29-10-2017

Water? Nee, dank u

Om verzekerd te zijn van schoon water spenderen veel mensen meer geld aan flessenwater dan aan benzine. Maar, zoals Cate Montana ontdekte, worden veel merken flessenwater in verband gebracht met kanker.

Door: Cate Montana

Hoewel water van cruciaal belang is om te overleven, is het vaak niet geschikt om te drinken. Het meeste water uit Nederlandse rivieren en meren, zeewater en grondwater voldoet niet aan de normen voor watervervuiling. En de watervervuiling wordt naar verwachting alleen maar erger. De kwaliteit van het Nederlandse oppervlaktewater voldoet voor slecht 40 procent aan de chemische eisen en op ecologisch gebied is zelfs 97 procent van het water van matige tot slechte kwaliteit. Bij het vorige meetpunt, in 2009, zagen deze cijfers er nog veel mooier uit.1

Afgelopen jaar werd er in meerdere Zuid-Hollandse gemeenten nog de kankerverwekkende stof GenX in het kraanwater aangetroffen. GenX zit in het water doordat chemiebedrijf Chemours het als afvalstof loost in de Merwede. Hier was door de overheid een vergunning voor afgegeven. "Ik weet niet hoe het mogelijk is", zegt toxicoloog Atie Verschoor van ECE-Med, een centrum dat de gezondheidseffecten van gevaarlijke stoffen onderzoekt.”Ik heb ook nog opgezocht hoe een bedrijf als Chemours hiervoor een vergunning kan hebben, maar ik kon niks vinden. Sterker nog, ik heb nog nooit zo weinig informatie kunnen vinden over een onderwerp," zegt Verschoor.

Volgens Verschoor lijkt het alsof de vergunning is gebaseerd op aannames. "Het is nu niet direct schadelijk en ze gaan er voor het gemak ook maar vanuit dat het op lange termijn wel goed komt, zonder dat het is onderzocht."

De situatie is even alarmerend als in de Verenigde Staten. Volgens een onderzoek uit 2008 van de Associated Press (een Amerikaans persbureau met vestigingen in 121 landen) bevatten 24 grootstedelijke drinkwatervoorzieningen, waaronder die in Los Angeles, Washington D.C. en Philadelphia, farmaceutische producten en veelvoorkomende verontreinigende stoffen, zoals natriumchloride, kaliumchloride en chloordioxide, die in de zuiveringsinstallaties zelf worden gebruikt. Een Amerikaanse studie uit 2003 van de non-profit organisatie Natural Resources Defense Council (NRDC) vond dat meerdere stedelijke watervoorzieningen vervuild waren met stoffen, zoals arseen, lood, fecaliën, chemische bijproducten van waterverwerking en zelfs raketbrandstof.

Antidepressiva, antibiotica, de anticonceptiepil en andere hormonen, medicijnen, producten voor het haar en de huid, industriële afval, nitraten, landbouwafval, gazonmest, onkruidverdelgers en pesticides vinden allemaal hun weg naar onze watervoorzieningen. Na de zuivering komt dit water bij mensen thuis uit de kraan met een lage concentratie van deze chemische stoffen. 2

Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de verkoop van flessenwater ondanks de kosten toeneemt. In Nederland drinken mensen nog steeds meer koffie dan flessenwater, maar het verschil wordt kleiner. Water is de derde best verkochte drank in Nederland, na frisdranken en siropen, met een piek in de productie van 437 miljoen liter. 3

Uit een fles is niet hetzelfde als veilig

Amerikaanse fabrikanten van flessenwater doen er alles aan om hun producten te verkopen alsof ze sprankelend zuiver zijn en recht uit een bron in de bergen of oeroude gletsjers komen. Maar tests van de Environmental Working Group (EWG) uit 2008 laten een minder ongerept plaatje zien. Ieder merk flessenwater dat geanalyseerd werd bevatte minstens acht verontreinigde stoffen, waaronder zware metalen, radioactieve isotopen, cafeïne, chlorine, geneesmiddelen, kunstmest, desinfecterende producten, verfverdunners, weekmakers en drijfgas.

