zo’n dertig jaar geleden in de Verenigde Staten is ontstaan’, antwoordt Kusse. ‘Die berust op vier pijlers: ten eerste dat de relatie met de patiënt gelijkwaardig is en centraal staat. Ten tweede dat je als arts uitgaat van de mens als geheel, dus je richt je niet alleen op de klacht maar ook op persoonlijke aspecten en vooral op het probleem achter de klachten. Ten derde staat gezondheidsbevordering centraal en niet het bestrijden van ziekten. Ten vierde overleg je met de patiënt welke behandelmethode bij hem of haar past. Je noemt vooral die methoden die de gezondheid bevorderen en waarvoor wetenschappelijke onderbouwing bestaat dat ze effectief én veilig zijn.’

Je bent dus eigenlijk meer coach van de patiënt?
‘Jazeker. Het oude model gaat ervan uit dat de arts het allemaal weet en voorschrijft wat goed voor iemand is. In de integrale visie gaan we met de patiënt in gesprek over de mogelijkheden die er zijn en welke hem aanspreken. Een term die we hiervoor hanteren, is evidence based medicine. Dat houdt in dat het gaat om de wens van de patiënt, de ervaring van de behandelaar en het wetenschappelijk bewijs. Niet alles is onomstotelijk bewezen. Als een methode echter veilig is, de patiënt heeft er een voorkeur voor en er is geen noodzaak om op een andere manier in te grijpen, waarom zou je die dan niet kiezen?’

Hoe ben jij met integrale geneeskunde in aanraking gekomen?
‘Ik ben geschoold als arts en was van plan verder te studeren voor huisarts. Om die opleiding te volgen, moest ik drie jaar wachten. In de tussentijd begon ik me uit interesse te verdiepen in andere methoden. Door toeval kwam ik op een introductiedag homeopathie terecht, waar een voorbeeld werd gegeven van een kind met middenoorontsteking. Verteld werd dat de homeopathisch behandelaar verder kijkt alvorens de diagnose te stellen. Hoe reageert dat kind, hoe is dat? Zo geef je bijvoorbeeld aanhankelijke kinderen het homeopathisch middel pulsatilla en een kind dat tekeergaat chamomilla. Ik vond het een mooie benadering om een middel voor te schrijven dat bij een persoon past. Deze aanpak komt overeen met die van de integrale geneeskunde.

Bij een aantal huisartsen in Amsterdam heb ik vervolgens op hun verzoek homeopathische consulten gehouden voor patiënten die graag behandeld wilden worden met homeopathie. Tegen de tijd dat ik met de huisartsenopleiding kon beginnen, had ik een volle werkweek. Het belangrijkste vond ik dat ik met dit werk meer tijd kon uittrekken voor mensen dan als huisarts. Dat biedt mogelijkheden om een laag dieper met ze te gaan. Om verbanden en een context te vinden, is tijd nodig; tien minuten zijn niet genoeg.’

Wat voor mensen maken er gebruik van?
‘Vooral hoogopgeleide vrouwen. Onderzoek heeft dat ook bevestigd.1 Wel merk ik in mijn praktijk dat er steeds meer balans komt tussen de verhouding vrouwen en mannen. Was vroeger het percentage vrouwen 70 en mannen 30, tegenwoordig is de verdeling 60 – 40. Steeds meer mannen kijken verder.’

Zijn de consulten voor mensen met een laag inkomen betaalbaar?
‘Dat is lastig, want de vergoeding van de zorgverzekeraar is de laatste jaren alleen maar minder geworden. Tot een aantal jaren geleden was de vergoeding uit de aanvullende verzekering nog behoorlijk. De meeste Nederlanders zouden graag zien dat de consulten vanuit de basisverzekering worden vergoed. In juni vorig jaar heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek een rapport uitgebracht na een onderzoek onder een bepaalde groep mensen waar die wens uit naar voren kwam.1 Integraal werkende artsen vinden het lastig dat het voor mensen met een smalle beurs moeilijker wordt. Gelukkig zijn er mensen die toch contact opnemen, zodat we samen kunnen kijken naar wat nog wel mogelijk is. Maar over het algemeen komen toch mensen die hoger opgeleid zijn en vaak meer verdienen.’

Hoe kom je in Nederland aan een geschikte arts?
‘Dat kan via de artsenvereniging Integrale Geneeskunde, de AVIG. Die bestaat uit zo’n driehonderd leden die vier vakgroepen vertegenwoordigen: acupunctuur, homeopathie,
natuurgeneeskunde/leefstijlgeneeskunde en neuraaltherapie. Deze artsen zijn BIG-geregistreerd. Dat betekent dat ze voldoen aan strenge kwaliteitseisen en een door hun vakgroep erkende opleiding hebben afgerond.’

Met welke klachten is het raadzaam om naar een IM-arts te gaan?
‘Chronische aandoeningen. Als klachten steeds terugkomen, is het zinvol om te zoeken naar de oorzaak waarom het afweersysteem is verzwakt en hoe je dat kan versterken. Waarmee mensen
komen, varieert van chronische verkoudheden, eczeem en astma tot reumatoïde artritis en andere auto-immuunziekten. Ook kanker. Er zijn mensen die door de reguliere specialist worden behandeld en daarnaast verder zoeken. Integrale geneeskunde kan mensen heel goed ondersteunen om de bijwerkingen tegen te gaan van medicijnen die ze nodig hebben, bijvoorbeeld met homeopathie. Maar ook om hun algehele conditie zo goed mogelijk te houden of te krijgen.’

Als iemand chemo krijgt, heeft het dan wel zin om ook een andere behandeling toe te passen?
‘Absoluut! Een vriend van me, Michael Frass, is hoogleraar interne geneeskunde in Wenen. Net als ik is hij arts in de integrale geneeskunde en daarnaast homeopathisch arts. Hij richt zich op bijwerkingen van de behandeling bij kanker. De statisticus van het ziekenhuis waar hij werkte, vertelde hem dat de mensen die hij had behandeld, langer bleken te blijven leven dan andere patiënten. Het is heel dankbaar werk.’

Onderscheid niet nodig
‘Mijn eigen vak is homeopathie, daar bereik je veel mee. Maar dat kan ook met onder andere leefstijlgeneeskunde, natuurgeneeskunde, ayurvedische geneeswijzen en Chinese geneeskunde. Onder dat laatste valt acupunctuur. Er zijn artsen die vinden dat er maar één geneeskunde bestaat en wel de reguliere. De rest zien ze als onzin of wakzalverij, maar dergelijke opvattingen zijn al lang achterhaald. Daarnaast is het ook totaal niet nodig om onderscheid te maken tussen reguliere en complementaire geneeskunde, want die twee hebben elkaar hard nodig. Op veel chronische aandoeningen heeft de reguliere geneeskunde geen antwoord.

Daarentegen denk ik dat voor acute klachten en levensbedreigende zaken, zoals hartklachten, de westerse reguliere geneeskunde de beste is die er is. Een van mijn beste vrienden is orthopedisch chirurg. Hij doet fantastisch werk voor iemand wiens heup kapot of versleten is, hij zorgt dat mensen weer goed kunnen lopen. Dat is reguliere geneeskunde en ik ben heel blij dat die bestaat. Maar als het gaat om de chronische aandoeningen dan lijkt me dat complementaire behandelmethoden meer bereiken.’

In welke zin ben jij betrokken bij de Academy for Integrative Medicine?
‘Ik ben een van de initiatoren. In 2005 is de integrale geneeskunde in Nederland gekomen. Dat hebben we te danken aan twee pioniers, Ines von Rosenstiel en Rogier Hoenders. De eerste is kinderarts en werkt zowel in Den Haag als in Arnhem als integrative-medicine-consulent. Hoenders is psychiater. In Groningen heeft hij een nieuw centrum opgericht binnen een ggz-instelling, het Centrum Integrale Psychiatrie, een onderwerp waarop hij gepromoveerd is. Hun inspiratie kwam voort uit de integrative medicine zoals die in de Verenigde Staten werd vormgegeven. Kort daarop sloot ik me bij hen aan en bekeken we hoe we het in Nederland konden gaan opzetten.

We besloten een netwerk te vormen van professionals en andere betrokkenen. In 2012 organiseerden we het congres ‘Heel de mens’ over integrative medicine in de praktijk. Dat was een enorm succes. Als gevolg daarvan vonden we dat er ook een opleiding moest komen, gericht op het bredere begrip van integrale geneeskunde. In nauwe samenwerking met Hoenders en Von Rosenstiel zijn we aan de slag gegaan met mensen vanuit verschillende medische vakgebieden, zoals homeopathie, acupunctuur, antroposofie en natuurgeneeskunde. Nadat we een goed lesprogramma hadden samengesteld, zijn we in 2015 gestart. Er meldden zich het eerste jaar al zo’n dertig jonge vrouwelijke huisartsen. De jaren daarop kwamen er ook psychiaters, cardiologen en andere specialisten. Dit jaar begonnen we zelfs met meer dan vijftig studenten, waaronder weer meer specialisten. Daaruit blijkt dat de integrale zienswijze zich als een olievlek verspreidt.’

Wat houdt de studie in?
‘Ten eerste dat artsen leren om anders te kijken dan ze doorgaans geleerd hebben, dus naar de hele mens. Ook leren ze zich op te stellen als coach en een integrale anamnese af te nemen, waarbij ze niet alleen maar op de klacht ingaan, maar ook op de context: het verhaal achter het verhaal. Ze krijgen inzicht in de wetenschappelijke onderbouwingen van verschillende behandelmethoden en ook in systeemdenken. Dat is een vorm van holistisch benaderen: niet alleen focussen op een klein onderdeel, maar op het gehele menselijke systeem, de sociale en spirituele context en zingeving. Ze volgen lesdagen over leefstijlgeneeskunde: bewegen, ademhaling, voeding, stressreductie, zingeving en chrono-biologie. Bij dat laatste gaat het over de ritmes van het lichaam, bijvoorbeeld het dag- en nachtritme en wat dat voor invloed heeft op onze gezondheid.

Verder behandelen we diverse complementaire geneesmethoden. Tot slot doen de studenten praktijkervaring op met een stage en een wetenschappelijke literatuurstudie over een veel voorkomende aandoening om te ontdekken dat er vanuit de integrale visie meerdere mogelijkheden bestaan om deze te behandelen.’

Hoe ver zijn de ons omringende landen met integrale geneeskunde?
‘Nederland loopt in het algemeen wat achter. We kunnen echt een voorbeeld nemen aan Duitsland, waar het veel algemener is. Een ziekenhuis dat acupunctuur aanbiedt, is daar bijvoorbeeld heel gewoon. In Frankrijk zijn homeopathie en acupunctuur breed geaccepteerd en in Zwitserland worden complementaire behandelmethoden vanuit de basisverzekering vergoed.’

Hoe zie jij de toekomst van de integrale geneeskunde?
‘Het is mijn droom dat integrale geneeskunde de visie van de gehele geneeskunde wordt. Ik heb goede hoop dat we in die richting gaan, omdat er steeds meer artsen geïnteresseerd zijn in de opleiding. Daarnaast wordt leefstijlgeneeskunde steeds breder geaccepteerd in Nederland. Als we de gehele gezondheidszorg aanpakken, denk ik dat we enorme winsten kunnen behalen voor gezondheid, welzijn en welbevinden. Ik denk zelfs ook financieel gezien als we met de basis beginnen, dus met preventie. Verder zie ik gezondheidscentra in alle wijken en buurten met artsen die zich op preventie richten. Waar mensen naartoe gaan als ze ziek zijn, maar ook actief voorlichting krijgen als ze nog gezond zijn. En dat het plekken worden waar mensen elkaar ontmoeten, want sociale cohesie bevordert gezondheid.

Verder hoop ik dat de geneeskunde het zelfherstellend vermogen van de mens voorop gaat stellen. Neem bijvoorbeeld de blue zones, gebieden in de wereld waar mensen veel langer leven dan elders en bovendien gezond ouder worden. Dan Buettner, journalist van de National Geographic, heeft daarnaar onderzoek gedaan. Aan de hand van die zones heeft hij negen leefregels opgesteld over onder andere gezonde voeding en voldoende lichaamsbeweging. In Amerika was er een stadje, Albert Lea in Minnesota, dat deze regels ging naleven.2 Binnen no-time was een enorme kostenbesparing in de gezondheidszorg bereikt. Een goed voorbeeld van hoe je een land gezonder kan maken. Dat wens ik ook voor Nederland. Met als toekomstbeeld dat we gidsland worden op het gebied van gezondheid, welzijn en geluk.’
Ria Teeuw

www.aiga.nl

BRONNEN
1 https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2019/25/kwart-waardeert-alternatieve-en-reguliere-zorg-evenveel
2 https://www.bluezones.com/blue-zones-results-albert-lea-mn/#section-1