Kaalheid bij mannen

Medische deskundigen hebben onlangs nog gewaarschuwd tegen het meest populaire middel tegen kaalheid. De ‘wondermiddelen’ hebben hun schaduwzijde, maar een natuurlijk middel als vitamine E blijkt ook uitstekend te kunnen helpen.

Finasteride, in Nederland verkrijgbaar onder de merknamen Propecia of Proscar, wordt gebruikt bij androgenetische alopecia (AGA) bij mannen, ofwel mannelijk-patroon kaalheid (MPK), de meest voorkomende vorm. Het medicijn zou bijwerkingen hebben op de geslachtsorganen, hoewel nergens op het etiket een waarschuwing staat. Het remt het enzym 5-alfa-reductase, dat testosteron omzet in een ander hormoon: dihydrotestosteron (DHT), de voornaamste oorzaak van haaruitval.
In klinisch onderzoek is aangetoond dat finasteride haaruitval kan stoppen bij tot 90 procent van de gebruikers en bij ruwweg de helft van hen zelfs tot nieuwe haargroei leidt1. Maar artsen in de Verenigde Staten en in Ierland waarschuwen ervoor dat het impotentie kan veroorzaken en andere bijwerkingen heeft op de geslachtsorganen. Zij willen dat er meer gedetailleerde productinformatie in de verpakking wordt bijgesloten.

Bijwerkingen van medicijnen
Geneesmiddelenfabrikant Merck, de fabrikant van Propecia, noemt op zijn website weliswaar een aantal van dit soort bijwerkingen – zoals verminderd libido, moeite om een erectie te krijgen en te behouden en verminderde spermaproductie – maar dat zou bij slechts twee procent van de gebruikers voorkomen. En volgens hun eigen onderzoek zouden deze bijwerkingen verdwijnen zodra men met het middel stopt. Er wordt echter door gebruikers ook gerapporteerd dat de bijwerkingen nog lang na het stoppen aanhouden. Onlangs berichtte een nieuwsprogramma op BBC Radio-1 over het geval van de 26-jarige James, die stopte met het middel nadat hij libidoverlies kreeg. Hij verwachtte dat het probleem zou verdwijnen, maar de verschijnselen werden alleen maar erger. ‘Na een week of drie (…) was ik min of meer volledig impotent’, zo zei hij. Hij kreeg testosterontherapie en zou hier waarschijnlijk voor zijn leven aan vastzitten. Helaas werkte dit niet bij hem, en nu heeft hij een penisimplantaat. ‘Elke dag wens ik dat ik de klok terug kon draaien,’ zegt James, ‘het hielp weliswaar voor mijn haar, maar tegen een belachelijk hoge prijs: het verlies van mijn seksleven.’
Merck zegt dat zulke gevallen uiterst zeldzaam zijn en dat dit door iets anders dan finasteride veroorzaakt moet zijn. Maar in een onlangs gepubliceerde studie naar dit middel staat echter het volgende: ‘Langdurige negatieve bijwerkingen op het seksueel functioneren, zoals erectiestoornissen en verminderd libido, worden door een deel van de mannen gerapporteerd, wat een mogelijk causaal verband aannemelijk maakt’2.
Ook uit een onderzoek naar Propecia door de Zweedse autoriteit voor medische producten kwam als veiligheidswaarschuwing naar voren dat dit onomkeerbare seksuele disfunctie kan geven. Hun lijst bijwerkingen noemt inmiddels het krijgen en behouden van een erectie als bijwerking, wat kan aanhouden nadat het medicijn is gestopt. Een publieksvragenlijst uit 2009 van de soortgelijke autoriteit in Engeland, de Medical and Healthcare Products Regulatory Agency (MHRA), gaf ook aanhoudende seksuele disfunctie als ongewenst neveneffect na het stoppen met Propecia te zien.
Andere bijwerkingen van finasteride zijn allergische reacties als eczeem, jeuk en galbulten, gezwollen lippen en gezicht, gevoelige en vergrote borsten en testikelpijn. Het middel wordt zelfs in verband gebracht met depressie en borstkanker bij de man3,4.
Een ander medicijn dat wordt gebruikt bij de behandeling van genetische alopecia is minoxidil (merknaam Alopexy/Regaine), een middel voor uitwendig gebruik dat vier maanden lang ten minste twee maal daags moet worden opgebracht voordat het aanslaat. Behalve mogelijke allergische huidreacties heeft dit echter het risico van systemische effecten, door opname in het lichaam via de hoofdhuid. Symptomen kunnen zijn: wazig zien, pijn op de borst, zeer lage bloeddruk, snelle of onregelmatige hartslag, hoofdpijn en gewichtstoename.
Gelukkig neemt het aantal veelbelovende niet-farmaceutische remedies toe.

Kruiden
Zaagpalm (Serenoa repens) kan het 5-alfa-reductasegehalte met 32 procent doen dalen, zonder neveneffect op het testosterongehalte. Ook blijken extracten van de plant als antagonist te werken op testosteronreceptoren. Door deze tweevoudige werking en de veiligheid ervan is dit een bruikbaar natuurlijk middel tegen haaruitval5.
In 2002 hebben Amerikaanse onderzoekers de werkzaamheid van zaagpalm bij beperkte tot matige kaalheid getest in een dubbelblinde placebogecontroleerde studie. Een onderzoeksgroep van 26 mannen kreeg twee maal per dag ofwel een gel met 200 mg zaagpalmextract met 50 mg bèta-sitosterol − een plantaardig sterol – of een placebo. Het resultaat was dat 60 procent van de deelnemers die de gel kregen van mening was dat hun haargroei verbeterde, ten opzichte van slechts 10 procent in de placebogroep6. Bèta-sitosterol en zaagpalm zijn allebei bestanddelen van HairGenesis, een commercieel product tegen haaruitval7.
Ook met andere kruiden kan de hoofdhuid met succes behandeld worden. Toen HairPrime8, een haarcrème met 7,5 procent kruiden, werd getest bij 24 mannen met matige tot ernstige AGA was de haardichtheid (het aantal haren per oppervlaktemaat) in de groep die de crème kreeg na vier weken met 77 procent toegenomen en in de placebogroep met slechts drie procent. Maar het middel werkt niet bij iedereen: bij bijna een derde van de onderzoeksgroep was het effect slechts matig9. De precieze samenstelling van deze crème is een fabrieksgeheim. Maar het European Handbook of Dermatological Treatment10 heeft geopenbaard dat dit product een crème is op waterbasis, met als ingrediënten venkel, boekweit, munt, kamille, thuja en hibiscus.

Groene thee
Dit lijkt een veelbelovend middel bij haaruitval. Een Koreaans onderzoek constateerde dat het polyfenol epigallocathechin-3-gallaat (EGCG) in groene thee AGA zou kunnen voorkomen of behandelen, doordat het de 5-alfa-reductase-activiteit remt. Uit de resultaten van de reageerbuistesten bleek dat EGCG de groei van menselijk haar stimuleert11. Voor het doen van aanbevelingen is echter meer onderzoek nodig.
Vitaminen en mineralen
Vitamine E is een krachtige antioxidant en kan ook een rol spelen bij AGA. Een onderzoek van de firma Carotech uit Maleisië, dat in 2009 op de Vitafoods International Conference in Genève werd gepresenteerd, onthulde dat een gepatenteerd vitamine E-complex – tocotrienol – haargroei bij mensen met AGA stimuleerde, en wel met 42 procent. In een acht maanden durend gerandomiseerd placebogecontroleerd onderzoek kregen 28 vrijwillige proefpersonen met AGA ofwel tocotrienol-complex (100 mg tocotrienol in totaal) of een placebo (een softgelcapsule met 600 mg sojaolie). De hoeveelheid hoofdhaar werd gemeten door het aantal haren over een tevoren vastgesteld huidoppervlak van twee bij twee centimeter te tellen. In de groep die tocotrienol kreeg was het aantal haren significant gestegen, met een gemiddelde van 41,8 procent. Acht deelnemers hadden meer dan 50 procent nieuwe haargroei. In de placebogroep daarentegen was geen significante toename te zien, en slechts één proefpersoon uit die groep had meer dan 20 procent meer haar gekregen12. Deze resultaten zijn overigens nog niet officieel gepubliceerd.
Bij AGA kunnen wellicht ook andere antioxidanten helpen, zoals bètacaroteen, lycopeen, luteïne, zeaxanthine, zink en vitamine C, omdat ze − zoals bekend − vrije radicalen opruimen13.
Zink kan van nut zijn, omdat het een essentiële cofactor is voor een aantal enzymen en betrokken is bij belangrijke functionele processen in het haarzakje14. Ook blijkt zink de 5-alfa-reductase-activiteit in het prostaatweefsel van ratten te kunnen remmen, maar dit hoeft niet voor mensen op te gaan15. Hoewel klinische studies van AGA-patiënten ontbreken, laat een onderzoek bij mannen met alopecia areata (pleksgewijze haaruitval) bij negen van de vijftien onderzochte patiënten positieve therapeutische effecten zien van supplementen met zink14.

