Is vis wel geschikt voor consumptie?

Hoeveel vis kunnen we nog eten zonder gevaar te lopen, nu de meeste vis vol zit met giftige stoffen die schadelijk zijn voor het milieu? Volgens de schokkende resultaten van nieuw onderzoek zit er veel kwik in alledaagse vis als tonijn en hebben pasgeboren kinderen al gevaarlijk hoge kwikwaarden.

Wij vinden allemaal dat vis een gezond voedingsmiddel is, rijk aan eiwitten en mineralen en in sommige gevallen een belangrijke bron van omega-3-vetzuren voor een gezond hart, de goede en tevens essentiële vetten eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). De twijfels die de afgelopen tijd over vis zijn ontstaan, betreffen dan ook niet de natuurlijke voordelen voor onze gezondheid, maar de rol die vis speelt als een bron van langzame vergiftiging.

De meeste visaanvoer is zo aangetast door schadelijke chemicaliën, die allemaal bijproducten zijn van de milieuvervuiling – bijvoorbeeld methylkwikzilver, polychloorbifenylenen (PCBs) en dioxines uit industriële rookgassen en afvalwater – dat de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) regelmatig voorlichtingsadviezen over vis uitbrengt, alleen maar om het onoplettende publiek te attenderen op gevaarlijke merken en nieuwe haarden van vervuiling.

Het probleem is snel aan het escaleren. Volgens de EPA is het aantal voorlichtingsadviezen dat zij over kwik in vis hebben uitgebracht tussen 1993 en 2003 met 263 procent gestegen. Enkele jaren geleden kondigden 21 Amerikaanse staten aan dat zij hun eigen voorlichtingsadviezen over kwik voor zoetwatermeren zouden uitbrengen en elf van hen geven nu voorlichting over de hoeveelheden kwik in al hun kustwateren.

Omgerekend betekent dit dat er op dit moment meer dan 50.000 km2 meer en 1,3 miljoen kilometer rivier in Amerika met kwik is besmet. Californië verzoekt restaurantketens en supermarkten tegenwoordig briefjes op te hangen die waarschuwen voor de gezondheidsrisico’s van het eten van vis die met kwik is besmet. Daarnaast worden consumenten gewaarschuwd om geen sushi te eten, omdat die gevaarlijke hoeveelheden van dit giftige metaal blijken te bevatten. Is vis dus niet langer geschikt voor consumptie? En hoeveel kunnen we er nog veilig van eten voordat de natuurlijke voordelen van vis niet meer opwegen tegen de gevaren die van deze chemische stoffen uitgaan?

Officiële rapporten

Zowel de Amerikaanse regering als de medische beroepsgroep heeft de gevaren van kwik en andere milieuvervuilende stoffen gebagatelliseerd in een officiële studie, die allebei ‘toevallig’ op dezelfde dag in oktober 2006 werden vrijgegeven. De ene studie is van het Amerikaanse Institute of Medicine (IOM) en de andere van Harvard Medical School. Beide zwakken de aanwijzingen voor milieuvervuiling af en concluderen dat vis onderdeel moet blijven van een gezond dieet.

Met name het onderzoek van Harvard, dat gepubliceerd is in het prestigieuze Journal of the American Medical Association, geeft de grootst mogelijke goedkeuring aan vis en concludeert dat wanneer vis in gematigde hoeveelheden wordt gegeten (een of twee keer per week), ‘de voordelen van het eten van vis groter zijn dan de potentiële risico’s’. De onderzoekers van Harvard moedigen zelfs zwangere of zogende vrouwen aan vis te eten omdat dat een heilzaam effect heeft op hun kind, zoals een scherper gezichtsvermogen en een betere psychische ontwikkeling.1

Hoewel het rapport van het IOM iets voorzichtiger is met het onderschrijven van de voordelen van vis,2 is dit rapport het met het Harvard-onderzoek eens dat de bewijzen voor schadelijke effecten op de bevolking als gevolg van milieuvervuilende stoffen als methylkwik niet eenduidig zijn. Ook wordt gesteld dat de hoeveelheden dioxines en PCB’s in vis gering zijn en in het algemeen niet zo gauw gezondheidsrisico’s met zich mee zullen brengen wanneer men vis in gematigde hoeveelheden consumeert.

Ondanks hun pogingen de consument gerust te stellen erkennen beide rapporten wel dat de grote hoeveelheden kwik die in sommige vissoorten worden aangetroffen, voor bepaalde groepen uit de bevolking gevaarlijk kunnen zijn. Aangeraden wordt dat vrouwen die in verwachting zijn of borstvoeding geven of vrouwen die misschien binnenkort zwanger raken, beter bepaalde vissoorten kunnen mijden – met name grote roofvissen als haai, zwaardvis, tegelvis en koningsmakreel – en hun consumptie van witte tonijn (albacore) beter kunnen beperken. Wat de zogeheten ‘veiliger’ vissoorten betreft (zie kader op blz. X), raadt de Harvard-groep vrouwen in deze categorie aan niet meer dan 350 gram per week te eten, terwijl het IOM-rapport zegt dat één ons vis per maaltijd voldoende moet zijn, al is het eten van 350 gram nog steeds veilig.

Het rapport van het IOM onderkent ook de potentiële gevaren van milieuvervuiling voor kinderen jonger dan twaalf jaar en raadt aan voor hen dezelfde geringe hoeveelheden aan te houden als voor vrouwen die in verwachting zijn of borstvoeding geven. Naast deze categorieën vrouwen geven de rapporten ook advies aan niet-zwangere volwassenen die vaker dan twee keer week vis eten. Hun wordt aangeraden een verscheidenheid aan verschillende zeedieren te eten om zo het gevaar van blootstelling aan gevaarlijke stoffen uit één enkele bron minimaal te houden.

Deze aanbevelingen komen overeen met de huidige richtlijnen die in een gezamenlijk advies over methylkwik in vis zijn uitgebracht door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA), de EPA en de Food Standards Agency (FSA), de Britse waakhond op het gebied van voedselveiligheid. De FSA richt zijn waarschuwing aan alle kinderen jonger dan zestien jaar om bepaalde soorten vis – marlijn, haai, zwaardvis en in mindere mate tonijn – niet te eten omdat die besmet zijn met methylkwik.3

Hoeveelheden kwik bij kleine kinderen

Deze ruimhartige opvatting weerspiegelt misschien toch de sterke druk die de voedingsmiddelenindustrie uitoefent. De officiële richtlijnen voor vis krijgt de laatste tijd aan beide zijden van de Atlantische Oceaan veel kritiek te verduren van diverse consumentenorganisaties en andere belangengroepen, die aanvoeren dat de richtlijnen van de overheid gewoon niet ver genoeg gaan.
Volgens de Consumers Union, een organisatie zonder winstoogmerk die het blad Consumer Reports uitgeeft, is een gemis in beide studies dat ze niet ingaan op de unieke risico’s van kwik voor zwangere vrouwen en jonge kinderen, met name gezien de hoeveelheden kwik die in tonijn zitten.

‘Wij zijn teleurgesteld dat geen van deze rapporten rekening houdt met de variatie in de hoeveelheden kwik die in een steekproef van de FDA zijn aangetroffen in blikjes lichte en witte tonijn (albacore) of met de mogelijke uitwerking daarvan op de kwetsbaarste bevolkingsgroepen,’ zegt Jean Halloran, die voor de Consumers Union leiding geeft aan initiatieven op het gebied van de voedselveiligheid. ‘Sommige blikjes tonijn die door de FDA zijn getest, bevatten hoeveelheden kwik die heel hoog waren, net zo hoog als in de vissoorten die vrouwen in de vruchtbare leeftijd volgens deze organisaties zouden moeten vermijden: haai, zwaardvis, tegelvis en koningsmakreel.’ Op grond van eigen analyses van de FDA-gegevens, die erop wijzen dat 6 procent uit een steekproef van blikjes lichte tonijn tussen 2001 en 2005 grote hoeveelheden kwik bevatten, raadt Consumer Reports vanaf het julinummer van 2006 zwangere vrouwen aan om helemaal geen tonijn meer te eten.

Het blad geeft ook als advies dat kinderen die nog geen 20 kilo wegen, niet meer dan een half tot een heel blikje met stukken lichte tonijn (uitlekgewicht circa 120 gram) per week zouden moeten eten. Kinderen met een gewicht tussen 20 en 60 kilo zouden niet meer dan een à drie blikjes lichte tonijn per week moeten eten. Dezelfde aanbevelingen gelden ook voor alle vrouwen in de vruchtbare leeftijd die op dit moment niet zwanger zijn.