Onderzoekers van de Universiteit van Missouri testten de waterkwaliteit van flessenwater en ontdekten dat een merk in verband kon worden gebracht met borstkanker. De kans op het ontwikkelen van borstkankercellen was met 78% procent verhoogd in vergelijking met een controlegroep. Hoewel ze niet onderzochten welke specifieke chemische stoffen verantwoordelijk waren voor de ontwikkeling van kankercellen, bleek dat het toevoegen van oestrogeen-blokkerende stoffen aan het water het effect verminderde. Dit wijst erop dat de hormoonhuishouding van de cel veranderd was, een proces dat endocriene verstoring of hormoonverstoring genoemd wordt.

Tot op heden heeft het Amerikaanse Milieubeschermingsagentschap (Environmental Protection Agency – EPA) berekend dat er 87.000 (voor het merendeel door de mens geproduceerde) stoffen zijn die een hormoonverstorend effect kunnen hebben. Deze kunnen de borstontwikkeling beïnvloeden, 4 de kans op kanker doen toenemen en de manier waarop bepaalde genen gereguleerd worden wijzigen. 5

In Nederland gelden voor natuurlijk mineraalwater en bronwater specifieke wetgeving, waarbij strenge eisen worden gesteld aan de bron en aan het water. Mineraal- en bronwater moet namelijk direct drinkbaar zijn bij de bron en mag niet chemisch worden behandeld. Hierdoor wordt de natuurlijke zuiverheid en de natuurlijke samenstelling van het water gewaarborgd, die gekenmerkt wordt door het gehalte aan mineralen en sporenelementen. Alleen uit door de overheid erkende bronnen mag natuurlijk mineraalwater en bronwater gewonnen worden en de bron moet op het etiket staan. Al het andere voorverpakte water in Nederland moet voldoen aan het Waterleidingsbesluit. Dit zijn dezelfde eisen die gelden voor kraanwater.

BPA

Ook al zijn veel fabrikanten van flessenwater afgestapt van het gebruik van Bisfenol A (BPA) plastic – een hormoonverstorende stof waarvan bekend is dat ze in verband kan worden gebracht met kanker 6 – verhoogt ook polyethyleentereftalaat (PET of PETE) plastic in flessen voor eenmalig gebruik ook het risico op kanker. 7 Als deze flessen opnieuw gebruikt worden kunnen chemische stoffen vrijkomen die ook potentieel hormoonverstorende stoffen zijn, zoals DEHA (di-2-ethylhexyladipaat) en benzylbutylftalaat (BBP). 8

Een studie van de Universiteit van Texas leidde tot de conclusie dat veel producten, die bedoeld zijn om BPA en polycarbonaat te vervangen, chemische stoffen doen vrijkomen die een oestrogene activiteit hebben. 9 Veel van de geteste flessen en bakjes waren babyflesjes en andere producten voor baby’s, wat uitermate verontrustend is omdat onderzoek aantoont dat een vroege blootstelling aan chemicaliën die oestrogenen nabootsen de kans op genetische schade kunnen doen toenemen. 10

De prijs voor het milieu is ook hoog als het gaat over flessenwater. Het Amerikaanse Pacific Instituut – een organisatie die wereldwijd een duurzaam waterbeleid nastreeft – schat dat de energie voor het produceren van plastic waterflessen alleen al in de Verenigde Staten goed is voor meer dan 17 miljoen vaten olie (los van de energie die nodig is voor het transport). Gemiddeld genomen is drie liter water nodig om een liter flessenwater te produceren. Nederlands kraanwater is, zelfs als de productie van de leidingen en dergelijke wordt meegenomen, 30 keer minder belastend voor het milieu dan het meest milieuvriendelijk verpakte water. Water in glazen flessen belast het milieu zelfs 1300 keer zo veel. 11 Wereldwijd kopen en lozen mensen jaarlijks ongeveer 200 miljard plastic flessen, waarvan de meesten naar stortplaatsen en oceanen gaan, daar geleidelijk afbreken en zo de watervoorzieningen nog meer vervuilen.

Niet zo slim

Hoewel een groeiend percentage van de consumenten geïnteresseerd is in flessenwater met toegevoegde vitamines, mineralen en “energie”, zijn de “smart waters” met exotisch klinkende namen en toegevoegde elektrolyten van vitamines en mineralen evenmin gezond. Veel vitaminewaters bevatten kunstmatige zoetstoffen, zoals aspartaam, die in verband worden gebracht met neurologische afwijkingen. 12

Bovendien zijn veel dan deze producten gewoon gefilterd kraanwater. “Deze designer waters zijn een grote farce,” aldus Kristin McGary, een Amerikaanse holistische geneeskundige die gespecialiseerd is in acupunctuur en oosterse geneeskunde. “Meestal gaat het om water op basis van omgekeerde osmose waar ze dingen aan toevoegen waarvan ik zelfs niet weet of ze biologisch beschikbaar zijn.”

