Constitutioneel eczeem is een chronische huidaandoening die gepaard gaat met veel jeuk. De aandoening heeft grote impact op de kwaliteit van leven. Behandeling met zalven en hormooncrèmes hebben niet altijd het gewenste effect of zijn niet wenselijk. Een aantal factoren lijkt een rol te spelen die leiden tot huidklachten, waaronder oxidatieve stress in de huid. Een aanpak van binnenuit, aangevuld met uitwendige ondersteuning, kan mogelijk meer effect hebben dan zalven en crèmes alleen.

Eczeem is een verzamelnaam voor jeukende huidaandoeningen die gepaard gaan met ontsteking, roodheid en zwelling van de huid. Er kan sprake zijn van nat eczeem, waarbij de aangedane plekken er vochtig uitzien, en droog eczeem dat gepaard gaat met schilfering van de huid. Dergelijke huidproblemen kunnen uiteenlopende oorzaken hebben, zoals contact met een stof waar je allergisch voor bent (contacteczeem). Bij kinderen jonger dan 4 jaar en volwassenen tussen 18-50 jaar komt constitutioneel eczeem, of atopische dermatitis, verreweg het meest voor.1

Mensen met constitutioneel eczeem hebben last van ernstige jeuk en een droge huid die na verloop van tijd verdikt. Eczeemplekken zitten met name in de elleboogplooien, knieholten, enkels en de nek en bij kleine kinderen soms ook op de wangen. Veel is nog onbekend over deze huidaandoening. Wel is bekend dat mensen met constitutioneel eczeem een verhoogd risico hebben op astma en allergieën, zoals hooikoorts en voedselallergieën.1 Dit wordt ook wel een atopische constitutie genoemd, of atopie. Zowel de genetische achtergrond als omgevingsfactoren spelen een rol bij het ontstaan van constitutioneel eczeem.

Omgevingsfactoren die een rol kunnen spelen zijn blootstelling aan tabaksrook, antibiotica en stress in de baarmoeder en tijdens het leven zijn dit blootstelling aan luchtvervuiling en ook tabaksrook. Voldoende blootstelling aan uv-licht, het krijgen van borstvoeding en gebruik van omega 3-vetzuren EPA en DHA en probiotica door de moeder tijdens de zwangerschap zouden juist kunnen beschermen tegen de ontwikkeling van constitutioneel eczeem.2

Eczeem gaat regelmatig gepaard met darmklachten, een overgroei aan ongunstige micro-organismen en een verstoorde spijsvertering

Er zijn daarnaast verbanden gevonden met eczeem en een verstoorde afweerreactie in de huid en de darmen, een verhoogde belasting met vrije radicalen (oxidatieve stress), een tekort aan verschillende voedingsstoffen en stress.2-6 Een behandeling van constitutioneel eczeem vindt idealiter plaats op verschillende vlakken en kan indien gewenst plaatsvinden naast het gebruik van reguliere middelen zoals vettende zalf of corticosteroïdencrème bij ernstige eczeem.

Afweer en oxidatieve stress

De huid van mensen met constitutioneel eczeem bevat meer ontstekingscellen dan een gezonde huid. Hierdoor is de huid ontstekingsgevoeliger. Daarnaast bevat de huid minder filagrinne, een eiwit dat essentieel is voor een goede huidbarrière en helpt om vocht vast te houden in de huid. Ook is de samenstelling van vetzuren in de huid anders waardoor de huid nog makkelijker vocht verliest.2 Deze combinatie zorgt ervoor dat de huid makkelijker toegankelijker is voor allergenen en pathogenen (infectie van de huid met Staphylococcus aureus komt regelmatig voor) en dat het immuunsysteem in de huid sterker ontstekingsbevorderend reageert als het in contact komt met allergenen en ongunstige micro-organismen. Chronische ontsteking in de huid leidt tot een overproductie van vrije radicalen en verhoogde oxidatieve stress.

Het lichaamseigen antioxidantsysteem, dat de gevormde schadelijke vrije radicalen moet opruimen, is niet altijd in staat om deze schadelijke stoffen voldoende op te ruimen waardoor een vicieuze cirkel ontstaat en de huidproblemen in stand worden gehouden.3 Behandeling lijkt in beperkte mate mogelijk te zijn, omdat deze problemen gedeeltelijk ontstaan vanwege de genetische achtergrond. Wetenschappelijke onderzoeken naar het gebruik van vitaminen, mineralen, antioxidanten en vetzuren laten mogelijk daarom ook wisselende resultaten zien.2,7-9

Voedingsstoffen

Belangrijke antioxidanten in het lichaam, en dus ook de huid, zijn glutathion, vitamine E en vitamine C.3 Daarnaast is een aantal voedingsstoffen betrokken bij een gezonde afweerreactie, zoals vitamine D, zink, ijzer, omega 3-vetzuren en het omega 6-vetzuur GLA. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen met eczeem een of meerdere tekorten hebben aan voedingsstoffen. Suppletie van die voedingsstoffen waaraan een tekort is, zou daarom zinvol kunnen zijn. Tekorten kunnen worden vastgesteld door middel van bloedonderzoek.

Gebruik van vitamine D en E zijn het best onderzocht en lijken de ernst van eczeem te kunnen verminderen.5,9,10 Tekorten aan met name selenium en zink kunnen eczeem verergeren.4,8 Wat betreft suppletie met vetzuren laat oraal gebruik van omega 3-vetzuren zoals EPA en DHA, duindoornolie, hennepzaadolie en het omega 6-vetzuur GLA uit teunisbloem- of borage-olie voorzichtig positieve resultaten zien.9

Chronische ontsteking in de huid leidt tot een overproductie van vrije radicalen en verhoogde oxidatieve stress. Antioxidanten kunnen helpen

Duindoornolie kan daarnaast ook worden gebruikt op de huid (zie voor meer informatie over uitwendig gebruik van natuurlijke middelen het kader ‘Zalf en crème op basis van planten’). Op basis hiervan kan een algemeen suppletieadvies worden opgesteld voor volwassenen bestaande uit: een goed multi-vitaminenmineralenpreparaat met 25 mcg vitamine D, een vitamine E-supplement (400 IE gemengde tocoferolen en tocotriënolen), visolie (1000-3000 mg EPA en DHA) en vitamine C (400-1000 mg). Daarnaast kan gebruik van probiotica overwogen worden, want ook de darmen doen mee.

De hygiëne-hypothese en allergische mars

Naast de eerdergenoemde problemen in de huid speelt de rest van het lichaam ook een rol bij het ontstaan van constitutioneel eczeem. Met name de relatie met de darmen is goed onderzocht. Eczeem gaat regelmatig gepaard met darmklachten, een overgroei aan ongunstige micro-organismen in het maag-darmstelsel, zoals Candida albicans en Helicobacter pylori, en een verstoorde spijsvertering.11 Daarnaast hebben kinderen met eczeem een grotere kans om op latere leeftijd allergieën en astma te ontwikkelen. Dit laatste wordt ook wel omgeschreven als de allergische mars en karakteriseert zich door het ontstaan van eczeem in het eerste levensjaar, een voedselallergie in de eerste vijf levensjaren, astma op een leeftijd tussen 6-17 jaar en allergische rinitis (hooikoorts) tijdens de adolescentie. Met name kinderen met een allergie voor pinda, melk of ei hebben een verhoogd risico op astma of hooikoorts tijdens de adolescentie.12

De allergische mars lijkt te ontstaan doordat het immuunsysteem in de kindertijd onvoldoende leert waar het wel en niet op moet reageren. De allergische mars houdt dan ook nauw verband met de ‘hygiëne-hypothese’ die stelt dat het opgroeien in een te schone omgeving de kans op allergieën vergroot. Kinderen die op het platteland opgroeien en vaker in aanraking komen met dieren en micro-organismen in de aarde hebben minder last van allergieën, dan kinderen die in de stad opgroeien. Het afstemmen van het immuunsysteem vindt vooral plaats in de darmen.12 Door kinderen buiten in de natuur te laten spelen, kan de allergische mars mogelijk worden afgeremd.

Ook het gebruik van probiotica zou kunnen helpen om het immuunsysteem beter af te stemmen. Onderzoek laat zien dat probioticagebruik tijdens het laatste trimester van de zwangerschap kan beschermen tegen de ontwikkeling van eczeem bij kinderen met een verhoogd risico op de huidaandoening. Het gebruik van probiotica als er al huidklachten zijn ontstaan, kan eveneens enige verlichting geven van de klachten.13

Mensen met constitutioneel eczeem geven aan dat voeding een rol kan spelen bij de ernst van de klachten. Verschillende studies zijn echter niet eenduidig over de gunstige effecten van het elimineren van voedingsstoffen of -middelen, zoals gluten, lactose of ei. Wel is duidelijk dat een westers voedingspatroon, rijk aan slechte vetten en suiker, eczeemklachten kan verergeren bij kinderen en volwassenen. Door de wisselende resultaten van eleminatiediëten, zoals glutenvrij, lactosevrij en allergeenvrij, moeten deze diëten met enige voorzichtigheid worden toegepast om te voorkomen dat een voedingspatroon te eenzijdig wordt en er tekorten aan vitaminen en mineralen ontstaan.14

Stress

Het psychosociale aspect mag bij een holistische benadering natuurlijk niet ontbreken. Het is algemeen bekend dat stress eczeemklachten kan verergeren. Zowel acute als chronische stress heeft een negatieve invloed. Acute stress kan resulteren in een, onbewuste, verhoogde behoefte om te krabben wat opvlamming kan uitlokken. Bij chronische stress raakt de zogenaamde stress-as, de HPA-as (de hypothalamus-hypofyse-bijnieras), uit balans wat kan leiden tot verergering van de klachten. Langdurige psychosociale stress kan op verschillende manieren de barrièrefunctie van de huid verminderen en bovendien de wondgenezing vertragen, waardoor eczeem kan verergeren. Andersom kan eczeem ook chronische stress geven, waardoor er een vicieuze cirkel kan ontstaan waarin eczeem en stress elkaar in stand kunnen houden. Onderzoek bij gezonde volwassenen laat zien dat ontspanning de barrièrefunctie van de huid kan verbeteren. Dit is echter nog niet uitgebreid onderzocht bij mensen met constitutioneel eczeem.6,15

Conclusie

Bij constitutioneel eczeem is er sprake van een verstoring op verschillende vlakken. Er kan sprake zijn van een verhoogde belasting met vrije radicalen in de huid, tekorten aan vitaminen, mineralen en specifieke vetzuren, een disbalans in de darmflora en stress. Al deze factoren hebben een negatieve invloed op eczeemklachten en dienen daarom tezamen aangepakt te worden. Vanwege de genetische component, waardoor de huidbarrière onvoldoende functioneert, kan uitwendig gebruik van zalf of crème helpen om de vochtbalans in de huid te herstellen en een beschermend laagje aan te leggen waardoor irriterende stoffen en ongunstige micro-organismen minder kans krijgen een ontsteking te veroorzaken in de huid.

Bronnen
1 NHG-Richtlijn Eczeem, via richtlijnen.nhg.org
2 Expert Rev Clin Immunol. 2017 Jan; 13(1): 15–26.
3 Antioxidants (Basel). 2020 Feb 26;9(3):196.
4 J Eur Acad Dermatol Venereol. 2019 Jun;33(6):1042-1050.
5 Dermatology. 2020 Oct 16;1-12.
6 Int J Mol Sci. 2017 Oct 12;18(10):2131.
7 JAMA Dermatol. 2013 Mar;149(3):350-5.
8 J Altern Complement Med. 2019 Jun;25(6):567-577.
9 Int J Dermatol. 2019 Dec;58(12):1371-1376.
10 Nutrients. 2019 Aug 9;11(8):1854.
11 Sodano, Int. med. Approach to eczema. 2016.
12 Allergy Asthma Immunol Res. 2019 Jan;11(1):4-15.
13 Front Microbiol. 2016 Apr 12;7:507.
14 Cochrane Database Syst Rev. 2008 Jan 23;2008(1):CD005203.
15 Br J Dermatol. 2019 Apr;180(4):821-827.