Veel hoest- en verkoudheidsmiddelen werken niet en doen, vooral bij kinderen, soms meer kwaad dan goed. Joanna Evans geeft u enkele veilige alternatieven om verkoudheid op een natuurlijke wijze te bestrijden.

Door Joanna Evans

Voordat u deze winter naar een hoestdrank of verkoudheidsmiddeltje grijpt, bedenk dan eerst even het volgende: er zijn er maar weinig die echt werken. En volgens de Amerikaanse en Europese toezichthouders op geneesmiddelen kunnen veel van die medicijnen de gezondheid van kinderen ernstig schaden en zijn ze mogelijk zelfs levensgevaarlijk.

Amerikaanse onderzoekers van de St. Joseph Family Medicine Residency in Indiana hebben nog niet zo lang geleden een overzichtsartikel gepubliceerd over dit soort middelen – waaronder antibiotica, inhalatiecorticosteroïden (ontstekings- en afweerremmers) en zelfzorgmedicijnen zoals antihistaminica (anti-allergiemiddelen), decongestiva (middelen tegen neusverstopping) en antitussiva (hoestremmers). Daarin laten ze zien dat bijna alle conventionele verkoudheidsbehandelingen die ze onderzochten, simpelweg niet werken – noch bij volwassenen, noch bij kinderen (zie kader).

Gevaarlijk voor kinderen
Nog zorgwekkender is dat er gegevens boven tafel zijn gekomen waaruit blijkt hoe gevaarlijk deze medicijnen kunnen zijn voor kinderen – vooral heel jonge kinderen. Volgens gegevens van het Amerikaanse Centrum voor giftige stoffen (AAPCC) staan verkoudheids- en hoestmedicijnen in de toptwintig van stoffen waaraan kinderen onder de vijf het vaakst overlijden, aldus de onderzoekers.1

Zelfs de Amerikaanse en Britse geneesmiddelentoezichthouders verzoeken ouders dringend om dit soort medicijnen niet aan hun jonge kinderen te geven. Zo waarschuwde de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) consumenten in 2008 om geen zelfzorgmedicijnen tegen hoest en verkoudheid te gebruiken bij kinderen jonger dan twee jaar, ‘omdat daarbij ernstige en mogelijk levensgevaarlijke bijwerkingen kunnen optreden’.
Hoest- en verkoudheidsmiddelen blijken allerlei bijwerkingen te kunnen hebben, waaronder stuipen, een versnelde hartslag, sufheid en soms zelfs overlijden. Dat ontdekte de FDA na meldingen van schadelijke bijwerkingen te hebben onderzocht die waren gedaan nadat kinderen te veel van een geneesmiddel hadden binnengekregen. Dat gebeurde bijvoorbeeld doordat kinderen een medicijn per ongeluk hadden ingeslikt, een onbedoelde overdosis hadden ingenomen of een verkeerde dosering hadden gebruikt.2 Ander onderzoek wijst er echter op dat ernstige bijwerkingen ook bij een juiste dosering kunnen optreden.3

Ook in het Verenigd Koninkrijk groeit de bezorgdheid over het gebruik van zelfzorgmiddelen tegen hoest en verkoudheid. Kort na de waarschuwing van de FDA, drong ook de MHRA, de Britse geneesmiddelentoezichthouder, erop aan dit soort medicijnen niet bij kinderen jonger dan zes te gebruiken. ‘Er is geen bewijs dat ze werken en bovendien hebben ze bijwerkingen, zoals allergische reacties, effecten op de slaap en hallucinaties’, waarschuwde de MHRA.4

Veilige alternatieven
Veel standaardmiddelen tegen hoest en verkoudheid werken niet, ook niet bij volwassenen.1 Bovendien kunnen ze versuffend werken, wat gevaarlijk is als u in de auto stapt of op uw werk bent. Daarom kunt u deze medicijnen misschien maar beter laten staan en in plaats daarvan voor een alternatief kiezen dat veiliger is en wel werkt.

Wilt u uw symptomen verlichten, sneller opknappen of uw kans op een verkoudheid verkleinen? Lees dan verder in onderstaand overzicht van natuurlijke methodes voor volwassenen en kinderen.