Als flessenwater en designer water veel nadelen hebben, wat zijn dan de alternatieven?

Alkalinewater

De zuurtegraad van water varieert. Kraanwater heeft meestal een neutrale zuurtegraad, rond de 7 op de logaritmische pH-schaal die gaat van zuur (lager dan 7) tot basisch (boven de 7). In de natuur voorkomend “hard” water is meer basisch en bevat calciumcarbonaat, magnesiumcarbonaat en andere mineralen.

Veel alternatieve genezers raden het gebruik van basisch water, ook wel alkalinewater genoemd, aan om te drinken en zuur water om schoon te maken (zowel de keukenvloer als uw huid). Het belangrijkste argument om alkalinewater te drinken is dat het tegenwicht biedt tegen de zeer zure westerse voeding met veel vlees en granen, waarvan verondersteld wordt dat ze bijdraagt aan het ontstaan van kanker en slijtage van de botten.
Ionisatie apparaten voor in de woning, die het water meer basisch maken, worden steeds populairder. Deze ionisatie apparaten scheiden negatief geladen carbonaationen van positief geladen zure ionen in hard water, waardoor twee stromen water voor persoonlijk gebruik ontstaan: basisch en zuur.

Kankercellen kunnen goed gedijen in een omgeving met een lagere pH-waarde (zuur) dan normale cellen, en tumoren hebben in het algemeen een zure pH. 13 Maar er zijn tot nu toe geen studies die aantonen dat het mogelijk zou zijn, laat staan aan te bevelen, om de zuurtegraad van het menselijk lichaam te veranderen.

Het testen van de alkaliteit van uw urine of speeksel betekent niet automatisch dat uw lichaam basisch is,” zegt McGary. “U moet niet vergeten dat ons speeksel een pH-waarde van 7.1 tot 7.0 heeft, maar onze maag heeft een pH-waarde van 1.5 tot 3.5, onze urine een andere pH-waarde, de vagina heeft een eigen pH-waarde, ons bloed heeft een pH-waarde en onze spieren hebben een pH-waarde.”
“Als ik een urinetest laat uitvoeren en iemand heeft een pH-waarde van 5.5, weet ik dat ik erop kan vertrouwen dat ik de batterij van mijn auto kan schoonmaken met zijn urine. Maar dat betekent niet dat de rest van zijn lichaam ook zuur is.”

In een overzichtsstudie van 8.278 citaten en 252 abstracts, waarbij gezocht werd naar evidentie voor een verband met de zuur/base balans van de voeding, werd geen causaal verband aangetoond tussen basisch water en kanker. 14 Er is ook geen sluitend bewijs dat een basisch dieet de gezondheid van de botten beïnvloedt. Hoewel een dergelijk dieet wel andere indirecte voordelen kan hebben voor het lichaam, 15 en sommige patiënten beweren dat ze veel voordelen ervan ervaarden. Maar een fundamenteel probleem waar voorstanders van alkalinewater mee te maken hebben is het feit dat het water dat u drinkt, hoe basisch het ook is, terechtkomt in de zeer zure omgeving van de maag en dan is het einde verhaal. “Gaat het basisch blijven?”, vraagt McGary zich af. “Ik betwijfel dat.”

Veel alternatieve genezers, die soms zelf alkaliserende apparaten verkopen, zweren erbij dat het basisch maken van het lichaam helpt. Anderen, zoals McGary, denken dat alkaliseren een verkooptrucje is. Weer anderen, zoals de Amerikaanse arts Michael Greger, geloven in de helende kracht van alkalinewater, maar bevelen de veel goedkopere DIY (Do It Yourself) methode aan. “Alkalinewater kan helpen,” stelt Greger. “Maar de machines zijn afzetterij. U kunt hetzelfde doen door driekwart theelepel baksoda (natriumbicarbonaat) toe te voegen aan twee liter water.”
Zelfs genezers die alkalinewater gebruiken in hun praktijk, doen er beter aan om het nut ervan in twijfel te trekken. Sherry A. Rogers, arts en auteur van de bestseller Detoxify or Die, gebruikt alkalinewater in haar praktijk, omdat zij ervan uitgaat dat de gezondheid van haar patiënten verbetert als zij dit drinken. Zij zegt ook: “om een of andere reden hebben “natriumbicarbonaat en andere alkaliserende chemische stoffen niet hetzelfde effect hebben als een alkaliserende ionisator.”

