Teflon, het handelsmerk van de hittebestendige coating van Dupont, is tegenwoordig overal te vinden. ‘s-Ochtends kunt het tegenkomen bij  het krullen van uw haar, strijken van uw kleding, dragen van uw kledint, verwamen van de melk, of als u op de bank gaat zitten. Allemaal redenen dus om ons zorgen te maken over de recente beweringen dat deze chemische gemaksstof ziektes veroorzaakt.

Teflon® is de handelsnaam van de polymeer polytetrafluoro-ethyleen (PTFE), een thermoplastic die massaal aanwezig is in allerlei huisproducten. Onder de Amerikanen heeft inmiddels meer dan 95 procent sporen in het bloed van perfluoro-octaanzuur (PFOA), een afbraakproduct van PTFE die kanker kan verwekken1. Dat is voor de rest van de wereld ook geen goed teken.

Het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) begon zich zorgen te maken over PFOA nadat ze in 2000 PFOS (perfluoroctaansulfonaat) van de markt hadden gehaald, het actieve bestanddeel van Scotchgard, een stof die de vezels van tapijten en kleding beschermt tegen vlekken. PFOA hoort in dezelfde groep stoffen als PFOS, die allemaal gevaarlijk zijn voor het milieu en kanker kunnen veroorzaken.

PTFE is al een jaar of vijftig aanwezig in onze omgeving, maar pas recent beginnen we ons bewust te worden van de gevolgen voor de gezondheid van deze veelvoorkomende polymeer. Ook hier hebben de fabrikanten (in dit geval DuPont) decennialang allerlei wetenschappelijk materiaal verhaspeld. Inmiddels heeft de EPA DuPont aangeklaagd omdat ze geen informatie hebben verschaft over PFOA. Hangende het proces geven we hierbij de belangrijkste gezondheidsrisico’s die tot nu toe bekend zijn.

Cholesterol

Uit een aantal onderzoeken komt naar voren dat er een verhoogd risico is van hartaanvallen en beroertes onder arbeiders die blootgesteld worden aan PFOA. In 2001 publiceerde een voormalig producent van PFOA, 3M (fabrikant van Scotchgard) een eigen onderzoek waaruit bleek dat arbeiders die gedurende vijf tot tien jaar constant waren blootgesteld aan Teflon®, een risico van beroerte met dodelijke afloop hadden dat vijftien keer zo hoog was als dat van arbeiders die niet waren blootgesteld2.

Meer recent is de publicatie van DuPonts eigen onderzoek waaruit het verband bleek tussen PFOA en een verhoogd cholesterol. Volgens een persbericht van DuPont uit januari 2005 was bij de analyse van bloed en urine van 62 arbeiders die waren blootgesteld aan PFOA, gebleken dat ‘het totale cholesterol (grotendeels het LDL-gedeelte) bij benadering 10 procent gestegen was en de concentratie triglyceriden gestegen was bij de mensen met PFOA-gehalten van meer dan 1000 deeltjes per miljard’. Dit gehalte is minstens 200 keer zo hoog als normaal in de algemene bevolking3.
Plastickoorts

PFOA is niet de enige chemische stof afkomstig van Teflon®, waarover we ons zorgen moeten maken. Zo is er het verslag van de Environmental Working Group (EWG), een non-profit organisatie voor onderzoek en belangenbehartiging in Washington DC. Daarin wordt aangetoond dat PTFE al afbreekt bij verhitting gedurende slechts twee tot vijf minuten of, in een geval, tot slechts 202,2 oC. Hoe hoger de temperatuur, des te meer chemische stoffen ontstaan er.

Behalve PFOA zijn dat wereldwijde milieuverontreinigers zoals TFE, een potentieel kankerverwekkende stof, PFIB, een extreem giftig chemisch wapen, en MFA, dat bij een lage dosering al dodelijk is. Deze gassen leiden tot een griepachtige ziekte (‘plastickoorts’) of tot ernstigere aandoeningen zoals longoedeem, longontsteking, en zelfs tot overlijden4. In elk willekeurig huishouden kunnen zulke gassen gemakkelijk vrijkomen wanneer een lege pan met een PTFE-laag (anti-aanbaklaag) wordt verhit of wanneer zo’n pan droogkookt. Dat gebeurt eerder wanneer de coating beschadigd of versleten is. Daar er in de meeste keukens dagelijks PTFE verhit wordt, is dat dus zeer slecht nieuws.

Nog slechter nieuws is het voor vogels, want die zijn vatbaarder voor gassen dan mensen. In vroeger dagen was dat de reden waarom mijnwerkers kanaries meenamen de mijnen in. Omdat ze zo klein zijn en een snelle verbranding hebben, is de gaswisseling en zuurstoftoevoer van vogels extreem efficiënt. Daardoor zijn ze echter ook vatbaarder voor giftige stoffen in de lucht. Er bestaat een casus waarbij vijf valkparkieten overleden binnen een half uur nadat een pan met PTFE anti-aanbaklaag per ongeluk oververhit werd. Binnen een uur kreeg ook hun eigenaar symptomen van plastickoorts5.

In een andere casus kregen 264 van 2400 slachtkuikens longoedeem doordat ze een giftig gas hadden ingeademd dat afkomstig bleek van de hittelampen met een PTFE coating. Na zes weken blootstelling waren ze allemaal overleden. Bij een soortgelijke groep stierven er binnen 24 uur 96 kuikens bij een dergelijke blootstelling6.

Plastickoorts gaat meestal binnen 48 uur vanzelf over. Maar bij sommige mensen is hij niet zo goedaardig. Zo bestaat er een voorbeeld van textielarbeiders die na blootstelling aan PTFE steeds terugkerende plastickoorts kregen met uiteindelijk longschade als gevolg7. Bij een soortgelijk incident, maar dan in huiselijke kring, had een 26-jarige vrouw maandenlang last van ademhalingsproblemen na blootstelling aan een kapot, smeltend onderdeel van een magnetron8.

En in een recenter geval kregen drie arbeiders in een plasticfabriek acuut longoedeem na inademing van verhit PTFE. Een van hen overleed eraan9. Bij een epidemiologisch onderzoek onder arbeiders die tien jaar aan PFOA waren blootgesteld, werd ontdekt dat er drie keer zoveel van hen aan prostaatkanker stierven dan arbeiders die niet waren blootgesteld10,11.

Bij ratten is gebleken dat PFOA oorzaak kan zijn van maligne (kwaadaardige) tumoren van de alvleesklier, de testes en de lever12,13,14, al hoeft dat niet per se ook voor mensen te gelden. Desalniettemin gaf de EPA deze stof vorig jaar het predikaat ‘waarschijnlijk kankerverwekkend bij de mens’. Een goed voorbeeld van een understatement daar PFOA voldoet aan alle criteria die ditzelfde milieubureau hanteert voor het predikaat kankerverwekkend bij de mens. Om de een of andere reden lijkt de EPA dus huiverig om PFOA volledig te verbannen.

Van PTFE is ook aangetoond dat het kanker van de lever en van de nieren veroorzaakt evenals leukemie, maar ook hier bij knaagdieren15,16. Op basis van die gegevens is het echter ‘redelijk aan te nemen dat het bij mensen kankerverwekkend is’, aldus het rapport Report on Carcinogens (11th edition) van het Amerikaanse Department of Health and Human Services National Toxicology Program.

Aangeboren afwijkingen

De Environmental Working Group heeft vorig jaar een decennia oude memo over een intern onderzoek van DuPont onthuld, waarin staat dat PFOA was aangetroffen in de navelstreng van een kind van een van de fabrieksarbeiders, alsmede in het bloed van de baby van een andere werknemer. In diezelfde memo wordt ook melding gemaakt van ernstige aangeboren afwijkingen bij twee van de zeven baby’s die geboren waren bij vrouwelijke arbeiders van de Teflon®-fabriek. Volgens die memo was er één baby geboren met ‘één defect aan neusgat en oog’; de andere had een ‘niet-bevestigd defect aan het oog en de traanbuis’.

Volgens de EWG heeft DuPont vrouwen inderdaad uit de fabriek weggehaald, maar zijn deze bevindingen nooit doorgegeven aan de EPA. Deze onthulling was voor de EPA aanleiding een onderzoek in te stellen naar het bedrijfsbeleid van DuPont aangaande PFOA, inclusief de mogelijke besmetting van het leidingwater in Lubeck in West Virginia, en Little Hocking in Ohio gedurende minimaal zeventien jaar17.
Kim Wallace

 

Bronnen:
1 Regul Toxicol Pharmacol, 2004; 39: 363-380
2 www.ewg.org/issues/pfcs/20041216/index.php
3 www2.dupont.com/Media_Center/en_US/assets/downloads/pfoa/nr01_11_05a.pdf
4 Acta Astronaut, 1992; 27: 257-259
5 Vet Rec, 1975; 96: 175-178
6 Avian Dis, 2000; 44: 449-453
7 J Occup Med, 1994; 36: 75-78
8 Thorax, 1993; 48: 300-302
9 Eur Respir J, 1997; 10: 1408-1411
10 J Occup Med, 1993; 35: 950-954
11 J Occup Health, 2004; 46: 49-59
12 Toxicol Appl Pharmacol, 1991; 111: 530-537
13 Toxicol Sci, 2001; 60: 44-55
14 Dis Markers, 2003-2004; 19: 19-25
15 Natl Toxicol Program Tech Rep Ser, 1997; 450: 1-321
16 Toxicol Pathol, 2004; 32: 222-228
17 www.ewg.org/issues.pfcs/20040617/index.php?print_version=1

---

Symptomen van plastickoorts:

Drukkend gevoel op de borst
Ademhalingsmoeilijkheden
Droge prikkelhoest
Koude rillingen
Koorts
Hoofdpijn
Misselijkheid en braken
Keelpijn
Lamlendigheid
Temp 37,8-40 oC

---

Waar komt PTFE in voor?

• Chirurgisch instrumentarium
• Computerchips
• Cosmetica
• Coatings van zonnehemels
• Flosdraad
• Fornuispitjes
• Gitaarsnaren
• Gloeilampen
• Haardrogers/krulspelden
• Huisdiermanden, lijnen, halsbanden en muilkorven
• Isolerend materiaal voor elektriciteit
• Kampeerartikelen
• Kleding en lingerie
• Koffiezetapparaten
• Kookgerei
• Krasbestendige brillenglazen
• Keukengerei en accessoires
• Lederen kleding en bekleding
• Koffers en tassen
• Medicijnverpakkingen
• Meubels en interieurstoffen
• Onderdelen van vliegtuigen en automotoren
• Pannen en schalen
• Papieren producten
• Pesticiden
• Popcorn pofapparaten
• Protheses
• Regenkleding
• Scheermesjes
• Scheerschuim/-gel
• Schuim om brand te blussen
• Strijkijzers en strijkplankovertrekken
• Tapijten en kleden
• Tosti- en wafelijzers
• Tuiniergereedschap en tuinmeubelen
• Verf voor interieur en exterieur
• Verpakkingen van snacks en afhaalmaaltijden
• Vlekwerende middelen
• Warmtelampen en draagbare verwarmingen

---

Alternatieve kookpannen
• Gietijzer. Duurzaam, van nature niet aanbakkend en bestand tegen hogere temperaturen dan andere anti-aanbakmaterialen. Bijkomend voordeel is dat vlees en andere voedingsmiddelen beter bruinen in gietijzeren pannen dan in pannen met een PTFE-laag. Niet verbazend is dat pannen van gietijzer ook biobeschikbaar ijzer aan het voedsel afgeven zodat ze een extra hoeveelheid toevoegen van deze belangrijke voedingstof1. Maar wie problemen heeft met de ijzerabsorptie (haemochromatose) of bepaalde vormen van kanker heeft, kan een hoge ijzerinname beter vermijden. Nadeel van gietijzeren pannen is dat ze zwaar zijn en niet geschikt voor de vaatwasser.

• Roestvrij staal. Ook roestvrij staal bruint het voedsel beter dan antiaanbaklagen. Dit is de meest economische keuze. Roestvrij staal geleidt hitte echter niet goed, zodat de pannen normaliter ook wat andere metalen bevatten zoals ijzer, chroom of nikkel. Die metalen kunnen in het voedsel lekken als de pan krassen heeft. Daar staat tegenover dat de hoeveelheid nikkel en andere oplosbare metalen zeer laag is ten opzichte van de hoeveelheden waarin deze metalen reeds in voeding zitten2. Nikkel kan met verschillende gezondheidsproblemen te maken hebben, met name contacteczeem. Dus wie gevoelig is voor nikkel, kan beter kookpannen van ander materiaal nemen3. Dit probleem is wel te omzeilen door pannen te nemen met een koperen bodem om de warmte beter te geleiden.

• Glas. Glazen kookschalen zijn inert, ofwel niet-reactief (waardoor glas waarschijnlijk het veiligst is), en vaatwasserbestendig. Bij een onderzoek is gebleken dat er significant minder nikkel en chroom in het voedsel zat dat in glazen pannen gekookt was dan in roestvrij staal2.

• Aluminium en geanodiseerd aluminium zijn niet aan te bevelen. Aluminium is goedkoop en het geleidt de warmte heel goed, maar het is ook toxisch (het tast botten aan en hoopt zich op in de lever en de hersenen) en het gaat gemakkelijk over van schalen en pannen in voedsel, vooral in zure en zoute gerechten4,5. Voor het anodiseren van aluminium worden agressieve metalen gebruikt. Het aluminium wordt zo afgesloten, althans totdat er een kras op komt. Voor de vaatwasser is het zeker geen goed materiaal.

• Wees voorzichtig met de nieuwe hybride metalen zoals titanium, totdat bewezen is dat ze vervaardigd worden met metalen die niet toxisch zijn.

1J Nutr, 1998; 128: 855-859
2Contact Dermatitis, 1998; 38: 305-310
3Arch Environ Contam Toxicol, 1992; 23: 211-215
4Ann Univ Mariae Curi Sklodowska [Med], 2004; 59: 411-416
5Food Addit Contam, 1996; 13: 767-774