Natuurlijke remedies voor volwassenen
Zink. Als u snel in actie komt, kan zink de duur van uw verkoudheid verkorten. Dat blijkt uit een recent overzichtsartikel waarin achttien onderzoeken met samen bijna achttienhonderd deelnemers onder de loep werden genomen. Mensen die binnen 24 uur nadat hun symptomen waren begonnen, zink gingen gebruiken, waren gemiddeld een dag korter verkouden dan mensen die dat niet hadden gedaan. Een dagelijkse dosis van minstens 75 mg zink in de vorm van zuigtabletten werkte het best en verkortte de duur van de verkoudheid met gemiddeld twee dagen. Er zijn echter wel mogelijke bijwerkingen, zoals misselijkheid en een nare smaak in de mond.5 In een ander overzichtsartikel bleken zuigtabletten met zinkacetaat dubbel zo goed te werken als tabletten met zinkgluconaat: de tabletten met zinkacetaat verkortten de duur van de verkoudheid met bijna de helft.6
Let op: gebruik geen neussprays met zink, want die kunnen uw reukvermogen blijvend beschadigen.1

Pelargonium sidoides. Deze Zuid-Afrikaanse plant wordt ook wel ‘umckaloabo’ genoemd, wat in de Zoeloetaal verwijst naar ziektes met koorts, hoest of pijn op de borst. Het wortelextract is verkrijgbaar als kruidengeneesmiddel tegen verkoudheid en griep. Toen het middel in een goed opgezet onderzoek werd doorgelicht, bleek bijna 80 procent van de gebruikers na tien dagen van zijn verkoudheid af te zijn. In de placebogroep gold dat slechts voor 30 procent. Ook lijkt P. sidoides de ernst van verkoudheidsverschijnselen te verminderen, zoals niezen, gezwollen slijmvliezen, keelpijn, hoesten en hoofdpijn.7

Echinacea purpurea. Dit kruidenmiddel tegen verkoudheid geeft in klinisch onderzoek wisselende resultaten, waarschijnlijk omdat de verschillende studies verschillende Echinacea-soorten en -plantendelen hebben gebruikt. Een recent overzichtsartikel meldt echter dat de soort die stelselmatig het best tegen verkoudheid werkt, Echinacea purpurea (rode zonnehoed) is. Dit kruid bleek in vijf van de zes onderzoeken effectief te zijn: het verlichtte de symptomen aanzienlijk en verkortte de duur van de verkoudheid met tot wel vier dagen.8 In de vorm van kruidenthee blijkt Echinacea ook te helpen tegen griepverschijnselen.9 Echinacea werkt het best als u ermee begint zodra de eerste ziekteverschijnselen zich aandienen.

Andrographis paniculata. Dit plantje komt oorspronkelijk uit Azië en wordt in de ayurvedische geneeskunde ook wel ‘kalmegh’ genoemd. Het bevat bitter smakende bestanddelen, waarvan wordt aangenomen dat ze het immuunsysteem stimuleren en ontstekingsremmend werken. De resultaten uit diverse goed opgezette studies wijzen erop dat A. paniculata de ernst van uw verkoudheidssymptomen sterk kan verminderen.10

Vitamine C. Vitamine C werkt niet tegen verkoudheid, zo luidde de conclusie in een overzichtsartikel waarin verschillende onderzoeken werden geanalyseerd.11 Maar of vitamine C wel of niet werkt, zou wel eens alles te maken kunnen hebben met de dosis. In één groot onderzoek bij volwassenen waren de deelnemers minder lang verkouden als ze op de eerste dag dat ze ziek waren, een eenmalige dosis van 8 gram vitamine C slikten; een halve dosis had half zoveel effect. De onderzoekers ontdekten ook dat meer mensen uit de hogedosisgroep een kortstondige verkoudheid – van één dag – hadden dan de mensen die de lagere dosis hadden gebruikt (46 procent versus 39 procent).11 Een nadeel van hoge doses vitamine C (meer dan 2 gram per dag) is echter dat ze maag-darmklachten zoals diarree kunnen veroorzaken. U kunt het risico op dit soort klachten verkleinen door gebruik te maken van een gebufferde (niet-zure) vorm van vitamine C, zoals magnesiumascorbaat. Ook kan het helpen om de dagelijkse dosis over meerdere porties te verdelen.

Natuurlijke preventie voor volwassenen
Vitamine C. De bewijzen dat het slikken van vitamine C effect heeft vóórdat een verkoudheid toeslaat, zijn veel sterker. Het aantal keren dat u verkouden bent, zal waarschijnlijk niet afnemen. Maar als u dagelijks een vitamine C-supplement slikt, kan dat er wel voor zorgen dat u minder lang verkouden bent. Door regelmatig extra vitamine C te slikken, kunt u de duur van een verkoudheid met 8 procent verkorten. Dat bleek uit een analyse van de gegevens uit 31 placebogecontroleerde onderzoeken waaraan meer dan 11.000 mensen deelnamen. Ook vertoonden mensen die vitamine C gebruikten minder ernstige verkoudheidsverschijnselen.11

Probiotica. Probiotica (‘gezonde bacteriën’) staan bekend om hun afweerversterkende eigenschappen. Wanneer u ze uit voorzorg slikt, helpen ze u te beschermen tegen verkoudheid. Mensen die probiotica gebruikten in de vorm van yoghurt of supplementen, waren 12 procent minder vaak verkouden dan placebogebruikers. Dat bleek uit een overzichtsartikel waarin tien goed opgezette onderzoeken met bijna 3500 deelnemers werden geanalyseerd. Bovendien gebruikten de probioticaslikkers minder antibiotica om hun verkoudheidsklachten te behandelen.12 Het is niet duidelijk met welke doseringen en soorten probiotica je verkoudheid het best kunt voorkomen. Maar onderzoek wijst er wel op dat probioticapreparaten met meerdere bacteriestammen beter werken dan die met maar één bacteriestam.13

Knoflook. Knoflook is een natuurlijk antibioticum en bevat de bacteriedodende stof allicine. Het is daarom de moeite waard om knoflook als preventief middel in te zetten tegen hoest en verkoudheid.14 In een onderzoek onder 146 vrijwilligers slikte de ene groep dagelijks één capsule met een allicinebevattend knoflooksupplement. De andere groep kreeg een placebo. De deelnemers in de knoflookgroep bleken 63 procent minder vaak verkouden te zijn. Ook was het aantal dagen dat ze ziek thuisbleven 70 procent lager dan in de placebogroep.15

Beweging. Zoekt u nog een goede reden om deze winter meer te gaan bewegen? Wat dacht u van minder ziek zijn? Amerikaanse onderzoekers ontdekten dat volwassenen die in de herfst- en wintermaanden actiever waren, gemiddeld drieënhalve dag minder lang last hadden van verkoudheid of griep dan hun tegenhangers die liever op de bank bleven zitten. Ook blijken mensen die regelmatig bewegen vaak mildere symptomen te hebben.16 Span u dagelijks minimaal twintig minuten matig in en gebruik daarbij een aerobe bewegingsvorm – bijvoorbeeld zwemmen, joggen of fietsen. Zorg dat u op deze manier minstens vijf dagen per week beweegt.

Natuurlijke remedies voor kinderen
Zink. Net als volwassenen zijn kinderen van een tot tien jaar oud vaak minder lang ziek als ze direct op de eerste dag van hun verkoudheid beginnen met zink.5 Zinksulfaat in siroopvorm lijkt de minste bijwerkingen te geven.1

Pelargonium sidoides. Dit kruidenmiddel kan werken bij hoest en overmatige slijmproductie, blijkt uit onderzoek bij kinderen van een tot achttien jaar oud.1 Ook helpt het keelpijn te verlichten.17

Honing. Dit eenvoudige huismiddeltje is een nuttig wapen tegen hoest. In een onderzoek onder ruim honderd kinderen van twee tot achttien jaar oud, bleken kinderen die een eenmalige dosis rauwe (onbewerkte) boekweithoning hadden gekregen, minder vaak te hoesten en minder slaapproblemen te hebben dan kinderen die een standaardhoestmiddel of geen behandeling kregen.18
Let op: kinderen jonger dan één jaar mag u geen honing geven, omdat deze soms bacteriën bevat die schadelijk zijn voor heel jonge kinderen.

Neusspoeling met zout water. Een ‘netipot’ of neusdouche is een kannetje gevuld met een zoutwateroplossing om de neus en neusbijholtes door te spoelen. In een onderzoek bij kinderen van zes tot tien jaar oud met verkoudheid of griep, bleek een neusspoeling met zout water, keelpijn te verlichten, de afscheiding uit de neus dunner te maken en de ademhaling door de neus te vergemakkelijken. Ook hadden de kinderen minder middelen tegen neusverstopping en slijmoplossers (mucolytica) nodig, en hadden ze minder kans om opnieuw ziek te worden.1,19

Natuurlijke preventie voor kinderen
Zink. Een dagelijkse dosis zink kan verkoudheid bij kinderen helpen voorkomen. Kinderen die de hele winter lang zinksulfaattabletten slikken, zijn namelijk minder vaak verkouden, missen minder dagen op school en krijgen minder antibiotica voorgeschreven, zo blijkt uit een placebogecontroleerd onderzoek.20 Vergelijkbare, maar iets minder uitgesproken resultaten werden gevonden in een onderzoek waarbij in plaats van tabletten, een siroop met zinksulfaat was gebruikt.21

Vitamine C. Vitamine C kan misschien niet voorkomen dat een kind verkouden wordt, maar een dagelijkse preventieve dosis kan er wel voor zorgen dat een verkoudheid – tot wel 18 procent – korter duurt en bovendien minder ernstig verloopt.11

Probiotica. Als jonge kinderen in de wintermaanden gezonde bacteriën slikken zoals Lactobacillus acidophilus, alleen of in combinatie met Bifidobacterium animalis, kan dat koorts, hoest en snotneuzen helpen voorkomen, aldus onderzoek bij drie- tot vijfjarigen.1,22
 

1 Am Fam Physican, 2012; 86: 153-9; Clin Toxicol [Phila], 2010; 48: 979-1178
2 http://www.fda.gov/NewsEvents/Newsroom/PressAnnouncements/2008/ucm116839.htm; http://www.fda.gov/Drugs/ResourcesForYou/SpecialFeatures/ucm263948.htm
3 Clin Pediatr Emerg Med, 2012; 13: 292-9
4 www.mhra.gov.uk/Safetyinformation/Safetywarningsalertsandrecalls/Safetywarningsandmessagesformedicines/CON038908
5 Cochrane Database Syst Rev, 2013; 6: CD001364
6 Open Respir Med J, 2011; 5: 51-8
7 Explore [NY], 2007; 3: 573-84
8 Can Fam Physician, 2011; 57: 31-6
9 J Altern Complement Med, 2000; 6: 327-34
10 Phytomedicine, 2010; 17: 178-85; 1999; 6: 217-23; 1997; 3: 315-8
11 Cochrane Database Syst Rev, 2013; 1: CD000980
12 Cochrane Database Syst Rev, 2011; 9: CD006895
13 Eur J Nutr, 2011; 50: 1-17
14 Pharmacogn Rev, 2010; 4: 106-10
15 Adv Ther, 2001; 18: 189-93
16 Br J Sports Med, 2011; 45: 987-92
17 Altern Ther Health Med, 2003; 9: 68-79
18 Arch Pediatr Adolesc Med, 2007; 161: 1140-6
19 Arch Otolaryngol Head Neck Surg, 2008; 134: 67-74
20 Iran J Pediatrics, 2009; 19: 376-80
21 Acta Paediatr, 2006; 95: 1175-81
22 Pediatrics; 2009; 124: e172-9

Alertheid in Nederland
Ook Nederland is alert op mogelijke bijwerkingen van zelfzorgmedicijnen. Zo heeft het Nederlandse bijwerkingencentrum Lareb samen met de drogisterijbranche in 2013 en 2014 twee publiekscampagnes gevoerd. Daarin werd bij mensen aangedrongen om bijwerkingen te melden van zelfzorggeneesmiddelen en andere gezondheidsproducten die ze bij de drogist hadden gekocht.
Zowel patiënten als professionele zorgverleners kunnen bij het Lareb een melding doen als ze vermoeden dat een geneesmiddel bijwerkingen heeft. Het Lareb beoordeelt en analyseert die meldingen en geeft indien nodig waarschuwingen, laat de tekst in de bijsluiter aanpassen of stelt strengere voorwaarden aan de verkoop van het geneesmiddel.
Bron: Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb; www.lareb.nl

 

Wat niet werkt: het bewijs op een rij
Onderzoekers van de Amerikaanse St. Joseph Family Medicine Residency hebben in 2012 een overzichtsartikel gepubliceerd over verkoudheidsmiddelen voor volwassenen en kinderen. Daarvoor analyseerden ze onderzoeken naar zowel receptgeneesmiddelen als zelfzorgmedicijnen. In hun artikel laten ze zien dat de meeste onderzochte middelen simpelweg niet werken. In hun analyse namen ze gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT’s) mee, die de ‘goudenstandaardmethode’ zijn voor de wetenschappelijke beoordeling van medicijnen. Daarnaast gebruikten ze systematische reviews van de Cochrane Collaboration, een prestigieuze, onafhankelijke onderzoeksorganisatie die gegevens verzamelt en analyseert uit hoogstaande onderzoeken over specifieke onderwerpen. We geven u een overzicht van hun bevindingen.