Desalniettemin zegt zij dat de kwaliteit van het water niet heel veel betekent als het om onze gezondheid gaat. “Er zijn veel meer factoren die bijdragen aan de totale toxische belasting en onze gezondheid waar we rekening mee moeten houden,” zegt zij. “Bovendien gaat u nergens zuiver water vinden, zelfs als u het destilleert, omdat er altijd hoe dan ook iets inzit, zoals aluminium of iets anders van de machine zelf … Doe wat je kan wat water betreft.”

Omgekeerd osmosewater

Als flessenwater vervuild is en het nut van alkalinewater dubieus is, wat kunt u dan het beste doen? Omgekeerde osmose (reverse osmosis – RO) is een van meest effectieve filterprocessen die gebruikt worden door waterbedrijven, en een van de meest voorkomende manieren om flessenwater te produceren. RO-water is ook verkrijgbaar uit filterinstallaties in sommige winkels en de verkoop van RO-apparaten voor woningen neemt snel toe. Ze gebruiken niet alleen koolstoffilters (carbonfilters), maar persen ook water onder druk door een halfdoorlaatbaar plastic membraan met poriën ten grootte van ongeveer 0.0001 micrometer. Dit proces elimineert verontreinigende stoffen, zoals parasieten (cryptosporidium en Giardia lamblia), bacteriën (salmonella, E. coli), virussen, natriumchloride (zout), zware metalen (zoals lood) en giftige stoffen, zoals arseen, fluoride en radium. Maar ze verwijderen ook mineralen die uw lichaam nodig heeft, zoals magnesium en kalium.

Hoewel er geen onderzoek gedaan is naar RO-water en de invloed daarvan op het lichaam, is er anekdotisch bewijs dat het misschien niet de beste keuze is voor onze gezondheid. “Ik zie patiënten die zeggen dat ze veel vocht binnenkrijgen, omdat ze vier liter RO-water per dag drinken,” zegt McGary. “En dan volgen hun laboratoriumuitslagen en vind ik bijna altijd drie tot vier markers van klinische uitdroging.”

Gedestilleerd water

Gedestilleerd water is ook een bron van controverses. Destilleren – waarbij water verwarmd wordt tot het in stoom verandert en dan terug condenseert naar een vloeistof – is zonder twijfel een van de makkelijkste en meest kosteneffectieve methodes om water te zuiveren. Destilleerapparaten filteren mineralen die voor de hardheid van het water zorgen evenals onzuiverheden eruit, waaronder bacteriën, virussen, cysten, zware metalen en andere verontreinigende stoffen. Als het destilleerapparaat een stoomventiel heeft, kan het zelfs vluchtige organische bestanddelen verwijderen die anders terug in het water kunnen condenseren nadat ze verwijderd werden.

Het verwijderen van alle mineralen en andere verontreinigende stoffen heeft voor- en nadelen. Veel alternatieve genezers zweren bij het gebruik van gedestilleerd water als een effectieve methode om het lichaam te ontdoen van ongewenste afvalproducten, pathogenen, anorganische bestanddelen en mineralen die onze cellen niet kunnen opnemen. Zij zeggen dat gedestilleerd water zich makkelijk bindt aan afvalproducten, waardoor ze sneller afgevoerd kunnen worden.

Anderen geloven echter dat dit water ook vitamines en mineralen wegspoelt uit het lichaam, wat kan leiden tot catastrofale tekorten. 16 Bovendien toont onderzoek aan dat drinkwater dat wel mineralen bevat, zoals calcium en magnesium, de bloeddruk en de kans op een hartinfarct kan verlagen. 17

Hoe moeten we dat allemaal interpreteren? Flessenwater drinken als alternatief voor kraanwater is niet hét antwoord, omdat de grote variëteit aan verontreinigende stoffen in flessenwater bijdraagt aan de toxische belasting van het lichaam. Als het noodzakelijk is om flessenwater te drinken, bijvoorbeeld onderweg, leg de flessen dan niet in de zon of in een hete auto, omdat warmte en UV- stralen ervoor kunnen zorgen dat er nog meer schadelijke stoffen in het water terechtkomen. Hetzelfde gebeurt als plastic flesjes in de vaatwasser gereinigd worden en ze opnieuw gebruikt worden. 6

Bronwater dat opgevangen wordt in een glazen of een roestvrijstalen container is verreweg de beste keuze voor drinkwater – op voorwaarde dat de bron getest is om er zeker van te zijn dat die niet verontreinigd is. “Wild water is het beste water op onze planeet,” aldus McGary. “Het water dat recht van een bron in de hoge bergen komt, is niet te evenaren.”

Als het zoeken van een bron van zuiver bronwater geen optie is, zijn filtersystemen voor kraanwater de op een na beste keuze. Overweeg het combineren van verschillende filtersystemen voor de beste resultaten, zoals het gebruik van koolstoffilters met een omgekeerde osmose unit.

1 CBS, PBL, Wageningen UR (2016). Waterkwaliteit KRW, 2015
2 RIVM (7 februari 2017). Drinkwaterkwaliteit
3 FWS (2016). Consumptiecijfers
4 J Mammary Gland Biol Neoplasia, 2013; 18: 43–61
5 Endocr Relat Cancer. 2014; 21: T33–T55.
6 PLoS One, 2014; 9: e90332
7 Ecotoxicol Environ Saf 2017; 141: 298–305
8 Aquat Toxicol, 2011; 105: 62–70
9 Environ Health, 2014; 13: 41
10 Endocr Relat Cancer, 2014; 21: T1–12
11 Consumentengids (juni 2005) Kraan wint van de fles
12 Environ Health Perspect, 1987; 75: 53–7
13 Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci, 2014; 369: 20130099
14 BMJ Open, 2016; 6: e010438.
15 J Environ Public Health, 2012; 2012: 727630
16 Rosborg I., Kozisek F., Ferrrante M. (2015) Health Effects of Demineralization Drinking Water. In: Rosborg I. (eds) Drinking Water Minerals and Mineral Balance. Springer, Cham
17 J Epidemiol Community Health, 2004; 58: 136–9

Het testen van uw watervoorziening

Als u in een stedelijk gebied woont met een gemeentelijke watervoorziening, neem dan contact op met uw lokale waterbedrijf en vraag naar het jaarlijks verslag over de kwaliteit van het water. Dit rapport geeft u informatie over de oorsprong van uw drinkwater, welke verontreinigende stoffen erin zijn gevonden en hoe het niveau van verontreiniging zich verhoudt tot de nationale normen. U kunt ook uw waterbedrijf bellen om een kopie te vragen. Op de websites van de waterbedrijven, als Evides en Vitens kunt u de jaarverslagen vinden.

Ongeacht waar u woont is het goed om uw water te laten testen. Afhankelijk van het bouwjaar en de staat van uw woning kan uw water extra verontreinigende stoffen bevatten.

De meeste gemeentelijke watersystemen bevatten dingen die u liever niet wil binnenkrijgen, zoals chlorine, chloramine en fluoride. Veel systemen bevatten nitraten uit landbouwafval, geneesmiddelen, trihalomethanen (THM, nevenproducten van het desinfectieproces), giftige metalen (lood, kwik, aluminium, cadmium, chromium en koper) en Vluchtige Organische Componenten (VOCs), zoals gasoline, formaldehyde, benzeen en andere oplosmiddelen (veelal uit stomerijen).

Bronnen in een woongebied zijn gevoelig voor micro-organismes, zoals Giardia lamblia, nitraten uit de landbouw, pesticides en radioactief radongas. Als u eenmaal exact weet wat uw water bevat, kunt u actie ondernemen en de waterfiltermethode(s) kiezen die het best passen bij uw situatie en budget.

Water zuiveren

Filterkannen
Hoe werken ze?
Granulaire actieve koolstof- en harsfilters verwijderen verontreinigende stoffen.
Waar zijn ze goed voor?
Er zijn veel verschillende modellen, maar de meesten verwijderen organische chemische stoffen, zoals pesticides, kunstmest, chlorine en VOCs. Lees de specificaties om te kijken wat de filter precies doet.
Nadelen
De meesten verwijderen geen fluoride, nitraten, natrium, anorganische bestanddelen, zoals lood en kwik, en microbiologische verontreinigende stoffen, zoals Giardia en cryptosporidium. Ook moeten de filters regelmatig vervangen worden.
Kosten: € 15 – 50
Tips
U krijgt wat u ervoor betaalt. Filters met een hoge koolstofdichtheid met poriën van een halve micrometer (zoals die van de Multipure) en modellen met meerdere opeenvolgende filterstadia zijn de beste. Ze zijn allebei even effectief tegen bepaalde microbiologische verontreinigende stoffen en soms ook tegen lood.

Op de kraan gemonteerde filters
Hoe werken ze?
De meesten zijn actieve koolstoffilters.
Waar zijn ze goed voor?
Ze verbeteren de smaak van het water en verwijderen chlorine, sediment en VOCs. Welke specifieke verontreinigende stoffen verwijderd worden hangt af van het model.
Nadelen
Ze filteren geen mineralen, zouten of opgeloste anorganische bestanddelen eruit. De filters moeten regelmatig vervangen worden. Filters met kleine poriën verminderen de watertoevoer.
Kosten: € 15 – 100
Tips
Controleer de grootte van de poriën van de filter: hoe kleiner, hoe effectiever.

Koelkastfilters
Hoe werken ze en waar zijn ze goed voor?
Ze werken op dezelfde manier als de op de kraan gemonteerde filters.
Nadelen
Ze filteren geen mineralen, zouten of opgeloste anorganische bestanddelen eruit. De filters moeten regelmatig vervangen worden.
Kosten: € 18 – 40
Tips
Check online informatie van consumentenorganisaties om te bepalen wat de meest efficiënte modellen zijn. Als uw koelkast geen filter heeft, kunt u er een online bestellen bij een winkel voor witgoedaccessoires.

Omgekeerde osmose-apparaten
Hoe werken ze?
De apparaten persen water onder druk door een halfdoorlaatbaar plastic membraan.
Waar zijn ze goed voor?
Ze zijn effectief voor het elimineren van alle ziekteverwekkende organismes en de meeste verontreinigende stoffen.
Nadelen
RO-apparaten verwijderen geen organische verontreinigende stoffen, zoals formaldehyde, methanol, acetonitrile en methylethylketon (butanon) of gassen in opgeloste vorm, zoals radongas. De apparaten gebruiken tijdens het filteren ongeveer drie keer meer water.
Kosten: € 50 – 1600

UV- filters
Hoe werken ze?
Water gaat door uv-licht.
Waar zijn ze goed voor?
UV-filters verwijderen 99.9 procent van alle micro-organismes, waaronder chlorine-resistente micro-organismes, zoals Giardia en cryptosporidium. De filters hoeven niet vervangen te worden.
Nadelen
UV-filters verbruiken elektriciteit en verwijderen geen andere verontreinigende stoffen uit het water dan micro-organismes, zoals zware metalen, chlorine, fluoride, geneesmiddelen en andere door de mens geproduceerde verontreinigende stoffen. Ze moeten ook jaarlijks geïnspecteerd worden om er zeker van te zijn dat ze goed functioneren.
Kosten: € 100 – 650

Waterontharders voor de hele woning
Hoe werken ze?
Waterontharders filteren het water van de hele woning door middel van een kation uitwisselende harsfilter die met natriumchloride (zout) aangevuld wordt.
Waar zijn ze goed voor?
Ze verminderen de hoeveelheid calcium, magnesium en andere “harde” mineralen. Sommige apparaten verwijderen bepaalde soorten ijzer.
Nadelen
Ze verwijderen geen chlorine, nitraten, door de mens geproduceerde verontreinigende stoffen, geneesmiddelen of micro-organismes. Ze zijn ook groot en duur.
Kosten: € 130 – 1.000

Speciaal ontworpen filtersystemen
Hoe werken ze?
Watertechnici testen het water en ontwerpen een speciaal systeem dat aangepast is aan uw woning om alle verontreinigende stoffen te verwijderen.
Waar zijn ze goed voor?
Alles.
Nadelen
Het is duur
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Cate Montana

kleine wonderen met Enzymtherapie

Acupunctuur bij gezichtsveroudering

Je lymfestelsel overvol

Anders omgaan met een beroerte

Herstel van het lichaam na een kankerbehandeling

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Cate Montana avatar

Over de auteur

Cate Montana is een auteur die bekend staat om haar werk op het gebied van psychologie, spiritualiteit en zelfhulp. Ze heeft een achtergrond in de journalistiek, wat haar een scherpe analytische blik geeft op de onderwerpen die ze behandelt. Montana's werk richt zich vaak op het verkennen van het menselijk bewustzijn, de aard van de werkelijkheid en hoe deze concepten van invloed zijn op persoonlijke groei en ontwikkeling.
Lees meer artikelen van Cate Montana