De PSA-test screent preventief op prostaatkanker. Deze screening heeft voor- en nadelen. Wat kunt u zelf nog meer doen? Medisch Dossier geeft u een aantal voedings- en leefstijladviezen.

De omstreden PSA-test – de bloedtest die doorgaans wordt gebruikt om op prostaatkanker te screenen – doet meer kwaad dan goed. Volgens een adviesraad van de Amerikaanse regering moet die niet langer aan gezonde mannen worden aangeboden. Deze routinetest signaleert het wanneer iemand een hoog gehalte prostaatspecifiek antigeen (PSA) in de bloedcirculatie heeft. Maar hij leidt eerder tot overdiagnostiek en overbodige behandeling dan dat hij levens redt. Tegelijk kan hij funeste gevolgen hebben voor de rest van het leven, zoals impotentie en incontinentie. Dit stelt de US Preventive Services Taskforce (USPSTF) in zijn Recommendation Statement. Europese landen, waaronder Groot-Brittannië en Nederland, bieden om deze reden geen PSA-test als standaardscreening aan.

In 2008 gaf de USPSTF al een negatief advies over screening op PSA bij mannen boven de 75 jaar, maar nu bevelen ze aan dat gezonde mannen – van welke leeftijd dan ook – daar niet op getest worden. De reden is dat de deskundigen op basis van de huidige informatie moeten concluderen dat ‘de voordelen van screening op prostaatkanker aan de hand van het PSA-gehalte niet opwegen tegen de schadelijke effecten’ 1.

Voor- en nadelen

Het belangrijkste doel van prostaatkankerscreening is het redden van levens. Maar na analyse van twee grote klinische onderzoeken uit 2009 naar het testen op PSA kwam de USPSTF tot de conclusie dat de screening nauwelijks effect heeft op het aantal mannen dat na tien tot veertien jaar aan prostaatkanker overlijdt.

Het eerste onderzoek – dat in Amerika werd gedaan – kon geen vermindering van het aantal prostaatkankerdoden door deze screening vinden. Het andere – dat in zeven Europese landen werd uitgevoerd – toonde aan dat meer dan duizend mannen gescreend moeten worden om één enkele prostaatkankerdode te voorkomen. Vijf van de zeven landen die voor dat onderzoek gegevens aandroegen, konden zelfs geen statistisch significante vermindering van sterfte vinden.

Aan de andere kant is er wel sterk bewijs dat het testen op PSA samengaat met significante schade. Prostaatkanker groeit vaak zo langzaam, dat veel mannen bij wie de ziekte bij screening is ontdekt waarschijnlijk nooit behandeling hiervoor nodig hebben. Toch krijgt nog steeds 90 procent van de mannen in zo’n geval een vroege behandeling met chirurgie, bestraling en/of hormoontherapie – die alle drie desastreuze gevolgen kunnen hebben. Tot vijf van de 1000 mannen zullen binnen een maand na de operatie overlijden. Ten minste 20 procent zal na de operatie ernstige langetermijngevolgen ondervinden, zoals urine-incontinentie, erectiestoornissen en/of darmproblemen, en dat geldt ook voor 30 procent van degenen die een bestraling ondergaan. Ook hormoontherapie wordt in verband gebracht met erectiestoornissen en met borstvergroting en opvliegers.

Bovendien blijken routine-PSA-tests een hoog percentage vals-positieve uitslagen op te leveren (waarbij dus ten onrechte kanker wordt aangetoond). Dit leidt tot nog meer testen, waaronder weefselbiopsieën – met de risico’s van dien, zoals haematospermia (bloed in het sperma) en plasproblemen. Ondanks deze bewijzen houden veel artsen nog steeds vast aan de PSA-test, evenals patiënten zelf.

Er zijn echter ook andere manieren om met prostaatkanker om te gaan. Een daarvan is erachter zien te komen hoe u de prostaat gezond kunt houden en op een natuurlijke manier de ziekte proberen te voorkomen.

Natuurlijke preventie

Zoals veel andere vormen van kanker lijkt prostaatkanker in hoge mate beïnvloed te worden door onze voeding en leefstijl. Het nemen van supplementen, aandacht schenken aan wat u eet en hoe veel u beweegt zouden het risico op de ziekte kunnen verkleinen of de voortgang vertragen zodra die is vastgesteld.

Eet meer vis

Het eten van vette vis met een hoog gehalte aan omega-3-vetzuren biedt bescherming tegen prostaatkanker, wellicht doordat deze infecties bestrijden. Uit een onderzoek van meer dan 6000 Zweedse mannen die dertig jaar werden gevolgd, bleek dat wie helemaal geen vis at twee tot drie maal meer kans had prostaatkanker te krijgen dan wie matig tot veel vis at 2.

Momenteel is er klinisch onderzoek gaande om te zien of supplementen met omega-3 de voortgang van prostaatkanker kunnen stoppen of zelfs kunnen keren. Voorlopig lijkt bewijs uit een klein, kortdurend onderzoek erop te wijzen dat aanvulling met visoliesupplementen, in combinatie met een vetarm dieet, het aantal sneldelende cellen in het prostaatkankerweefsel kan verminderen 3.

Eet ook meer tomaten

Een doodgewone tomaat lijkt ook bescherming te bieden tegen prostaatkanker. Onderzoekers van Harvard ontdekten dat mannen die veel tomaten en tomaatproducten aten (bijvoorbeeld tomatensaus en pizza) hun kans op prostaatkanker met 35 procent verkleinden. Bij agressieve vormen van prostaatkanker werd dat risico zelfs meer dan de helft kleiner 4.

Wetenschappers vermoeden dat dit antikankereffect toe te schrijven is aan lycopeen, de krachtige antioxidant die in tomaten zit. Een Finse studie stuitte op een sterk verband tussen lycopeen in het bloed en het algehele kankerpercentage bij mannen 5.

Verschillende onderzoeken zijn ook gedaan naar de effecten van lycopeensupplementen bij mannen met prostaatkanker. Volgens een analyse van acht onderzoeken bleek het PSA-bloedgehalte lager naarmate de inname van lycopeen hoger was. Er bleek ook uit dat lycopeensupplementen prostaatkanker kunnen vertragen en ook de symptomen daarvan – zoals pijn en urinewegproblemen – kunnen beperken 6.

Leve het spruitje

Van het eten van veel groente is bekend dat het het risico op kanker verkleint. Bij prostaatkanker geldt dat in het bijzonder voor de kruisbloemige groenten. Vergeleken met wie minder dan één portie per week at, had degene die twee of drie maal per week dit soort groente op het menu zette – zoals spruitjes, broccoli en bloemkool – 40 procent minder kans op prostaatkanker, zo wees onderzoek uit. De carotenoïden luteïne en zeaxantine blijken daar verantwoordelijk voor te zijn. Deze lijken ook een stimulerend effect te hebben op de afbraak van carcinogenen uit milieuvervuiling, die ook met prostaatkanker in verband worden gebracht 7.

Doe mediterraan

Het traditionele mediterrane voedingspatroon blijkt een beschermende werking te hebben tegen prostaatkanker. Typerend daarvoor is dat het veel vegetarische producten bevat, zoals granen, groenten, bonen en gedroogd en vers fruit, en olijfolie als de belangrijkste bron van vet. Voorts bevat het weinig verzadigde dierlijke vetten, bewerkt rood vlees en zuivelproducten, een regelmatige consumptie van kleine vissen, weinig alcohol, maar wel met wijn bij de maaltijd. Mannen met een dergelijk voedingspatroon hebben significant minder kans op prostaatkanker vergeleken met wie een typisch Westerse manier van eten heeft 8.

Drink groene thee

Een Italiaanse studie onder mannen met hooggradige intra-epitheliale neoplasie van de prostaat – afwijkingen in het prostaatweefsel die waarschijnlijk een voorstadium vormen van kanker – onderzocht een jaar lang de effecten van dagelijkse inname van 600 mg catechinen uit groene thee (het actieve ingrediënt) ten opzichte van een placebo. De resultaten toonden aan dat bij degenen die groene thee kregen slechts in iets meer dan 3 procent van de gevallen prostaatkanker ontstond. In de placebogroep echter was dat 30 procent. Dit wijst erop dat bij mannen die een hoog risico op prostaatkanker hebben vanwege deze neoplasie, groene thee dit kan helpen voorkomen 9.

Neem supplementen met selenium

In een onderzoek van de universiteit van Arizona met ongeveer 1300 Amerikanen die ooit huidkanker hadden, werd gekeken naar het effect van selenium. De helft van hen kreeg dagelijks 200 mcg selenium en de andere helft een placebo. De deelnemers slikten vierenhalf jaar lang hun pillen en werden daarna nog twee jaar gevolgd. Hoewel het geen vermindering van het aantal gevallen van huidkanker gaf, kwam er in de seleniumgroep in totaal 37 procent minder kanker voor en 50 procent minder kankersterfte dan in de placebogroep. Bovendien werd de kans op prostaatkanker in de seleniumgroep 63 procent kleiner 10.

Zoek de zon op

Van calcitriol – de actieve vorm van vitamine D – is bekend dat het een snelle toename van prostaatkankercellen belemmert, evenals invasieve groei (waarbij de tumor doorgroeit naar andere organen of structuren)11. Mannen met een lager vitamine-D-gehalte blijken meer kans op de ziekte te hebben12. Zorgen voor genoeg vitamine D – van de zon of uit supplementen – kan een andere manier zijn om prostaatkanker te vermijden. (Zie het hoofdartikel in dit nummer voor meer informatie over vitamine D en het verkrijgen van een optimaal gehalte hiervan.)

Blijf actief

Regelmatige lichaamsbeweging kan een beschermend effect hebben tegen prostaatkanker13. Dit kan de voortgang van de ziekte ook helpen vertragen en de overlevingskansen bij prostaatkankerpatiënten verhogen. In een onderzoek van Harvard werden 2705 mannen bij wie prostaatkanker was vastgesteld 18 jaar gevolgd. De conclusie was dat wie regelmatig aan lichaamsbeweging deed – vooral intensieve sporten als fietsen, zwemmen, tennis en joggen – een significant lager risico had om in het bijzonder aan prostaatkanker of door een andere doodsoorzaak in het algemeen te overlijden 14.

Joanna Evans

1Ann Intern Med, 21 mei 2012; onlinevoorpublicatie
2Clin Cancer Res, 2009; 15: 2559-2566
3Cancer Prev Res [Phila], 2011; 4: 2062-2071
4J Natl Cancer Inst, 1995; 87: 1767-1776
5Ann Epidemiol, 2009; 19: 512-518
6Prostate Cancer Prostatic Dis, 2009; 12: 325-332
7J Natl Cancer Inst, 2000; 92: 61-68
8Actas Urol Esp, 2012; 36: 239-245
9Cancer Res, 2006; 66: 1234-1240
10JAMA, 1996; 276: 1957-1963
11 ISRN Urol, 2011; 2011:301490
12J Androl, 2002; 23: 9-17
13World J Urol, 2012; 30: 167-179
14J Clin Oncol, 2011; 29: 726-732