Artsen beschouwen slapeloosheid meestal als een teken van een onderliggende psychiatrische stoornis, maar uit nieuw onderzoek blijkt dat het ook andersom kan zijn.

Wat was er eerst: depressie of slapeloosheid? Artsen zijn nog steeds van mening dat depressie slaapproblemen veroorzaakt. Maar uit nieuw onderzoek kan het tegendeel worden afgeleid, namelijk dat slapeloosheid de oorzaak kan zijn van depressie, angst en andere psychische problemen.

De meesten van ons hebben af en toe last van slapeloosheid, en meestal heeft dat een duidelijke oorzaak: een echtscheiding, examens, problemen op het werk, lichamelijke pijn of gewoon een te warme slaapkamer. Wanneer die slapeloosheid langer duurt dan zes maanden – terwijl er geen aanwijsbare reden voor is – is er meestal een onderliggend probleem; en dat is vaak psychisch.
Psychiaters bevestigen dat slapeloosheid een symptoom van een andere stoornis kan zijn.

Uit een onderzoek bij 5622 personen van vijftien jaar en ouder bleek 18,6 procent af en toe last van slapeloosheid te hebben. Een derde daarvan bleek te lijden aan angst en 12 procent aan een depressie 1. Bij veertien volwassenen met een slaapstoornis bleek het probleem gepaard te gaan met stress en dwanggedachten 2. Volgens onderzoekers van Stanford bepaalt de ernst van de aandoening de mate van slapeloosheid en kan chronische slapeloosheid ook een symptoom van een vroegere stoornis zijn. Zij baseerden hun conclusies op een analyse van 14.915 personen. Van hen had 19 procent een slaapstoornis en 90 procent een ander probleem. Bij 28 procent van die laatste groep was het probleem van psychische aard en 25 procent had in het verleden met zulke problemen te kampen gehad3.

Slapeloosheid als eerste aanleiding

Toch gaan steeds meer onderzoekers ervan uit dat de slapeloosheid er het eerste was, en dat dit de oorzaak is van depressie en angst. Bij het Sleep Disorder and Research Center in Detroit is men ook van mening dat slapeloosheid eerder oorzaak dan gevolg is bij tenminste 25 procent van de chronische psychiatrische gevallen4. Een extra bewijs daarvoor vormen onderzoeken waarin personen met slapeloosheid helemaal niet aan angst of depressie bleken te lijden.

Wel was het slaapprobleem een indicatiefactor voor een hoger risico om een angststoornis te ontwikkelen 5.
Nu is er zelfs nieuw onderzoek waaruit blijkt dat mensen met een slaapstoornis meestal helemaal geen angst of depressie hebben, maar juist door gebrek aan slaap overemotioneel worden. Onderzoekers van de Universiteit van Californië in Berkeley zagen dat door slaaptekort de amygdala overactief wordt (dit is het gedeelte van de hersenen dat de emotionele reacties stuurt)6.

Oorzaak

Als slapeloosheid niet altijd het gevolg is maar ook de oorzaak kan zijn van depressie of angst, waardoor wordt in dat geval dan het slaapprobleem veroorzaakt? Het is een probleem waarin veel factoren een rol spelen, zoals leeftijd, geslacht (meer vrouwen dan mannen lijden eraan), slechte lichamelijke conditie, weinig lichaamsbeweging en het gebruik van slaapmiddelen en kalmerende middelen zoals benzodiazepine 7.

De meest gangbare opvatting is dat slapeloosheid samenhangt met te grote alertheid. Op hersenscans van patiënten met een chronische slaapstoornis (van meer dan zes maanden) is een verhoogde suikerstofwisseling in de hersenen te zien, zowel tijdens slaap als in wakende toestand. Hun hersenen slagen er kennelijk niet in om het ‘wekkersysteem’ uit te schakelen8. Dat zou kunnen betekenen dat chronische slaapproblemen een erfelijke aanleg als oorzaak hebben.

Behandeling

Een chronische slaapstoornis kan allerlei oorzaken hebben: van lichamelijke pijn en emotionele problemen tot omgevingsfactoren. Vandaar dat allereerst de oorzaak vastgesteld moet worden. Artsen zijn geneigd te snel kalmerende middelen voor te schrijven, terwijl die soms een tegengesteld effect hebben en juist slapeloosheid veroorzaken. Therapieën zonder medicijnen lijken meer succes te hebben, zoals onderzoekers van het VA Medical Center in Durham, North Carolina ontdekten.

Zij voerden een test uit met ontspanningstherapie en cognitieve gedragstherapie (CGT) bij een groep van 75 personen met onverklaarbare chronische slapeloosheid. Hoewel beide soorten therapie het slaappatroon verbeterden, bleek CGT aanzienlijk meer succes te hebben. Van degenen die CGT kregen, rapporteerde 54 procent een verbetering van de problemen (ten opzichte van slechts 16 procent in de groep met ontspanningstherapie). Zij bereikten een slaapduur van zes uur aan één stuk9.
BRONNEN:

1 Encephale, 2002; 28: 420-8
2 Psychosom Med, 2000; 62: 227-30
3 J Psychiatric Res, 2003; 37: 9-15
4 Clin Cornerstone, 2003; 5: 5-15
5 Sleep, 2007; 30: 873-80
6 Curr Biol, 2007; 17: R877-8
7 J Am Geriatr Soc, 1997; 45: 1-7
8 Am J Psychiatry, 2004; 161: 2126-8
9 JAMA, 2001; 285; 1856-64

Slapeloosheid heeft drie vormen

* Voorbijgaand
Dit is het type dat het meeste voorkomt en waaraan bijna iedereen van tijd tot tijd wel eens lijdt. Gewoonlijk duurt dit niet langer dan een week. Artsen noemen het bij voorkeur een ‘aanpassingsprobleem’ omdat het meestal samenhangt met veranderingen zoals een nieuwe baan, een komende deadline of een examen.
* Kortdurend
Deze vorm kan een tot zes maanden aanhouden en hangt meestal samen met hardnekkiger of ingrijpender problemen zoals echtscheiding, ziekte of dood.
* Chronisch
Dit komt voor bij ongeveer 10 procent van de volwassen bevolking en is een vorm van slapeloosheid die langer dan zes maanden aanhoudt.