Ik hoor de laatste tijd veel over het Syndroom X, maar ik begrijp niet precies wat het is. Kunt u uitleggen wat de symptomen zijn, wie het meeste risico lopen en hoe het kan worden behandeld? – AJ, PLYMOUTH

Er bestaat een nauw verband tussen het zogenaamde syndroom X en PCOS. De benaming syndroom X, ook bekend als het insulineresistentie-syndroom of metabool syndroom, werd in 1988 bedacht door dr. Gerald Reaven, hoogleraar geneeskunde aan de universiteit van Stanford.

Discussie over de definitie

Het syndroom wordt gekenmerkt door een combinatie van insulineresistentie ofwel diabetes, dyslipidemie (een afwijking in het lipoproteïne-metabolisme), hoge bloeddruk en zwaarlijvigheid, met name rond de onderbuik. Het belangrijke verschil met PCOS is dat zowel mannen als vrouwen syndroom X kunnen krijgen.

In wezen verwijst syndroom X naar enkele afwijkingen in de glucose- en lipide-(vet) stofwisseling die tot hartklachten kunnen leiden. Ondanks deze ruime definitie – of misschien juist daardoor – lijden naar schatting 47 miljoen mensen in de Verenigde Staten en omstreeks 5 miljoen mensen in Groot-Brittannië aan syndroom X.15 Een omvangrijk onderzoek onder 2906 mannen bracht aan het licht dat een hartaanval veel vaker voorkwam bij patiënten met een hoge bloeddruk, hoge triglyceride en lage HDL (goede) cholesterol, een combinatie die kenmerkend is voor syndroom X.

Deze combinatie van factoren is, veel meer dan hoge bloeddruk op zichzelf, werkelijk verantwoordelijk voor het risico van hartziekten.16 Onderzoekers aan Duke University in de Amerikaanse stad Durham waren het eens met de algemene definitie van syndroom X nadat zij een groep van 53 mannelijke en vrouwelijke hartpatiënten hadden bestudeerd.17 Ook Japanse wetenschappers waren het er na onderzoek onder 46 hartpatiënten over eens dat hoge concentraties insuline en glucose in combinatie met hyperlipidemie allemaal bijdragen tot het ontstaan van syndroom X. Vervolgens besloten ze echter hun ontdekking ‘cardiaal syndroom X’ te noemen, waardoor een toch al verwarrende situatie nog gecompliceerder werd.18

De positie die de Japanse wetenschappers innemen, brengt een fundamenteel probleem aan het licht. Als er geen algemene overeenstemming is over de klinische definitie van het syndroom, hoe zeker is het dan dat dit samenspel van risicofactoren op een afzonderlijke aandoening wijst? Of zal syndroom X ‘slechts een omweg blijken te zijn die ons afleidt van ons uiteindelijke doel, een bredere toepassing van evidence-based methoden om diabetes en hart- en vaatziekten te voorkomen?’vraagt James Meigs zich af, universitair docent Geneeskundeaan de Harvard Medical School.19

Maar zelfs als het syndroom slechts een handige kapstok is waaraan enkele aandoeningen kunnen worden opgehangen, blijken de symptomen zich toch uit te breiden wanneer alle co-factoren aanwezig zijn.20

Als syndroom X al een gemeenschappelijk kenmerk bevat, dan is dat waarschijnlijk insulineresistentie.21 Dit kenmerk wordt consequent aangetroffen bij type-II diabetes, hoewel het verband met hart- en vaatziekten minder duidelijk is.22

Helaas is het nog steeds een gecompliceerd en onaangenaam proces om insulinespiegels vast te stellen, aldus George Howard, hoogleraar epidemiologie aan de Bowman Gray School of Medicine in Winston-Salem in North Carolina. Het zal ook nog jaren duren voordat we de technologie hebben ontwikkeld die het gemakkelijker maakt insuline in de gaten te houden.

Desondanks is zwaarlijvigheid, als PCOS een afspiegeling is van syndroom X, wellicht de belangrijkste factor en een kenmerk dat in elk geval gemakkelijk vastgesteld kan worden. Maar nogmaals: zwaarlijvigheid op zichzelf hoeft geen aanwijzing te zijn voor insulineresistentie, hoewel het er uiteindelijk wel toe kan leiden.23

Misschien maakt syndroom X alleen maar duidelijk hoe complex hartaandoeningen zijn en bevestigt het nog eens dat het de synergetische combinatie van verschillende kwalen is die uiteindelijk tot een ernstige hartkwaal leidt. En of syndroom X nu wel of niet bestaat of serieus genomen moet worden, het heeft in elk geval de belangstelling voor de behandeling van hartziekten en voor gezondheidskwesties in het algemeen weer aangewakkerd.

Onbetwiste symptomen

Sethu Reddy van de afdeling Endocrinologie van de Cleveland Civic Foundation heeft nauwkeurig de factoren beschreven die als syndroom X herkend worden; elke factor op zichzelf is een nuttige aanwijzing voor de vraag hoe het met uw gezondheid en welzijn in het algemeen is gesteld. Om zichzelf een patiënt met syndroom X te kunnen noemen moet iemand aan de volgende voorwaarden voldoen:
• een taille van meer dan 102 cm bij mannen of 89 cm bij vrouwen;
• een hoog gehalte aan triglyceriden (vetten) en LDL-cholesterol (de ‘slechte’vorm);
• een laag gehalte HDL-cholesterol (de ‘goede’vorm);
• hoge bloeddruk (hoger dan 130/85 mmHg);
• een hoog glucosegehalte;
• insulineresistentie.

Adviezen

Dankzij deze opsomming is het redelijk gemakkelijk een paar van deze ‘waarschuwingstekens’ te corrigeren zonder uw toevlucht tot farmaceutische behandeling te hoeven nemen. Dr Reddy wijst erop dat zelfs een bescheiden gewichtsafname tot aanzienlijke verbetering van hyperlipidemie, hoge bloeddruk en het glucosegehalte kan leiden.

Misschien is syndroom X vergelijkbaar met de risicofactoren voor type-II diabetes. Wordt dit type diabetes behandeld, dan wordt tegelijkertijd syndroom X behandeld. Onderzoekers ontdekten dat lichaamsbeweging en afslankprogramma’s daadwerkelijk toereikend zijn om patiënten uit de categorie van syndroom X te halen. Het eerdergenoemde onderzoek aan de Duke University wees uit dat een combinatie van aerobiclessen en gewichtsverlies effectiever was dan alleen lichaamsbeweging.

Dr. Reaven, de bedenker van de naam, is van mening dat het syndroom onder controle te houden is met een dagelijks dieet van 15 procent proteïne, 40 procent vetten (hoofdzakelijk enkelvoudig onverzadigd) en 45 procent koolhydraten. Op die manier zou men kunnen voorkomen dat het triglyceridegehalte stijgt en het HDL-cholesterolgehalte daalt, zegt hij. Reaven gelooft ook dat we met onze voeding effectiever een hartaanval kunnen voorkomen dan met bloeddrukverlagende medicijnen.

In navolging van dr. Reavens voedingsadviezen heeft een farmaceutisch bedrijf een voedingsreep voor patiënten met syndroom X op de markt gebracht (de ‘SynX’-reep), die Reavens voedingsratio van 15:40:45 bevat. De fabrikant, Shaman Pharmaceuticals, zegt ook ‘veilige en natuurlijke ingrediënten’ aan het product te hebben toegevoegd, ‘afkomstig van onze verzameling van ruim 2600 planten in het tropisch regenwoud’. Een andere mogelijkheid is een koolhydraatarm dieet aan te houden, waaruit u ook alle geraffineerde koolhydraten bant, zoals die in koekjes, cake en snacks voorkomen. Zolang syndroom X echter niet de status van een echte ziekte heeft, zal de behandeling meer liggen in de sfeer van ‘verander uw leefstijl’ dan bij talloze op recept verkrijgbare medicijnen.

BRONNEN:
15 Am J Cardiol, 2003; 92: 35-42
16 Hypertension, 2000; 36: 226-32
17 Arch Intern Med, 2003; 163: 1889-95
18 Anadolu Kardiyol Derg, 2003; 3: 222-6
19 BMJ, 2003; 327: 61-2
20 Arch Intern Med, 1999; 159: 1104-9
21 J Clin Invest, 1997; 100: 1166-73
22 Am J Epidemiol, 2000; 152: 908-11
23 J Clin Invest, 1997; 100: 1166-73