De opvattingen van de Consumers Union zijn opgesteld naar aanleiding van ontnuchterend nieuw onderzoek door de Amerikaanse National Institutes of Health waaruit bleek dat zwangere vrouwen die een vroeggeboorte kregen (minder dan 35 weken), een grotere kans hadden dat de hoeveelheid kwik bij hen (zoals aangetroffen in hun haren) op of boven het negentigste percentiel viel, dat wil zeggen, 0,55 mcg per gram of meer bedroeg. De grootste bron voor blootstelling aan kwik via vis bleek vis uit blik te zijn. Deze studie, uitgevoerd door onderzoekers van Harvard en Michigan State University, betrof 1025 moeders. Hij blijkt het eerste grootschalige onderzoek onder de algemene bevolking te zijn waarin de kans op vroeggeboorte is onderzocht in relatie tot de hoeveelheid kwik in het lichaam van vrouwen die in geringe of gemiddelde mate in contact met kwik zijn gekomen.4

Wat is een veilige hoeveelheid vis?

In 1997 formuleerde de EPA een norm van 0,1 mcg kwik per kilo lichaamgewicht per dag als een veilige referentiedosis voor blootstelling aan kwik. In 2002 heeft de Europese Commissie deze norm overgenomen voor de Europese Unie. Deze dosis is grotendeels gebaseerd op de hoeveelheid die nodig is om te voorkomen dat de hoeveelheid kwik in het bloed uitkomt boven 5,8 mg per liter in de bloedbaan.

Toch blijkt uit nieuw bewijsmateriaal dat ook deze dosis te hoog is om de foetus van risico’s te vrijwaren wanneer een zwangere vrouw zoveel kwik binnenkrijgt. Dat komt doordat de hoeveelheid kwik in de navelstreng meestal 70 procent hoger ligt dan de hoeveelheid kwik in de bloedbaan van de moeder. Dit wijst erop dat deze referentiedosis te hoog is voor zwangere vrouwen. Maar bij gebrek aan een andere veiligheidsnorm blijft de referentiedosis de enige richtlijn om te bepalen welke hoeveelheid giftig is. Andere onderzoeksresultaten waarin lage waarden voor de hoeveelheid kwik in het lichaam in verband worden gebracht met de kans op een hartaanval,5,6 doen vermoeden dat er misschien helemaal geen veilige hoeveelheid bestaat voor wat vermoedelijk een van de giftigste stoffen is die bij de mens bekend is.
Joanna Evans en Lynne McTaggart
1 JAMA, 2006; 296: 1885-1899
2 Institute of Medicine, Seafood choices: Balancing benefits and risks. National Academies Press, Washington, DC 2006
3 Scientific Advisory Committee on Nutrition, Advice on fish consumption: Benefits and risks 2004. HMSO, Londen 2004
4 F Xue et alii, Maternal fish consumption, mercury levels and risk of preterm delivery. Doi: 10.1289/ehp.9329 (op http://dx.doi.org/; online 25 sept 2006)
5 Environ Res, 2005; 98: 133-142
6 Am J Prev Med, 2005; 29: 335-346


Vis of visolie?

Het lijkt duidelijk dat wij omega-3-vetten nodig hebben voor onze gezondheid en dat vis daar een goede leverancier van is. Maar gezien de tegenstrijdige berichten die er over vis de ronde doen, is het voor kwetsbare groepen in de samenleving misschien verstandig op zoek gaan naar andere bronnen van omega-3. Een goed alternatief is het gebruik van visoliesupplementen. De hoofdonderzoeker van de studie van Environmental Health Perspectives (zie artikel) heeft zelfs tegenover de New Scientist verklaard dat vis weliswaar tegelijkertijd een gunstig effect en een potentieel risico inhoudt, maar dat zij aanraadt om in plaats van vis supplementen te gebruiken totdat duidelijker is wat de risico’s inhouden.

Al in 2003 hebben wetenschappers vijf vrij verkrijgbare visoliesupplementen onderzocht om na te gaan of zij dezelfde voordelen boden als vette vis, maar zonder het giftige kwik. De supplementen bleken ‘niet aanwijsbare’ tot ‘verwaarloosbare’ hoeveelheden kwik te bevatten, veel minder dan de hoeveelheden in de vis die zij onderzochten, maar wel dezelfde beschermende effecten.1
Sindsdien is in een bevolkingsonderzoek door het Britse Food Standards Agency (FSA) gevonden dat in een steekproef van honderd visoliesupplementen, waaronder levertraanolie van zalm en haai, slechts negen producten voorkwamen die aanwijsbare hoeveelheden kwik bevatten. Geen van alle overschreden de wettelijke normen.

Niettemin wijst nieuw onderzoeksmateriaal uit dat visoliesupplementen niet goed in het lichaam worden opgenomen – nog niet de helft van de omega-3-vetzuren wordt opgenomen wanneer het supplement zonder iets anders wordt ingenomen – maar dat wordt beter wanneer ze gecombineerd worden met viseiwit. Dus ook als u liever geen vis eet, is het misschien toch goed om tegelijk met uw visoliesupplement een stukje van een veilige vissoort te eten.

Zwangere vrouwen wordt aangeraden om geen supplementen te kiezen die levertraan van kabeljauw bevatten, aangezien die vitamine A bevat. In plaats daarvan kunnen zij beter op zoek gaan naar een zuiver omega-3-supplement van een goed bekend staande farmaceutische fabrikant die de meest biologische triglyceridevorm van omega-3 gebruikt die beschikbaar is en die de olie dubbel destilleert om er zeker van te zijn dat alle giftige en vervuilende stoffen, waaronder kwik, eruit worden gehaald. In het kader op blz. X leest u waarop u dient te letten wanneer u visoliecapsules koopt.
Voor de rest van de bevolking geldt dat men de voordelen van vis kan benutten en tegelijk de risico’s van een kwikvergiftiging kan vermijden door een vis met een laag kwikgehalte te kiezen

1 Arch Pathol Lab Med, 2003; 127: 1603-1605


De keuze van een voedingssupplement

Bij vergelijking van voedingssupplementen met visolie valt het verschil in prijs meteen op. De prijs blijkt in de praktijk niet in relatie te staan tot de kwaliteit van het supplement, noch tot de hoeveelheid werkzame stoffen per capsule. U doet er dus goed aan de etiketten te bestuderen. Kijkt u vooral of er inderdaad EPA en DHA in zit. Visolie bevat meestal een combinatie van EPA en DHA: gemiddeld 18 procent EPA en 12 procent DHA. Drie gram visolie bevat dan circa één gram EPA/DHA. De exacte samenstelling en gehaltes kunnen echter verschillen, afhankelijk van de gebruikte visolie en de verdere bewerking.

Andere omega-3-vetzuren, zoals alfa-linoleenzuur (ALA) kan het lichaam wel omzetten in EPA en DHA, maar onduidelijk is in welke mate. De Gezondheidsraad adviseert volwassenen per dag 0,45 gram (450 mg) visvetzuren. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen EPA en DHA. Uit voorzorg is het beter niet meer dan één tot enkele grammen per dag te consumeren. Om erachter te komen hoeveel EPA en DHA een capsule met visolie levert, is een rekensom nodig.

Een rekenvoorbeeld: Een pot met 120 capsules kost bijvoorbeeld € 20,-. Volgens het etiket bevat een capsule 240 mg visolie, waarvan 33 procent EPA en 22 procent DHA. In totaal bestaat de visolie dus voor 55 procent uit visvetzuren: dat is 132 mg oftewel 0,13 gram per capsule. Om per dag 450 mg visvetzuren binnen te krijgen, zijn ruim drie capsules nodig. Dat komt neer op bijna 24 capsules per week1. Dat is een kwart van het potje, zodat dit voedingssupplement u 5 euro per week kost ofwel 70 cent per dag.

1http://www.voedingscentrum.nl/voedingscentrum/Public/Dynamisch/productinformatie/supplementen+met+visolie.htm


De ‘biologische vermenigvuldiging’ van kwik

Kwik komt vrij als een bijproduct van kolengestookte energiecentrales, fabrieken en kolenmijnen en afvalverbranding. Wanneer dit zware metaal in contact komt met water, wordt het omgezet in methylkwik, een van de gevaarlijkste neurotoxines die bekend zijn. Naarmate het hoger in de voedselketen komt, van kleine visjes die door grote vissen gegeten worden die op hun beurt weer door de mens worden gegeten, vindt er een ‘biologische vermenigvuldiging’ van kwik plaats. Dat wil zeggen, bij de grote roofdieren hoopt zich steeds meer kwik op in hun vetweefsel naarmate zij meer kleinere vissen met geringere hoeveelheden van deze giftige stof verorberen.

Volwassenen die aan grote hoeveelheden methylkwik hebben blootgestaan, blijken last te krijgen van wazig zien, gehoorproblemen, verlamming, gevoelloosheid, geheugenverlies en een onzekere manier van voortbewegen. Kinderen die aan kwik zijn blootgesteld, met name in de baarmoeder, hebben problemen met hun psychische en lichamelijke ontwikkeling. Zo hebben ze last van gebrekkige intellectuele vermogens, hersenverlamming, doofheid en blindheid.

Aan de Baai van Minamata in Japan kregen 1400 moeders die tijdens hun zwangerschap vis hadden gegeten die door een fabriekslozing met kwik was besmet, in de jaren vijftig een ogenschijnlijk gezonde baby die vervolgens abnormale reflexen ontwikkelde, problemen met borstvoeding en slikken kreeg, achterbleef in intellectuele ontwikkeling en een gebrekkige loopbeweging en spraak vertoonde.1
Als u uw wekelijks toegestane hoeveelheid kwik wilt berekenen, ga dan naar www.gotmercury.org. Als u met grote hoeveelheden vis in aanraking bent geweest, raadpleeg dan ons Dental Handbook (www.wddty.co.uk) om te zien hoe u kunt nagaan of u aan kwik blootstaat en hoe u dat kwik uit uw lichaam kunt verwijderen.

1 M. Harada, Minamata disease. Tokyo: Iwanami Shoten Publishers, 1972


Goed eten, slecht eten… en kwik eten

Hoeveel kwik is nog veilig? De Amerikaanse Food and Drug Administration, die buigt voor de druk van het bedrijfsleven, houdt ons voor dat een veilige grens voor de totale hoeveelheid kwik per vis 1 ppm is (één deeltje per miljoen). Health Canada kiest echter voor de helft daarvan of 0,5 ppm. Hoewel de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) zegt dat tonijn met mate geconsumeerd kan worden, hebben de Defenders of Wildlife, die een onderzoek hebben gedaan met een steekproef van 164 blikjes tonijn uit de hele wereld, gevonden dat een op de zes blikjes tonijn meer dan 0,5 ppm kwik en een op de negen blikjes meer dan 0,9 ppm bevatte. Er waren zelfs blikjes die een hoeveelheid kwik bevatten die nog boven de royale FDA-normen uitkwam.
Dit betekent dat kinderen die nog geen 20 kilo wegen en niet meer dan één blikje tonijn per week eten, drie tot negen keer de hoeveelheid kwik binnenkrijgen die volgens de EPA veilig is.

Ook sushi kampt met problemen. In een onderzoek bij sushirestaurants door het Sea Turtle Restoration Project in Chicago bleek dat zeventig monsters van de geteste tonijn meer kwik bevatten dan was toegestaan volgens de speciale adviesdrempel van de EPA in Illinois voor vis die niet vaker dan eens per maand aan vrouwen en kinderen mag worden voorgezet. Hierna staat een lijst met de veiligste en gevaarlijkste vissoorten volgens de aanbevelingen van Environmental Defense (www.oceansalive.org) in de VS en de organisatie Sustain voor voeding en landbouw in Engeland en Europa (www.sustainweb.org). Op beide websites kunt u de volledige gids ophalen.

Goed te eten:
Ansjovis*
Karper (gekweekt)*
Haring*
Kipper*
Pelser*
Zalm (wilde uit Alaska/in blik, roze/blauwrug)*
Sardines*
Sprot*
Forel (niet gekweekt)*
Zeebliek*
Mosselen*
Oesters (gekweekt/wild)*
Inktvis
Baars (wit/gestreept, gekweekt)
Meerval
Kabeljauw (Stille Oceaan)
Zeetong
Heilbot (Alaska, Stille Oceaan)
Zonnevis
Zeebarbeel (mul)
Garnalen (koud water, Noord-Atlantische Oceaan)
Tarbot
Tilapia
Beter niet eten (veel kwik of PCB’s):

Tonijn, vers of in blik (een van de grootste oorzaken van kwikvergiftiging, naast amalgaamvullingen)
Zwaardvis
Haai
Koningsmakreel (gemiddeld 0,73 ppm kwik)
Chileense zeebaars/tandvis
Tandbaars
Marlijn
Zalm (gekweekt, Atlantische Oceaan)
Keizerbaars
Steur (wild)
Tegelvis
Schorpioenvis/anacanthus barbatus (Stille Oceaan)

* Vis met weinig verontreiniging en goede omega-3-vetzuren

 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Eten als medicijn

Kruiden en voedingsstoffen

Spoorelementen; belangrijk in kleine hoeveelheden

Recepten voor een gezond hart

Welmoeds wilde keuken

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier