Als ik het plakkaat chocolade uitpak, komt het aroma me al tegemoet. Voordat ik er een stukje van geproefd heb, weet ik al hoe het smaakt. Ik heb er zin in.

Geur en smaak zijn met elkaar verbonden en vaak doet de geur al eten en de combinatie van de twee zorgt voor veel culinair genoegen. Maar het prettige duo wordt bedreigd. Door de leeftijd, waardoor reuk en smaak achteruit kunnen gaan en door vele andere factoren, zoals ziekte of medicijngebruik. Kennis van zaken hierover is van belang, want het zou toch jammer zijn als we een smaakstoornis accepteren omdat het ‘nou eenmaal’ bij de leeftijd hoort, terwijl de echte reden een nieuw medicijn is dat we sinds een paar maanden gebruiken.

Reuk

Het reukzintuig zit boven in de neus. Het is niet alleen bedoeld voor lekkere geurtjes, maar waarschuwt ons ook voor gevaar, zoals gas of bedorven eten. Maar er kan iets met het reukvermogen aan de hand zijn. De kwaliteit van ruiken kan veranderen: zo kunnen geuren als vies worden ervaren (kakosmie), anders ruiken dan normaal (parosmie) of veel sterker ruiken (hyperosmie). Ook kan de reuk volledig (anosmie) of deels afwezig zijn (hyposmie). De vermindering van het reukvermogen op oudere leeftijd wordt presbyosmie genoemd.

Reukstoornissen

Een scala aan oorzaken kunnen bij reukstoornissen een rol spelen. De belangrijkste zijn medicijnen en ziekten. Zoals ontstekingen. We hoeven alleen maar aan verkoudheid te denken om te weten dat we dan minder goed ruiken. We kunnen eveneens denken aan een luchtweginfectie. Maar ook psychische ziekten zoals depressie kunnen het veroorzaken. Bij de ziekte van Parkinson en Alzheimer is het zelfs een vroeg symptoom.

ndere oorzaken zijn onder andere diabetes, neusverstopping, neuspoliepen, sinusitis, allergische ontsteking van het neusslijmvlies en hoofdletsel.
De grootste winst is te behalen wanneer medicijnen de oorzaak zijn van de reukstoornissen. Dan kan dat geneesmiddel bij voorkeur gestopt of vervangen worden door een ander middel. Voorbeelden van medicijnen die een reukstoornis kunnen geven zijn antibiotica en antidepressiva. De therapie voor de verschillende aandoeningen hangt natuurlijk af van de oorzaak. Zo wordt na een virale luchtweginfectie een spontaan herstel gezien, maar na een behandeling van neuspoliepen of sinusitis duurt het herstel helaas maar kort en komen de klachten meestal weer binnen een jaar terug. Sowieso is het goed om bij een reukstoornis medische hulp te zoeken.

Smaak

De smaakpapillen zitten op de tong en in de mondkeelholte. De veronderstelling dat de smaken op de tong in vaste gebiedjes liggen, klopt niet. De hele tong kan smaken herkennen, zoals de ons bekende smaken zoet, zuur, zout en bitter. Ook zijn er nog twee nieuwe smaken ontdekt: umami (eiwitrijk, hartig) en vet. Als we het plakkaat chocolade ons lekker laten smaken en we kauwen erop, dan komen reukstoffen vrij die via de neuskeelholte het reukzintuig in de neus bereiken.

Dat betekent dat als we zeggen `het smaakt niet meer’, we ook moeten denken aan een reukstoornis. Op latere leeftijd worden de smaakpapillen minder gevoelig en de afname daarvan wordt ook wel presbygeusie genoemd.

Smaakstoornissen

Ook bij een smaakstoornis spelen medicijnen weer de belangrijkste rol, vooral ook omdat stoppen en vervangen van het geneesmiddel zo effectief is. Veel medicijnen kunnen voor vermindering van de smaak zorgen, zoals antibiotica, bloeddrukverlagers, antidepressiva en antischimmelmiddelen. We kunnen verder denken aan ontstekingen, aangezichtsverlammingen waarbij zenuwen beschadigd zijn, zwangerschap (vieze metaalachtige smaak). hersenbeschadiging en tong- en mondbranden. Bij een smaakprobleem wordt altijd geïnformeerd naar de reuk en wordt vaak een reuktest gedaan. Smaakvermindering kan ook optreden bij een schildklieraandoening, waarbij behandeling met schildklierhormoon de smaak weer terugbrengt. Speeksel speelt een rol bij de smaak en als er te weinig van is, heeft de smaak eronder te lijden. Kunstspeeksel kan er dan voor zorgen dat de smaak weer verbetert. Zinktekort kan ook de smaak verminderen, maar merkwaardig genoeg lijkt suppletie van zink niet zo effectief te zijn, hoewel een aantal onderzoeken wel een redelijk effect lieten zien. Het is overigens even merkwaardig dat een bijwerking van zink smaakstoornissen zijn.

Reuk en smaak kunnen bij de leeftijd horen, maar dat hoeft lang niet altijd. Het is daarom verstandig bij reuk- of smaakvermindering altijd aan de bel te trekken en uit te laten zoeken wat er aan de hand is.

Tips als u niet (goed) ruikt

Wanneer de reukstoornis niet behandeld kan worden, kunt u het
volgende proberen:
• Door pittiger, kruidig eten met meer aandacht voor zoet, zuur, zout en bitter kan het eten aantrekkelijker worden gemaakt.
• De smaak en het gevoel in de mond worden extra belangrijk. Gebakken en gefrituurde gerechten van goede temperatuur smaken beter dan gekookte groenten en stamppot.
• Bitter lemon is een frisdrank die over het algemeen gewaardeerd wordt door mensen met reukverlies.
• Wel moet worden opgepast voor overmatig gebruik van zout en suikers.
Mocht de smaakstoornis niet behandeld kunnen worden, dan heeft de website Keel-Neus-Oorheelkunde eveneens een aantal tips:

Tips als u niet (goed) proeft
• Zorg voor goede mondhygiëne en tandheelkundige verzorging.
• Zorg voor voldoende voedselinname. Smaakverlies kan de eetlust doen verminderen.
• Oppassen voor overconsumptie van suikers en zout.
• Aanpassen voeding om de overall smaakervaring te verbeteren:
• accentueren van de structuur, temperatuur, pittigheid en kruidigheid van
het eten;
• probeer dranken met koolzuur en nadruk op zoet, zuur en bitter,
zoals bitter lemon;
• indien de reuk intact is: accentueren aroma’s in voedsel.

Jan van Ingen Schenau, zelf senior en werkzaam geweest als specialist ouderengeneeskunde. Daarbij is Jan 10 jaar lang hoofdredacteur geweest van Silhouet, een tijdschrift over angst en depressie.

Literatuur
1. Reuk.Keel-Neus-Oorheelkunde (www.kno.nl/patienten-informatie/neus/reuk/).
2. Smaak.Keel-Neus-Oorheelkunde (www.kno.nl/patienten-informatie/keel/smaak/).
3. Ned Tijdschr Geneesk 2013; 157:A6483.
4. Smaakstoornissen. Leef.nl Apotheken.