Er lijkt een epidemie van maagzuurklachten te zijn in Nederland. Meer dan drie miljoen Nederlanders slikken pillen tegen maagzuur. Maar wat doen die eigenlijk met ons? En hoe komen we zonder pillen van onze maagzuurklachten af?

Op 6 juni 1822 werd een man tijdens zijn werk als pelsjager per ongeluk getroffen door een schot in zijn maag. Dokter Beaumont behandelde de wond en tegen elke verwachting in overleefde de man zijn schotwond. Hij hield aan het ongeluk wel een gat in zijn maag en buikwand over.

Dokter Beaumont nam de man aan als klusjesman en deed experimenten op hem. Zo nam hij via het gat in de buikwand maagzuur af en liet er in een glazen potje allerlei soorten voedingsmiddelen in verteren. Hiermee werd voor het eerst wetenschappelijk aangetoond dat maagzuur een belangrijke chemische rol speelt bij de vertering van eten. Tot die tijd werd altijd gedacht dat de spijsvertering vooral een mechanisch proces was waarbij het kneden en mengen in maag en darmen voor de vertering zorgde. Later zou worden ontdekt dat behalve de zuurgraad van de maag ook allerlei enzymen in de maag etenswaren splitsen in kleinere delen die kunnen worden opgenomen.

Het maagzuur helpt niet alleen bij de spijsvertering, maar beschermt het lichaam ook tegen binnenkomende bacteriën. Bacteriën kunnen zich slecht vermenigvuldigen in zure vloeistoffen en in erg zure vloeistoffen gaan ze zelfs dood.

Er zijn verschillende theorieën waarom we zo’n heel zure maaginhoud hebben ontwikkeld. Een theorie zegt dat mensen vroeger ook aaseters waren. Aaseters hebben maagzuur met een heel laag pH om niet ziek te worden van de vele bacteriën die zich op de karkassen snel vermenigvuldigen. Een andere theorie is dat mensen altijd veel waren blootgesteld aan infectieziekten omdat ze in groepen leefden. Veel infecties worden verspreid van persoon tot persoon via de ontlasting, doordat iemand die na het toilet zijn handen niet wast bacteriën uit zijn darmflora overbrengt op producten die anderen eten. Het maagzuur vormt een barrière voor bacteriën die op deze manier proberen binnen te dringen.

Zuur en zweren

We hebben als mens dus te stellen met een extreem zure maaginhoud. De maag zelf wordt beschermd tegen het zuur door een dikke slijmlaag. Soms komt het maagzuur echter omhoog in de slokdarm en die is daar niet tegen bestand.

Als het maagzuur de slokdarm prikkelt, ontstaat een onaangenaam of pijnlijk gevoel boven in de buik en achter het borstbeen dat zuurbranden wordt genoemd. De medische term hiervoor is gastro-oesofageale refluxziekte, ook vaak afgekort tot ‘reflux’. De meeste mensen die maagzuurremmers slikken, doen dat omdat ze last hebben van reflux. Als dat lang blijft bestaan, beschadigen de cellen van de slokdarm en bij langdurige prikkeling van de slokdarm kan dat uiteindelijk zelfs tot slokdarmkanker leiden.

De reden dat het maagzuur omhoogkomt, heeft vaak te maken met overgewicht. Daardoor is er minder plek voor de maag in de buikholte. Een bourgondische maaltijd is dan genoeg om het zuur via de slokdarm omhoog de borstholte in te stuwen.

Middenrifbreuk

Veel maagzuurklachten worden veroorzaakt door een middenrifbreuk, die soms het gevolg is van een langdurig hoge druk in de buikholte. Het middenrif is een spier die de grens vormt tussen de borstholte, waar hart en longen in liggen, en de buikholte. Veel mensen hebben een kleine middenrifbreuk, waarbij de top van de maag door het middenrif heen kan stulpen in de borstholte. Het zuur dat in dit deel wordt geproduceerd, kan niet zo makkelijk naar beneden en komt in de slokdarm terecht.

Vaak speelt overgewicht een rol bij het ontstaan van een middenrifbreuk. Soms kan afvallen de breuk ook weer doen herstellen. Een andere klacht waarvoor mensen maagzuurremmers slikken, zijn maagzweren. Een maagzweer is eigenlijk een open wond in de maag waar het zuur – begrijpelijk – pijn veroorzaakt.

Why zebra’s don’t get ulcers

Van maagzweren is lang gedacht dat stress de oorzaak was. In de jaren tachtig en negentig werd gedacht dat stress aan de basis van veel ziekten lag. Deze gedachte is gepopulariseerd in het boek Why zebra’s don’t get ulcers. Volgens dit boek hebben mensen weliswaar dezelfde stressrespons als dieren, maar gaan ze er anders mee om.

