Volgens de algemene opvatting is het goed voor je botten om veel calcium in te nemen en niet te veel eiwitten, vooral voor vrouwen na de overgang. Uit nieuw onderzoek blijkt echter dat juist eiwitten essentieel zijn voor gezonden botten.

Reclame-uitingen over gezonde botten wijzen ons op de noodzaak van ‘voldoende calcium’ die we via de voeding en eventueel via supplementen binnen moeten krijgen. Wat een sportgeneeskundig specialist me eens vertelde over een sectie (postmortaal onderzoek) op een 85-jarige vrouw, is in dat verband heel interessant. ‘Er zaten overal kalkafzettingen,’ zei ze, ‘in de spieren, de gewrichten, op de schouders: overal.’ Het lijkt er dus op dat een teveel aan calcium ook zo zijn nadelen heeft.

Het is een misvatting om alleen op calcium te focussen als we botbreuken willen voorkomen. Botten bestaan voor 35 procent uit een weefwerk van eiwitten ofwel collageenmatrix. Deze zorgt voor flexibiliteit. De matrix wordt het eerst gevormd, waarna deze het mineraalzout calciumfosfaat ‘vangt’, ook wel ‘hydroxy-apatiet’ genaamd, dat ongeveer 65 procent van de botmassa uitmaakt en voor stevigheid zorgt. Naast calciumzouten zetten zich in botweefsel ook andere mineralen af die het lichaam nodig heeft, zoals magnesium, natrium, kalium. Willen we botbreuken voorkomen, dan zullen we er dus voor moeten zorgen dat de botten flexibel blijven, en die flexibiliteit komt door de matrix en niet het calcium.

Ook al zijn botten sterk en hard, het zijn geen stenen of rotsformaties. Net als alle lichaamsweefsels is botweefsel constant in beweging en in verandering. Er wordt voortdurend nieuw bot gemaakt, in een proces genaamd ‘botafzetting’ of ‘botvorming’, en er wordt voortdurend bot afgebroken, in een proces genaamd ‘botresorptie’. Bij kinderen en adolescenten heet dit proces modellering. Oud beenweefsel wordt verwijderd en nieuw beenweefsel op andere plaatsen aan datzelfde bot gevormd. Soms gebeurt dat tegelijkertijd.

o kunnen de botten groeien en binnen het lichaam van ligging veranderen. Bij volwassenen, wier skelet de volwassen afmetingen heeft bereikt, heet datzelfde proces remodellering. Bij hen vinden de twee processen niet tegelijkertijd plaats, maar achter elkaar. Gespecialiseerde cellen genaamd ‘osteoclasten’ breken het beenweefsel af en resorberen het, en andere cellen genaamd ‘osteoblasten’ vormen nieuw bot op dezelfde plaats.

Bij volwassenen wordt jaarlijks 5 tot 10 procent van het beenweefsel op deze manier vernieuwd. In een periode van tien jaar wordt ons volwassen skelet dus grotendeels vervangen. Na de overgang kan de botafbraak bij vrouwen versnellen met 2 à 5 procent per jaar, afhankelijk van hun eetpatroon, de mate van beweging, geneesmiddelengebruik en algehele gezondheid.
Een tijd lang is gedacht dat eiwitten de botten verzwakten.

Collageen kan echter alleen gevormd worden wanneer er via de voeding voldoende eiwitten worden aangevoerd, evenals vitamine C, dat de enzymen stimuleert die collageen en bindweefsel vormen. Bij een tekort aan een van die twee botcomponenten kan de botmatrix verzwakken, waardoor de capaciteit om calciumzouten vast te houden verstoord kan raken. Zowel te veel als te weinig eiwitten kunnen problemen veroorzaken voor de botten.

Uit sommige onderzoeken blijkt dat de botdichtheid bij vegetariërs hoger is dan die van omnivoren, ofwel mensen die alles eten (maar waarschijnlijk veel meer dierlijke eiwitten en wellicht ook minder plantaardig voedsel). Bij een onderzoek bleek de gemiddelde botdichtheid van de 70- tot 79-jarige vegetariërs hoger te zijn dan die van de 50- tot 59-jarige omnivoren1. Daarom nam men aan dat vegetariërs een lager risico van osteoporose hebben dan alleseters.

Te veel suiker

We kunnen die bevindingen echter ook anders interpreteren als we naar de rest van het voedingspatroon kijken. Het kan namelijk ook betekenen dat de ‘omnivoren’ te veel suiker eten en niet genoeg groenten en andere plantaardige voeding. Wellicht is de verhouding tussen calcium en eiwitten cruciaal. Zo bleek bij een Noors onderzoek in 1997 dat het risico van botbreuken hoger was bij vrouwen die veel eiwitten aten en weinig calcium binnenkregen.

Recenter onderzoek laat nog een ander plaatje zien. Aan de Harvard Medical School of Aging is de Framingham Osteoporosis Study gedaan onder mensen van 69 tot 91 jaar. Daarbij stelde men vast dat diegenen die het minste eiwit gebruikten, het hoogste botverlies hadden, en dat er bij mensen die minder dierlijke eiwitten nuttigden significant vaker botverlies in de heup en de ruggengraat optrad2. Bij een ander onderzoek, onder leiding van B. Dawson-Hughes van het Bone Metabolism Laboratory aan de Tufts University, bleek dat bij mensen die twee keer zoveel eiwit via vleessoorten binnenkregen, en tegelijkertijd minder koolhydraten nuttigden, niet alleen het calciumverlies via de urine niet steeg, maar ook de hoeveelheid botgroeifactoren in het bloed toenam 3.

Interessant is dat in een ander onderzoek bleek dat soja niet beter was dan vlees. Toen postmenopauzale vrouwen 25 g soja-eiwitten met veel isoflavonen vervingen door vlees, waarbij de calciuminname niet werd veranderd, hielden ze niet meer calcium vast en veranderden evenmin de indicatoren van gezonde botten of hart en vaten4. Het wordt dus tijd om de achterhaalde opvatting dat vlees de botten zwakker maakt, te laten varen.

Mensen die nonchalant eten, met veel voorverpakte en verwerkte voeding en geraffineerde koolhydraten, en weinig aandacht voor groenten en eiwitten, riskeren wellicht zwakke botten als gevolg van een tekort aan collageenmatrix. Bij hen kunnen calciumsupplementen contraproductief zijn. Wanneer zij te veel calcium hebben en te weinig collageenmatrix, kunnen hun botten hard en broos worden, waardoor ze juist sneller breken.

BRONNEN:

1 Am J Clin Nutr, 1988; 48: 837-841
2 J Bone Miner Res, 2000; 15: 2504-2512
3 J Clin Endocrinol Metab, 2004; 89: 1169-1173
4 J Clin Endocrinol Metab, 2005; 90: 181-189