Thuiswerken wordt tijdens de coronacrisis mede door de lockdowns meer en meer de norm. Maar wat doet het eigenlijk met onze gezondheid en wat is de optimale thuiswerksituatie?

De een gedijt bij thuiswerken. De ander loopt om de haverklap naar de keuken om iets te eten of komt amper achter de computer vandaan, laat staan buiten. Hoe blijven we normaal functioneren? Voor wetenschappers is Covid-19 een uitgelezen kans om de effecten van thuiswerken te onderzoeken. Gelukkig brengt thuiswerken niet alleen negatieve aspecten met zich mee. In bepaalde opzichten kan het zeker positief uitpakken.

Waar werknemers in 2019 vrijwel nooit thuiswerkten, werkt 45 procent van hen tijdens de huidige crisis thuis, waarvan het merendeel volledig.1,2 Per week werken we gemiddeld 30 uur thuis, terwijl dit voor de crisis zo’n 5 uur was. De fysieke arbeidsomstandigheden zijn daardoor veranderd: meer beeldschermwerk, meer zitten en meer herhalende bewegingen. Het komt erop neer dat we ongeveer 80 procent van onze tijd zitten, slechts 11 procent van de tijd lopen en ongeveer 8 procent staan.3

Afgezien van het feit dat werk en privé door elkaar liepen en kinderen thuis moesten worden opgevangen, lijken de stresslevels te zijn gezakt tijdens de eerste lockdown, stelt de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO). Door minder reisbewegingen hebben mensen thuis meer tijd voor elkaar en voelen zij meer verbinding. Ook zorgt thuiswerken voor meer productiviteit en lukt het meer uren te slapen. Zeker bij degenen die koste wat kost naar kantoor kwamen, namen lichamelijke klachten af. Denk hierbij vooral aan mensen met chronische aandoeningen als de ziekte van Crohn en diabetes, blijkt uit gepubliceerd onderzoek in American Psychologist.4

TNO deed meerdere onderzoeken tijdens de crisis, waaronder een vragenlijstonderzoek onder ruim 25 duizend deelnemers. Vooral jonge werknemers van 20-35 jaar hadden vaker stress en moeite om zich te concentreren. Ook voelt deze groep zich vaker eenzaam. Voor veel mensen zijn de fysieke en psychische gesteldheid een aandachtspunt. Maar in principe geldt voor iedereen dat het herstel in de avond en nacht voldoende moet zijn. Als mensen
‘s morgens moe wakker worden, dan is de stress te hoog opgelopen.5

Bijna 30 procent van de werkenden ervaart bovendien gezondheidsklachten als nek- en schouderpijn, pijn in de onderrug, moeite met concentreren, vermoeidheid en hoofdpijn, volgens een voorpublicatie van het onderzoek We Werken Thuis. Als het gevolg van het verplicht thuiswerken komt daarbovenop dat bijna een kwart van de mensen een zwaardere werkdruk ervaart. Werknemers hebben het gevoel nooit vrij te zijn. ‘Dergelijke percentages maken duidelijk dat het belangrijk is om stressgerelateerde klachten van thuiswerkers nauwlettend in de gaten te houden’, rapporteerden TU Delft, TU Eindhoven, Aestate/Ontrafelexperts en Center for People and Buildings (CfPB) in het kader van de Week van de Werkstress 2020.6

Beweging

Uit ander onderzoek blijkt niet alleen dat de fitheid significant lager is, ook de gemoedsrust is lager bij fulltime thuiswerkers in vergelijking met werknemers die nog op locatie werken, publiceerde onderzoeks- en adviesbureau MuConsult in Thuiswerken tijdens de coronacrisis. Slecht een vijfde behaalde de beweegrichtlijn van de Gezondheidsraad, doordat de sportscholen dicht waren en veel sporten waren afgelast, blijkt uit de analyse onder 3250 respondenten. Terwijl in pre-coronatijd ongeveer de helft van de respondenten nog zo’n 2,5 uur matig tot intensief bewoog.7

In het rapport We Werken Thuis is dit percentage weliswaar hoger en beweegt ruim 45 procent van de respondenten vijf keer per week zo’n 30 minuten. Zo’n 10 procent haalt slechts de 30 minuten per week. Bewegen is essentieel voor een gezonde leefstijl. Eerder publiceerden we al dat een zittend levenspatroon, waar je totaal 11 uur of langer per dag zit, de kans op hart- en vaatziekten, diabetes, kanker en vroegtijdig overlijden met 40 procent verhoogt.8 Bovendien kunnen negatieve gevoelens en depressies toenemen.

Gevoel

De onderzoeksgroep van de Erasmus Happiness Economics Research Organisation (EHERO), het geluksinstituut van de Erasmus Universiteit Rotterdam, bevestigt dit beeld. Vlak voor de coronacrisis in februari 2020 gaven duizend inwoners van Nederland de gelukgevoelens een 7,5 en in maart/april was dit ruim één punt minder. Mensen voelden zich meer gespannen, prikkelbaarder, bedroefd, angstig en eenzaam, ondanks dat veel respondenten ook gevoelens van hoop, belangstelling, vastberadenheid, alertheid en energie ervoeren.

Voor ruim 70 procent was het effect van de crisis echter overwegend negatief. Vooral bij mensen met inkomensonzekerheid en ouders, waarbij thuisonderwijs in combinatie met werk de grote uitdaging was.9 In een representatieve steekproef onder ruim duizend Canadezen zien onderzoekers daarnaast een verband waarbij individuen met een hogere emotionele instabiliteit ofwel neuroticisme en extraversie toenemende stress ervaren in vergelijking met niveaus voor de pandemie.10

Echter, het is een vergissing te denken dat extraverten het over het algemeen zwaarder hebben dan introverten tijdens de lockdown. Andere resultaten van de EHERO tonen aan dat extreem introverte mensen, ondanks een daling in depressieve symptomen, nog steeds meer depressieve symptomen vertonen dan extreem extraverte mensen. Extraverte mensen ervaren namelijk vaker intense positieve emoties dan introverte mensen. Dit maakt extraverten veerkrachtiger.11

Isolement

De negatieve gevoelens zijn soms te wijten aan het sociale isolement waartoe mensen worden gedwongen. ‘Vooral het sociale contact met collega’s wordt gemist en het plezier op het werk. Gevoelens van eenzaamheid en stressgevoelens kunnen daardoor toenemen’, stelt accountants- en belastingadviseurbedrijf PricewaterhouseCoopers (PwC) in de publicatie The costs and benefits of working from home. Op lange termijn koppelt PwC een sociaal isolement en eenzaamheid zelfs aan vervroegde sterfte, maar het is nog lang niet duidelijk wat de protocollen van de lockdown voor werknemers doen.12,13 Desalniettemin adviseert PwC niet meer dan drie dagen per week thuis te werken, omdat meer dagen mogelijk leiden tot isolatie en minder betrokkenheid.

Het accountantskantoor stelt bovendien dat burn-outs en stress moeten worden teruggedrongen, doordat de zorgkosten door de pandemie toenemen. Burn-outs alleen al kosten de Nederlandse economie 2,8 biljoen euro per jaar. Naar schatting lopen de kosten door thuiswerken op tot 1,5 miljard euro. Deze kosten zijn volgens PwC het gevolg van minder samenwerking, een minder grote betrokkenheid bij de organisatie en isolatie en stress. Echter, op lange termijn leidt dit tot productiegroei en een verbeterde gezondheid van werknemers. Zodra 10 procent of meer wordt thuisgewerkt, levert dit naar schatting uiteindelijk 3,9 miljard euro aan besparingen op.14

Focus

De trend van online werken was natuurlijk allang ingezet, maar de coronacrisis dwong velen om in één klap in digitale omgevingen te werken. Microsoft onderzocht de veranderingen binnen het terrein van de sociale wetenschappen. Het informatietechnologiebedrijf voorziet, net als PwC, een nieuwe manier van werken, waarbij we op zoek moeten naar een nieuwe balans tussen kantoor en thuiswerken. Het voordeel van thuiswerken is dat we productiever zijn en het werken efficiënter gaat, doordat werknemers meer tijd hebben om te focussen.15

Qua efficiëntie nam het aantal online meetingen per persoon met een kleine 13 procent toe, maar de duur van meetingen verkortte met 20 procent. Het aantal deelnemers in online meetingen vermeerderde eveneens, waardoor collectief het aantal bijeenkomsten met ruim 10 procent afnam.16 De samenwerking tussen collega’s lijkt hiermee toe te nemen, maar de verwachting is dat deze onder normale omstandigheden terugloopt, volgens Microsoft.
Toch zijn werknemers, ondanks meer focus, geneigd meer over te werken. Gemiddeld werkte werkend Nederland per week 4 uur onbetaald tijdens de crisis.17 In andere landen is deze tendens ook te zien. Onder 3,1 miljoen respondenten in Noord-Amerika, Europa en het Midden-Oosten werd de duur van de werkdag gemiddeld ruim 45 minuten langer.18 De oorzaak van overwerken tijdens de coronacrisis is niet onderzocht, maar de vakbond FNV waarschuwde in Trouw al dat meer thuiswerken leidt tot meer overwerken, doordat reistijd wordt vervangen door werktijd.19

Schermtijd

Het is positief dat de meesten online meer contact hebben met familie en collega’s, maar de schermtijd loopt vrijwel automatisch op. Een grote groep Nederlanders zit zelfs 7 tot 8 uur aan het computerscherm gekluisterd, blijkt uit de flitsrapportage We Werken Thuis. Daarbij komt vaak de tijd die we op onze telefoon en voor de televisie zitten, wat in totaal tot zo’n 11 uur schermtijd leidt. Onder jongvolwassenen (16-25 jaar) is de tendens wel iets lager.

Ze besteden 6 tot 7 uur aan werk, studie en/of vrije tijd. ‘Meer dan de helft van de jongvolwassenen, ofwel 60 procent, is van mening te veel achter een scherm te zitten. Een zesde van de jongvolwassenen ervaart hierdoor
lichamelijke klachten’, aldus Netwerk Mediawijsheid en het Trimbos-instituut, het landelijk Nederlands kennisinstituut voor geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en maatschappelijke zorg. Door de schermtijd komen jongeren tevens moeilijker in slaap en het concentreren is ook lastiger. Bovendien gaat het ten koste van de lichaamsbeweging. Een ruime 15 procent sport helemaal niet. ‘Deze jong-volwassenen lopen een verhoogd risico op allerlei fysieke en mentale gezondheidsproblemen later in hun leven’, aldus het Trimbos-instituut.20

Om de schermtijd te beperken, is het advies van TNO heel simpel: ‘Nu we voor contact vrijwel volledig zijn aangewezen op de telefoon en sociale media, bestaat de neiging om avondenlang met de telefoon in de weer te zijn. Leg de telefoon bewust weg en zet hem op stil of helemaal uit. Doe dit sowieso ruime tijd voordat je naar bed gaat.’21

Ergonomisch

Om nek- en schouderklachten te voorkomen, is het raadzaam je werkplek ergonomisch in te richten. Volgens de wet hebben werkgevers in dat opzicht een ‘zorgplicht’ en moet de thuiswerkplek gezond en veilig zijn en waar nodig aangepast aan de persoonlijke eigenschappen van een werknemer. Werkgevers moeten daarover actief informeren op grond van de Arbowet.22 ‘Als je nog geen goed ingerichte thuiswerkplek hebt, dan kan je met je werkgever overleggen wat je nodig hebt om klachten te voorkomen. Het is belangrijk om dit proactief aan te geven en te bespreken hoe je hier samen met de werkgever een oplossing voor kan zoeken’, stelt de rijksoverheid.

Naast het verstrekken van informatie over thuiswerken en gezondheidspreventie is het raadzaam om als werkgever of leidinggevende toegang te bieden tot counseling, trainingen of therapie ofwel (psychologische) hulp aan te bieden voor werknemers ter inspiratie en ondersteuning. Regelmatig contact via videogesprekken met de werknemers is belangrijk, volgens de publicatie over werk en organisatiepsychologie in American Psychologist.23

Hoogleraar organisatiepsychologie Mark van Vugt van de Vrije Universiteit onderzocht met dertig internationale autoriteiten de invloed van corona op het werk. In een publicatie in De Volkskrant denkt hij vooral toekomstgericht en stelt hij leidinggevenden de vraag: ‘Hoe kun je straks nog het creatief potentieel benutten in een werksituatie waarin alles is gereguleerd en gestandaardiseerd met regels?’ Hij ziet daarbij het thuiswerken als kans. Online is de hiërarchie minder aanwezig. ‘De baas is ook maar een mens achter een schermpje, een keizer zonder kleren. Dat biedt de kans om losser te worden en dat kan de creativiteit stimuleren.’24

Toch draait thuiswerken om meer dan alleen ergonomie, werkverhoudingen en het leveren van advies. Het gaat om het vinden van de juiste balans. Zie de dagen daarbij als gewone werkdagen, stelt Arboned. ‘Dus: douchen en aankleden, grenzen aangeven aan eventuele familieleden en zoveel mogelijk de werkdag volgen. Dat laatste houdt in dat je ook tijd neemt voor pauzes en een moment aanmerkt als einde van de werkdag.’25