Het verschil tussen de stress die dieren en mensen ervaren, zit volgens de theorie in het tijdelijke karakter van stress bij dieren en het chronische karakter van stress bij mensen. Dieren ervaren de stress maar kortdurend, omdat ze overgaan tot een vecht-/vluchtreactie en de stress daarna weer afneemt. Mensen hebben daarentegen meer chronische stress – denk aan een inbox die nooit leeg komt omdat er elke dag nieuwe mailtjes bij komen of een to do-lijst die nooit af is omdat er steeds nieuwe taken bij komen.

Deze chronische stress zou volgens deze stresstheorie tot tal van ziekten leiden, waaronder maagzweren, depressie en hart en vaatziekten. Hoewel deze theorie die chronische stress aan de basis van zoveel ziekten zet tegenwoordig voor een deel achterhaald is, speelt stress wel degelijk een rol bij de zuursecretie.

Helicobacter pylori

Tegenwoordig weten we echter dat bij maagzweren een infectie met een bacterie centraal staat. De ontdekker van de bacterie, professor Barry Marshall, was ervan overtuigd dat een door hem ontdekte bacterie, Helicobacter pylori, de oorzaak was. Om dat te bewijzen dronk hij een cocktail met deze bacteriën en kreeg hij inderdaad de voortekenen van een maagzweer. Voor zijn bravoure kreeg hij in 2005 de Nobelprijs.

Eenzelfde stunt was trouwens al eens geprobeerd door de man die ervan overtuigd was dat cholera niet door een bacterie werd overgedragen. Hij dronk een beker cholerabacteriën op om dit te bewijzen. Toen hij inderdaad gezond bleef, werd hij verder gesterkt in zijn overtuiging. Volgens sommigen kreeg hij een milde vorm van cholera, volgens anderen verwisselden zijn assistenten de beker. Uiteindelijk werd onomstotelijk bewezen dat cholerabacteriën wel degelijk cholera veroorzaken en pleegde de onderzoeker zelfmoord.

Veel mensen zijn drager van de maagbacterie Helicobacter pylori, maar niet iedereen heeft er last van. De bacterie leeft in de slijmlaag die de maagwand beschermt tegen het maagzuur. Hier zorgt de bacterie voor een ontstekingsreactie, die in ongeveer een op de tien gevallen resulteert in een maagzweer. Het maagzuur komt dan in contact met de zweer, een open wond, en veroorzaakt hevige maagpijn. De bacterie ontsnapt aan de agressieve werking van het maagzuur door ammoniak uit te scheiden. Ammoniak neutraliseert het zuur rondom de bacterie en creëert zo een micro-omgeving waarin hij kan overleven.

De meeste patiënten met een maagzweer zijn drager van deze bacterie en zijn na behandeling waarbij aan een maagzuurremmer een antibioticum wordt toegevoegd van hun maagzweer af. Toch is niet bij alle maagzweren sprake van een infectie. Ook stress, roken en voedingsgewoonten kunnen bijdragen aan het ontstaan van een maagzweer. Een maagzweer kan ook vervelende complicaties tot gevolg hebben, zoals een maagbloeding of een maagperforatie, waarbij er een gat in de maag ontstaat. Voortdurende irritatie kan op de lange termijn ook een hoger risico op maagkanker geven.

Pillen tegen maagzuurklachten

Vroeger waren rust en een dieet de enige behandeling van maagzweren. Toen werd immers verondersteld dat alleen stress de oorzaak was. Als maagzweren tot maagbloedingen leidden, sneed de chirurg het deel van de maag waarin de zweer lag weg. Vanaf de jaren zeventig kwamen de eerste medicijnen op de markt die de aanmaak van zuur in de maag konden remmen. Tot genezing leidde dit echter niet altijd. Toen bleek dat een infectie met een bacterie een belangrijke rol speelde, zorgde het toevoegen van antibiotica aan de zuurremmers voor een eenvoudige genezing.

Volgens de huisartsenstandaard hoeft de huisarts bij iemand die voor het eerst met maagklachten komt geen onderscheid te maken tussen zuurbranden en een maagzweer, omdat beide in eerste instantie dezelfde behandeling krijgen. Als er geen alarmsymptomen zijn, zoals het overgeven van bloed, dan krijgen alle mensen met maagklachten pillen om het zuur te remmen.

Antacida

In eerste instantie schrijft de huisartsenstandaard voor om antacida voor te schrijven, pillen die het zuur neutraliseren omdat ze zelf basisch – het tegenovergestelde van zuur – zijn. Naast de bekende calciumtabletten met merknaam Rennie zijn er ook andere pillen, zoals algedraten en magnesiumoxide, die het zuur kunnen neutraliseren.

Antacida hebben weinig bijwerkingen. Pas wel op met Rennies. Te veel calcium is niet goed voor je nieren. Bij meer dan 2500 mg per dag heb je een verhoogd risico op nierstenen. Daarnaast kunnen mensen die dagelijks calciumtabletten slikken meer last hebben van aderverkalking.

Protonpompremmers

Pas wanneer antacida en h2-antagonisten onvoldoende helpen, dienen de zwaarste medicijnen te worden voorgeschreven, de protonpompremmers. Omeprazol is een van de bekendste middelen.

Protonpompremmers remmen een enzym in de cellen die maagzuur produceren. Dit enzym is de protonpomp in de celwand, die de waterstof proton uit de cel en in de maag pompt. Waterstof is het sterkste zuur dat er is. Protonpompremmers zijn krachtige middelen die de zuursecretie aanzienlijk remmen.

Volgens de richtlijn moeten huisartsen de lichtst mogelijke pillen voorschrijven, maar in de praktijk krijgt 95 procent de zwaarste pillen, de protonpompremmers.

Als de klachten voortduren, zal de huisarts door middel van de adem of ontlastingstest onderzoeken of de Helicobacter pylori- bacterie in de maag voorkomt. Als de klachten na de eerste proefbehandeling weggaan, probeert de huisarts de pillen af te bouwen. Meestal komen de klachten dan weer terug. Veel mensen blijven dan de rest van hun leven maagzuurremmers slikken.

Het onderdrukken van maagzuur kan klachten goed verlichten. Het maagzuur is er echter niet voor niets, zoals we in het begin van dit hoofdstuk al zagen. Het speelt een belangrijke rol bij de vertering en beschermt het lichaam tegen bacteriën die je met je voeding binnenkrijgt. Mensen die langdurig maagtabletten slikken, hebben drie keer zoveel kans op darminfecties. Mensen die maagtabletten gebruiken, hebben anderhalf keer zo vaak longontstekingen.

Mogelijk komt dat omdat bacteriën die niet door het maagzuur worden gedood in de longen terechtkomen. Ook kan door deze pillen een tekort aan bepaalde voedingsstoffen ontstaan. Er zijn onderzoeken die aantonen dat mensen die een maagzuurremmer gebruiken minder calcium opnemen en meer botbreuken hebben, al is er discussie over de vraag of dat het directe gevolg is van de tabletten en het maagzuur.

Ontpillen

Verschillende studies laten zien dat veel mensen met eenvoudige aanpassingen in hun eet en slaapgewoonten zonder pillen van hun maagzuurklachten kunnen afkomen.

Experimenteer met eten Vermijd eten dat de meeste klachten geeft. Wat dit is, kan per persoon verschillen. Vaak gaat het om voedingsmiddelen als vet, uien, kruiden, koffie, zure producten, chocola, pepermunt, citrusvruchten, vruchtensap, tomaten, tomatensaus, volvette zuivelproducten en/of alcohol. Omdat niet bij iedereen de klachten door dezelfde voedingsmiddelen worden veroorzaakt, is het vermijden van een bepaald voedingsmiddel in wetenschappelijke studies in grote groepen patiënten vaak niet bewezen effectief.

Als de helft van de groep baat heeft bij het vermijden van een bepaalde voedingsstof en de andere helft krijgt er juist meer last van, zie je in het groepsgemiddelde geen effect van het vermijden van die stof. Experimenteer dan ook vooral zelf om te ontdekken welk voedingsmiddel in jouw geval de klachten veroorzaakt.

Eet van kleinere bordjes Wanneer je kleinere porties eet, is er meer ruimte in de maag en heb je minder last van zuurbranden. Je kunt jezelf eenvoudig aanleren om kleinere porties te eten door kleinere bordjes te gebruiken. Op een klein bord schep je minder op dan op een groot bord. Een kleinere portie lijkt op een groot bord maar een heel klein beetje, maar op een klein bord is het een bord vol. Er zijn inmiddels meer dan zestig studies die laten zien dat de grootte van je bord, kom, glas en verpakkingsmateriaal invloed heeft op de hoeveelheid die je consumeert. Dat gaat grotendeels onbewust. Je eet niet tot je genoeg hebt, je eet tot je je bord leeg hebt. Daarna ga je koffiezetten en weer iets anders doen.

Drink veel water en eet kauwgom Drink veel kraanwater in kleine slokjes gedurende de dag. Water verdunt het maagzuur en laat het de goede kant op stromen. Drink geen grote glazen, een overvolle maag leidt juist weer tot oprispingen van zuur.

Kauwgom zorgt voor de aanmaak van speeksel en dit kan ervoor zorgen – net als bij het drinken van kleine slokjes water – dat het maagzuur de juiste kant op stroomt en niet omhoogkomt. Kauwgom kan bijvoorbeeld helpen bij mensen die vooral last hebben na het eten.

Gebruik de zwaartekracht: verhoog het hoofdeinde van je bed Als je zit of staat, helpt de zwaartekracht om het maagzuur in de maag te houden. Als je gaat liggen, kan het maagzuur veel makkelijker omhoog de slokdarm in stromen en klachten geven. Veel mensen krijgen daarom last van maagzuur als ze in bed gaan liggen. Je kunt in dat geval het best niet te veel eten voor je gaat slapen zodat de maag niet te vol is. Ook kun je proberen om het hoofdeinde van het bed op houten blokken van 15-25 centimeter te zetten. Zo help je het maagzuur om de goede kant op te stromen.

Je kunt ook een paar handdoeken onder het hoofdeinde van het matras leggen. Een extra kussen helpt onvoldoende, je glijdt er gedurende de nacht vanaf en het is belangrijk dat je hele bovenlichaam in een helling ligt, zonder dat je lichaam in een knik ligt waardoor de druk op de buik juist toeneemt.

Er zijn verschillende studies die vonden dat het slapen op de linkerzij leidt tot minder zuur in de slokdarm en tot minder klachten. Hoewel het mechanisme hierachter niet bekend is, is het de moeite van het proberen waard.

Geef je maag de ruimte: gezond gewicht

Overgewicht zorgt voor extra druk op de maag. Wie te zwaar is, kan al baat hebben bij een gering gewichtsverlies; soms verdwijnen de klachten al bij het verliezen van een paar kilo. Draag ook geen kleding of riemen die te strak om de buik sluiten, want dat verhoogt de druk op de maag ook.
Maak tijd voor ontspanning Doe dingen waarvan je ontspant, luister bijvoorbeeld naar rustgevende muziek of lees een boek. Stress zorgt voor meer zuurafgifte.

Houd je langdurig klachten, vraag dan de huisarts om te testen of je besmet bent met de Helicobacter-bacterie, die maagzweren veroorzaakt.
Uit: Ontpillen, gezonder leven, minder pillen, David van Bodegom, uitgave Atlas Contact, ISBN 9789045036243, €19,99

Meten: maagzuurklachten

Dagboek De beste manier om zuurklachten te meten is aan de hand van een dagboek. In het dagboek noteer je van uur tot uur of je klachten hebt, welke klachten je hebt en hoe ernstig die zijn. Daarnaast noteer je gedurende de dag wat en hoeveel je hebt gegeten en gedronken. Ook maak je notities van de activiteiten die je hebt ondernomen, of je gestrest was, of je alcohol hebt gedronken en of je hebt gerookt. Na een of twee weken kun je nagaan of je patronen herkent. Heb je meer last na het eten of voor het eten?

In het weekend of doordeweeks? ’s Ochtends of ’s avonds? Zijn er bepaalde voedingsmiddelen die vooral klachten geven? Is er een relatie met roken, alcohol of stress? Hierna kun je gaan experimenteren met leefstijlaanpassingen. Je kunt noteren wat je hebt veranderd en in het dagboek zie je zo welke aanpassingen jou helpen.

Adem of ontlastingstest De aanwezigheid van de maagzuurbacterie Helicobacter pylori kan met een test door de huisarts worden aangetoond. Je drinkt bij de ademtest een drankje met radioactief ureum. De ademtest maakt gebruik van de bijzondere eigenschap van de bacterie dat hij ureum kan splitsen in ammoniak en koolstofdioxide om het zuur rondom zich te neutraliseren. Als de bacterie in je maag zit, splitst hij dit ureum. Een halfuur na het drinken van het drankje wordt gekeken of je adem radioactief koolstofdioxide bevat. Tegenwoordig wordt meestal een test gebruikt waarbij de bacterie wordt aangetoond in de ontlasting. Dat is eenvoudiger en goedkoper.

Antacida
• Algeldraat/magnesiumoxide (AntagelR, GastiloxR)
• Alginezuur (GavisconR)
• Aluminiumhydroxidemagnesium
• Calciumcarbonaat/magnesiumcarbonaat (RennieR)
• Magnesiumhydroxide

H2-antagonisten
Als antacida onvoldoende verlichting geven, kunnen in tweede instantie H2-antagonisten worden voorgeschreven. Ranitidine is het bekendste middel. H2-antagonisten werken door het blokkeren van de histamine (H2-)receptoren van de cellen die maagzuur produceren in de maag. Ze remmen hiermee niet alle zuuraanmaak, maar met name de nachtelijke zuuraanmaak.

H2-antagonisten
• Cimetidine
• Famotidine
• Nizatidine (AxidR)
• Ranitidine (ZantacR)

Protonpompremmers
• Esomeprazol (NexiumR)
• Lansoprazol (PrezalR)
• Omeprazol (LosecR, LosecosanR, OmecatR)
• Pantoprazol (IpraaloxR, PantozolR)
• Rabeprazol (ParietR)