Van een grote groep geneesmiddelen wordt vermoed dat ze een rol spelen bij het ontstaan van dementie en verlies van lichamelijke functies.

Parasympathicolytica (ook wel anticholinergica of muscarinereceptorantagonisten genoemd) worden op grote schaal voorgeschreven, vooral aan ouderen met verschillende aandoeningen van incontinentie tot maagzweren. Ze kunnen echter de aftakeling van verschillende functies versnellen. Zo bleek bij recent onderzoek in de Verenigde Staten dat patiënten in een verpleeghuis die middelen gebruikten tegen dementie en incontinentie tegelijk, anderhalf keer zo snel lichamelijk achteruitgingen als diegenen die alleen dementiemiddelen gebruikten.

Parasympathicolytica werken doordat ze impulsen van het parasympathisch zenuwstelsel blokkeren die verantwoordelijk zijn voor de onwillekeurige activiteit van glad spierweefsel in veel lichaamsdelen. Ze voorkomen ook dat de neurotransmitter acetylcholine zich aan zijn receptoren in zenuwcellen bindt.  Deze groep middelen wordt gebruikt voor zeer uiteenlopende problemen als maagzweren, blaasspasmen, hartritmestoornissen, wagenziekte, de ziekte van Parkinson en ter verlaging van de bloeddruk, en als spierverslappers als onderdeel van een totale verdoving. De meest bekende voorbeelden van deze medicijnenfamilie zijn ranitidine (Zantac) en nifedipine (Adalat).

In het recentste onderzoek beoordeelden de onderzoekers 3536 bewoners van verpleeghuizen in de leeftijd van 65 jaar en ouder, die een muscarinereceptorantagonist voor de blaas gebruikten (oxybutinine of tolterodine) tegen incontinentie. Ze voerden herhaalde analyses uit om de effecten van de twee middelen te meten op het cognitieve functioneren en ze beoordeelden veranderingen in dagelijkse activiteiten. Ongeveer 10 procent van de bewoners gebruikte beide middelen. Het onderzoek wees uit dat de combinatie van middelen de meeste veranderingen veroorzaakte bij de ouderen die aan het begin nog veel dagelijkse activiteiten zelf uitvoerden.

Denk aan wassen, aankleden, uit bed gaan, eten en naar de wc gaan. Onder deze bewoners bleek dat diegenen die beide middelen kregen, anderhalf keer zo snel achteruitgingen in hun dagelijkse routine als diegenen die alleen een cholinesterase-remmer kregen (tegen de ziekte van Alzheimer). Ouderen die beide middelen kregen, daalden 1,62 punten per kwartaal op de gebruikte 10-puntsschaal voor functies van het dagelijks leven, terwijl diegenen die alleen het middel voor de ziekte van Alzheimer kregen 1,08 punten daalden. Zij die aan het begin al weinig zelf deden, gingen niet verder achteruit in die dagelijkse zorgactiviteiten wanneer ze beide middelen kregen of een van de twee middelen1.

Doordat de gebruikte testmethoden niet gevoelig genoeg waren, konden de onderzoekers niet meten of de ouderen ook mentaal gezien sneller achteruitgingen wanneer ze beide middelen gebruikten. Volgens hoofdonderzoeker Kaycee Sink was die achteruitgang echter vergelijkbaar met die van een verpleeghuisbewoner die in eerste instantie slechts weinig hulp nodig had en plotseling volledig afhankelijk werd van de hulp van anderen bij zijn dagelijkse routine.

De onderzoekers geloven dat de uitkomsten wellicht worden veroorzaakt door een ‘tegengesteld effect’ van de twee middelen. Dementiemiddelen zoals galantamine (Reminyl) verhogen de acetylcholine, terwijl de parasympathicolytica (anticholinergica) het tegenovergestelde doen. Het onderzoeksteam concludeert dat zulke farmacologische opponenten elkaars werkzaamheid kunnen opheffen.

Ook wanneer ze alleen worden ingenomen, kunnen parasympathicolytica er trouwens voor zorgen dat ouderen sneller lichamelijk aftakelen. Ouderen die deze middelen innemen tegen incontinentie, hoge bloeddruk of een allergie, blijken een verhoogde kans te hebben dat ze er lichamelijk op achteruitgaan. Dat is aangetoond in een onderzoek met 3000 ouderen van wie 40 procent parasympathicolytica gebruikte. Patiënten die in eerste instantie alleen beperkt assistentie nodig hadden bij een lichamelijke activiteit, waren een jaar later volledig afhankelijk van hulp. Die bevindingen werden gepresenteerd op de bijeenkomst van de American Geriatrics Society in Washington in mei van dit jaar.

Volgens de onderzoekers werden deze effecten zelfs gezien bij ouderen met een normaal geheugen en cognitieve vermogens. ‘In wezen is het effect te vergelijken met een veroudering van drie tot vier jaar,’ aldus Sink. ‘Dus iemand die 75 is tijdens ons onderzoek en die minimaal één matig anti-parasympathisch middel neemt, heeft een functieniveau van een 78- of 79-jarige.’

Uit eerder onderzoek kwam al naar voren dat middelen tegen incontinentie een verband vertonen met cognitieve achteruitgang.

Het meest alarmerend aan die onderzoeken was het grote aantal mensen die lichamelijk gezien sneller achteruitgingen door polyfarmacie (chronisch gebruik van meerdere geneesmiddelen tegelijk). Dementie en incontinentie zijn twee van de meest voorkomende aandoeningen waarvoor in verpleeghuizen medicijnen worden gegeven. Volgens Sink krijgt bijna een derde van alle patiënten die parasympathicolytica gebruiken, ook een middel tegen incontinentie.

Deze gang van zaken wijst erop dat de ziekte van Alzheimer wellicht niet alleen in het brein ontstaat, maar ook veroorzaakt kan worden door bijwerkingen van geneesmiddelen.
BRON:

1 J Am Geriatric Soc, 2008; 56: 847-853

Dementie of een bijwerking?

Van de symptomen die hierna zijn opgesomd, wordt gezegd dat ze wijzen op beginnende dementie. Maar misschien zijn het wel bijwerkingen van medicijnen.

•  coördinatieverlies
• desoriëntatie
• agitatie (prikkelbaarheid)
• verwardheid
• verlies van kortetermijngeheugen
• onvermogen tot concentreren of een gedachtestroom vol te houden
• onlogisch denken
• onsamenhangend praten
• spiertrekkingen
• visuele en auditieve hallucinaties