Aromatherapie
Volgens het bewijs tot dusver kan dit de moeite van het proberen waard zijn. In een gerandomiseerd gecontroleerd klinisch onderzoek van 86 patiënten met alopecia areata masseerde de helft zijn hoofdhuid elke dag met essentiële oliën (tijm, rozemarijn, lavendel en cederhout) in een basisolie. De andere helft gebruikte dagelijks alleen deze basisolie. Geconstateerd werd dat in de groep die essentiële oliën gebruikte, 44 procent verbetering ervoer ten opzichte van 15 procent in de controlegroep16.
Een ander onderzoek, nu bij mannen en vrouwen met mannelijk-patroon kaalheid (MPK), duurde 26 weken en toonde aan dat essentiële oliën in combinatie met gepulseerde elektromagnetische veldtherapie − PEMF, een techniek die meestal wordt gebruikt om genezing van botfracturen te stimuleren − haarverlies significant kan beperken en de hoeveelheid haar bij meer dan de helft ten opzichte van placebo verbetert17.
Low-level lasertherapie (LLLT)
Deze techniek is onlangs door de US Food and Drug Administration (FDA) goedgekeurd voor behandeling van haaruitval18. Het is een niet-invasieve (uitwendige) therapie waarbij gebruik wordt gemaakt van laagenergetische laserstralen om de haargroei te stimuleren. Vroeger moest men voor deze therapie naar een speciale kliniek, maar nu is die ook binnen het bereik van de consument gekomen voor thuisgebruik. De Hairmax Laserkam is zo’n apparaat voor thuisgebruik. Het is onlangs tegenover placebo getest bij 110 mannen met MPK in een gerandomiseerd gecontroleerd dubbelblind onderzoek. Vergeleken met de groep die een nepapparaat gebruikte, was het verschil met de Hairmax significant positief wat betreft haardichtheid en totale haargroei19.
Een nadeel van deze behandeling is dat het apparaat nogal duur is. Het kost al gauw zo’n 500 euro, afhankelijk van het gewenste model20.

Leefstijlverandering
Ook haaruitval kan hierdoor verbeteren. Volgens een rapport kunnen gebakken voedsel en rood vlees beter vermeden worden, om de werking te remmen van olie- en talgproducerende klieren waarin de 5-alfa-reductase-activiteit plaatsvindt. Hyperactieve klieren kunnen namelijk tot een hogere conversie naar DHT (dihydrotestosteron) leiden, wat op zijn beurt tot MPK kan leiden. Het rapport beveelt ook aan om zoetigheden als chocolade, snoepgoed en gebak te vermijden. Datzelfde geldt voor voedsel met kunstmatige smaakstoffen, toevoegingen en conserveringsmiddelen. Daarentegen zorgen spruiten, groene bladgroente, peulvruchten en noten, in combinatie met het dagelijks drinken van veel water voor de vereiste nutriënten voor gezond en glanzend haar13.
Roken is nog zo’n gewoonte die vermeden moet worden. Zoals bekend, vermindert nicotine de bloedstroom naar de haarzakjes en kan ze bijdragen aan de productie van vrije radicalen in de haarwortels. In een studie werd een sterk verband gevonden tussen roken en het vóórkomen van AGA bij mannen21.

Stamcelonderzoek
Momenteel richt het onderzoek zich op stamcellen als mogelijke toekomstige therapie voor kaalheid. Toen een team van wetenschappers kale en behaarde plekken van hoofdhuidmonsters van mannen met AGA vergeleek, constateerde men dat deze eenzelfde aantal stamcellen bevatten. Het grote verschil was echter dat de meeste stamcellen in de kale huidgedeelten zich niet tot een volgend stadium hadden ontwikkeld. Stamcellen die gerijpt waren tot zogeheten progenitorcellen waren tien tot honderd keer vaker aanwezig in behaarde huid dan in kale. Dat wijst erop dat ze mogelijk essentieel zijn voor nieuwe haargroei.
Momenteel buigt het onderzoeksteam van de University of Pennsylvania School of Medicine zich over de vraag waarom sommige stamcellen ‘slapend’ worden terwijl andere actief worden, in de hoop zo een middel tegen haaruitval te ontdekken. Eerdere studies − bij muizen − leverden aanwijzingen op dat stamceltransplantatie nieuwe haargroei zou kunnen geven22.
Joanna Evans

1Eur J Dermatol, 2002; 12: 38-49
2J Sex Med, 22 december 2010; online voorpublicatie
3J Cosmet Dermatol, 2010; 9: 331-332
4Drug Safety Update, 2009; 3: 3
5Curtis, 2004; 73: 107-114
6J Altern Complement Med, 2002; 8: 143-152
7www.hairgenesis.com
8www.hairprime.com
9J Dermatol Treat, 1996; 7: 159-162
10Katsambas AD and Lotti TM, European Handbook of Dermatological Treatment. Springer, 2003
11Phytomedicine, 2007; 14: 551-555
12www.carotech.net/index/news/219.html
13J Cutan Aesthet Surg, 2010; 3: 82-86
14Ann Dermatol, 2009; 21: 142-146
15Andrologia 1993, 25: 369-375
16Arch Dermatol, 1998; 134: 1349-1352
17Adv Ther, 2003; 20: 220-229
18South Med J, 2010; 103: 917-921
19Clin Drug Investig, 2009; 29: 283-292
20www.hairmax.com
21Arch Dermatol, 2007; 143: 1401-1406
22J Clin Invest, 4 januari 2011, pii: 44478; online voorpublicatie

Haartransplantatie: de feiten
Haartransplantatie kent al een lange geschiedenis. Inmiddels kunnen de jongste technieken een heel natuurlijk effect bereiken. ‘Folliculaire unit extractie’ (FUE) is zo’n techniek. Het is een methode zonder hechtingen, waarbij onder plaatselijke verdoving haarzakjes uit het achterhoofd worden weggehaald met behulp van een op maat gemaakt microchirurgisch instrumentje. Vervolgens worden deze getransplanteerd in de kale plekken. Dit is een extreem arbeidsintensieve procedure, waardoor het ook de duurste vorm van haartransplantatie is1. Een doorsneebehandeling kost al snel ruim 7000 euro en meerdere behandelingen kunnen nodig zijn.
Hoewel de traditionelere technieken goedkoper zijn, kan het totaalbedrag nog steeds oplopen tot zo rond de 10.000 euro − afhankelijk van de hoeveelheid haarverlies.
Behalve dit nogal pittige prijskaartje is een ander nadeel van haartransplantatie dat het niet zonder risico’s is. Gangbare bijwerkingen zijn pijn, zwelling en korstvorming, terwijl − gelukkig wat minder vaak − ook bloedingen en infectie voorkomen.
Een ander aspect om rekening mee te houden is dat sommige technieken zichtbare littekens achterlaten op de plek waar het donorhaar is weggehaald.
En ten slotte: zelfs wanneer het allemaal perfect en zonder littekenvorming is verlopen, vormt haartransplantatie geen remedie tegen haaruitval. Dat proces gaat gewoon door, waardoor ook het getransplanteerde haar weer kan gaan uitvallen.
1J Cutan Aesthet Surg, 2010; 3: 76-81
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Groeien met psychosynthese

Essentiële oliën als luchtzuiveraar

Integral Eye Movement Therapy

Fundamenteel ‘waterbewijs’ homeopathie

Innerlijke reis; ik blijf me verwonderen

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier