Stress bij jongeren. Wat kunt u doen?

Britt (15) fietst naar school. Ze heeft het eerste uur gym en is bang om te laat te komen. ‘Ze zullen wel weer boos zijn,’ denkt ze. Ze wil wel harder trappen, maar dat lukt niet. Ze is moe en komt nauwelijks nog vooruit. Het begint te draaien in haar hoofd. Ze voelt zich beroerd en slap. Tranen stromen over haar wangen. Ze stapt af en belt haar moeder. ‘Mam, ik kan echt niet meer.’ ‘Kom maar naar huis,’ zegt haar moeder. Ze weet dat Britt zich niet aanstelt, haar dochter is niet lui.

De huisarts verwijst Britt naar een psycholoog en die stelt vast dat ze burn-out is. Britt is daarna maanden niet meer naar school gegaan. Diezelfde psycholoog heeft haar een jaar eerder behandeld voor een trauma van een ernstig fietsongeluk. Die behandeling liep goed. Met veel moeite is Britt dat jaar nog overgegaan. Ze had harder gewerkt dan ooit en werkte ook tijdens de vakanties door. Thuis is het ook niet altijd makkelijk. Haar ouders zijn gescheiden toen ze vier was. Met een tas vol kleren pendelt Britt tussen beider huizen.

Haar moeder had de burn-out niet zien aankomen. Ze dacht dat het gewoon pubergedrag was dat Britt zo klaagde over school. Haar vader zag alleen dat ze snel afgeleid was en probeerde haar telkens aan het werk te zetten. Tijdens de behandeling voor burn-out wordt ook de diagnose ADD gesteld, een vorm van ADHD waarbij vooral sprake is van ernstige en aanhoudende aandachtsproblemen. Voor Britt maakt die diagnose veel duidelijk. ‘Ik voelde me altijd heel erg tekortschieten. Elke dag dacht ik: nu ga ik ga heel veel huiswerk doen. Dan zat ik er een hele dag aan te werken, maar uiteindelijk had ik niets gedaan. Dat was heel frustrerend.’

Terugkijkend op deze periode zegt Britt: ‘Burn-out heeft veel in mijn leven veranderd. Ik had altijd het idee dat ik psycholoog zou worden. Maar tijdens mijn burn-out ontdekte ik dat ik schilderen heel leuk vond. Daar werd ik echt enthousiast van. Ik ga nu elke zaterdag naar de Rietveld Academie en volg daar het oriëntatiejaar. Ik heb nu meer levenslust dan daarvoor. Ik voel me gelukkiger dan ik me in jaren heb gevoeld. Op school slik ik geen Ritalin meer. Ik gebruik het alleen nog na school om goed mijn huiswerk te kunnen doen.’1

Gestreste generatie

Britt is een van de vele jongeren die gebukt gaan onder stress. De cijfers over gestreste jongeren liegen er niet om. Drie op de vier Nederlandse scholieren ervaart prestatiedruk2, ruim een op de drie vindt zichzelf niet stressbestendig. Ook de cijfers over studenten geven aan dat zij onder druk staan. Ongeveer de helft van hen ervaart psychische klachten. Ze kampen met verslavingen aan drugs, alcohol, gamen en porno en hebben vooral last van toenemende prestatiedruk en angst voor schulden.3
De Nederlandse cijfers komen overeen met resultaten van internationaal onderzoek naar stress bij jongeren. Volgens het laatste stressrapport van de Amerikaanse organisatie van psychologen (APA) behoren jongeren tot 21 jaar tot de meest gestreste generatie in het land.4

Scoringsdrang

Wat is er aan de hand? Hebben we te maken met een ruggengraatloze generatie, of is dit echt een moeilijke tijd voor jongeren? Veel van de serieuze antwoorden wijzen op het laatste. Vaak wordt dan de smartphone als boosdoener aangewezen. Het gaat niet om die telefoon zelf, maar wel waar die voor staat: voortdurend blootgesteld staan aan nieuwe mogelijkheden en uitdagingen, en tegelijkertijd als jongere je beoordeeld voelen over alles wat je doet.

Voeg daarbij een opvoeding door ouders die – met de beste bedoelingen – hun kinderen voorhouden dat de wereld voor ze open staat en dat het er vooral om gaat dat ze gelukkig worden. Daarmee ontstaat het ultieme recept voor een burn-out: ongeremde scoringsdrang. De last voor moderne jongeren ligt niet in de eerste plaats bij de externe druk die ze ervaren, maar bij de voortdurende strijd die ze met zichzelf moeten voeren over de vraag of ze wel goed bezig zijn. In hun eigen ogen en die van anderen. Als je bijvoorbeeld maar 50 likes krijgt op iets wat je gepost hebt, ben je niet goed bezig, is de gedachte.

Aan deze scoringsdrang komt geen einde. Tenzij jongeren, zoals Britt, erachter komen waar ze echt warm voor lopen. Dan wordt de naar buiten gerichte kracht die losstaat van de eigen belangstelling en vermogens, losgelaten en meer naar binnen gericht. Britt herstelt het evenwicht tussen wat haar zelf beweegt en de aandacht voor de buitenwereld. Dit is iets waar jongeren, gesterkt door verstandige tips, heel goed zelf aan kunnen werken, maar hier ligt zeker ook een taak voor ouders, leerkrachten en alle anderen die zich betrokken voelen bij het lot van jongeren.

Selfies

Een voorbeeld van de scoringsdrift en het verlies van contact met wat een jongere zelf beweegt, is de selfie. Op het eerste gezicht lijkt het maken van selfies juist erg ik-gericht is, maar het gaat meestal alleen om het presenteren van zichzelf op een manier waarvan gedacht wordt dat anderen dat leuk zullen vinden. Waar de jongere echt zelf voor staat, verlies hij of zij dan uit het oog.

Fomo

Een modern soort stress dat jongeren in deze tijd ervaren, wordt mooi samengevat in de term FOMO (Fear Of Missing Out): de angst om iets te missen. Dat is het allesdoordringend gevoel dat anderen het leuker hebben dan jij.
Deze sociale angst kan zich altijd voordoen. Door via de sociale media constant op de hoogte te zijn van wat anderen doen, kan iemand altijd het idee krijgen dat anderen het leuker hebben dan dat hij of zij het zelf heeft. Bij elke keuze is er de vrees om misschien de verkeerde keuze te maken. Door constant bezig te zijn met wat anderen doen, is het alsof je bij een rotonde een afslag neemt, en tegelijkertijd ook spijt hebt van het missen van een andere afslag.

Net als andere sociale angsten leidt FOMO tot vermoeidheid, stress, slaapproblemen en psychosomatische klachten. Het hoort niet bij een bepaald persoonlijkheidstype. Het is echt een kenmerk van deze tijd.

Gamen

De andere vorm van moderne stress bij jongeren heeft vaak met onzekerheid te maken. Het gaat niet alleen om het gevoel iets te missen, maar ook om de angst niet goed genoeg te zijn, of de angst dat anderen een negatief beeld van je hebben. De angst voor het oordeel van de ander. Dat leidt tot gepieker en een algemeen gevoel van onveiligheid. Daardoor maakt het lichaam extra stresshormonen aan, wat tot allerlei lichamelijk ongemak en sociaal isolement kan leiden. Om te ontsnappen aan het akelige gevoel buitengesloten te worden, nemen sommigen hun toevlucht tot het spelen van online spelletjes (gamen) waar ze al gauw zoveel tijd mee kwijt zijn, dat het een vorm van verslaving wordt, waar ze zich moeilijk aan kunnen onttrekken.

De jongere heeft te maken met een andere tijdgeest dan vroeger en daardoor meer last van stress. Het leven ligt niet vast, is maakbaar en zichtbaar en dat verhoogt de druk. Voor degenen die met jongeren omgaan, of u nu docent bent, familielid of ouder, zijn er handvatten om de stress in hun leven te bespreken en tips te geven om ermee om te gaan.

Conclusie

De jongere van vandaag heeft te maken met een andere tijdgeest. Het leven ligt niet vast, er zijn geen vaste normen en waarden of richtinggevende instituties zoals religie. Dat sociale media het eigen leven onder een vergrootglas legt, verhoogt de druk. Voor degenen die met jongeren omgaan, of u nu docent bent, familielid of ouder, is het van belang om hier oog voor te hebben. Luister vooral goed, bagatelliseer niet en geef – goed gedoseerd – richting, voorbeeld en advies.

LITERATUUR
1. Karsten, Carien, Minder druk, Kosmos, 2019
2. Ruggenberg Annemieke en Lotte Stegeman, Stop met stressen, Lannoo Campus, 2014
3. Dopmeijer, J. Onderzoek Studieklimaat, gezondheid en studiesucces, 2017, Hogeschool Windesheim
Valvas, A., De grote studiedrukenquête, Vrije Universiteit, maart 2018
4. https://www.apa.org/news/press/releases/stress/2018/stress-gen-z.pdf

Tips voor de stressbalans

Lichamelijk welzijn
Een goede gezondheid is de eerste voorwaarde voor herstel van stress. Voor iedereen geldt dat je met voldoende bewegen, goed eten en relmatig slapen een heel eind komt. Wanneer iemand dit soort adviezen niet opvolgt, raakt hij of zij emotioneel uit balans en op den duur uitgeput.

Gevoel in balans
Als eerste stap naar emotioneel herstel is het goed om stil te staan bij de eigen positieve ervaringen. Het gaat dan om vragen als: Wanneer voel je je goed op een dag? Wat gebeurt er dan? Wat raakt je? Waar krijg je energie van?
Om een antwoord op die vragen te vinden, helpt het om daar gedurende een of twee weken een dagboek voor bij te houden waarin iemand opschrijft wat die positieve ervaringen zijn en wat daaraan opvalt. Wat ook helpt: dagelijks drie dingen bedenken die je goed hebt gedaan, of waar je om gelachen hebt of wat je geleerd hebt.

Kennis van eigen behoeftes
Wat zijn iemands eigen verlangens en behoeftes? Denk dan aan basisbehoeften zoals een eigen plek hebben, je geborgen voelen. Iets wat Britt bijvoorbeeld miste, door het heen en weer gevlieg tussen twee huizen. Ze had behoefte aan een kledingkast in plaats van een krat voor haar kleren. Natuurlijk staat dat voor veel meer. Voor de ouder geldt: schenk daar aandacht aan en laat een kind niet speelbal worden van een scheiding.

Talent
Vervolgens kan de vraag gesteld worden waar iemands talent ligt. Dan gaat het om vragen als: Wat zijn je sterke kanten, houd je van sport? Of ben je handig? Heb je aanleg voor muziek? Of werk je graag met getallen? Kun je goed plannen? Heb je veel aandacht voor de natuur?
Het doet er niet toe waar het talent wordt gezocht, als het maar om dingen gaat die iemand graag doet en goed kan. Dan gaat het erom hoe iemand die talenten vaker kan inzetten.

Minder druk

Carien Karsten
Uitgeverij: Kosmos Uitgevers
ISBN: 9789021572161
176 pagina’s
€ 15,-

 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

De borsten

Eten als medicijn

Groeien met psychosynthese

Kruiden en voedingsstoffen

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier