Weer scherp van geest

Als je je leefstijl op de juiste manier aanpast, kun je soms je cognitieve achteruitgang en zelfs de ziekte van Alzheimer omkeren. Door Celeste McGovern.

Mary Ellen Williams keek de arts geschokt aan toen hij haar het slechte nieuws vertelde: haar man Harold raakte langzaam zijn geheugen kwijt. Harold had een aantal testen gedaan en in een daarvan had hij slechts 3 van de 30 woorden kunnen onthouden.

Mary Ellen weet het nog goed. ‘De arts keek me aan alsof hij zeggen wilde: “Hoe kan het dat je niet gemerkt hebt dat hij zo’n slecht geheugen heeft?”’ Maar het was niet waar dat ze helemaal niets gemerkt had van de problemen van haar man; ze zaten niet voor niets bij de dokter.

Harold merkte voor het eerst dat hij geheugen-problemen had toen hij een jaar of 52 was. Hij begon lijstjes te maken, iets wat hij nooit eerder had gedaan. Maar al snel vergat hij zelfs dingen van het lijstje.
‘Dan kwam ik thuis en realiseerde me dat ik een winkel had overgeslagen, vertelt hij. Dat klinkt als iets onbeduidends, voegt hij eraan toe, maar alles bij elkaar begon het op te vallen. Hij werkte in het technisch onderhoud van hoogwaardige communicatieapparatuur, en ook zijn werk leed eronder, wat hem zorgen baarde.

Mary Ellen merkte ook dat Harold veranderde. ‘Hij begon dezelfde verhalen te vertellen. Of hij wees iets aan waar we langsreden, wat hij een paar dagen daarvoor ook al had aangewezen.’
Maar geen van beiden had door hoe slecht het met hem ging. Totdat zijn testuitslagen er waren en de arts zei dat Harold mild cognitive impairment (MCI) had, een milde cognitieve stoornis. Iemand met MCI heeft problemen met zijn geheugen of met een andere hersenfunctie. Maar hij kan vaak nog zo goed als normaal functioneren in het dagelijks leven.

Het was een beangstigende diagnose. Harold en Mary Ellen beschouwden het allebei als iets wat langzaam maar onvermijdelijk tot dementie leidt …

Een ware pandemie

Alzheimer is een grote pandemie onder ouderen van de 21e eeuw. In Nederland zijn er ruim 280.000 mensen met dementie. De meest voorkomende vorm daarvan (70 procent) is de ziekte van Alzheimer. De kans op dementie neemt sterk toe met de leeftijd: 8 procent van de mensen boven de 65 heeft dementie. Daarnaast is er een grote groep mensen met de diagnose mild cognitive impairment. Ongeveer 44 procent van hen krijgt binnen vijf jaar de diagnose dementie.1

Deze cijfers zijn in de hele westerse wereld even akelig. In het Verenigd Koninkrijk zijn er bijvoorbeeld 850.000 mensen met dementie: 1 op de 14 mensen boven de 65 jaar heeft de ziekte.2 ‘Wereldwijd zijn er zeker 44 miljoen mensen met dementie. Daarom is de ziekte een wereldwijde gezondheidscrisis die aangepakt moet worden’, stelt de Australische Alzheimer’s Association.3 Dementie is in Nederland inmiddels doodsoorzaak nummer 1: in 2019 overleden meer dan 16.000 mensen aan de ziekte. In de VS schatten onderzoekers dat 13,6 procent van alle overlijdensgevallen te wijten is aan dementie, hoewel de officiële statistieken veel lager liggen.
De impact van dementie op onze maatschappij en op mantelzorgers is gigantisch. Er zijn 350.000 mensen die zorgen voor iemand met dementie die thuis woont. De helft van hen combineert mantelzorg met een baan of de zorg voor zijn kinderen. Dementie is ook de volksziekte met de hoogste zorgkosten: in 2017 bedroegen die € 9,3 miljard, dat is bijna 10 procent van de totale gezondheidszorgkosten.

Al deze cijfers zijn angstaanjagend. Vooral omdat er op dit moment nog geen genezing mogelijk lijkt. Op alle officiële websites over gezondheid lees je iets wat lijkt op de definitie van het Amerikaanse Institute on Aging: ‘Dementie is een onomkeerbare, progressieve hersenziekte die langzaam het geheugen en denkvermogen vernietigt en ten slotte het vermogen om de eenvoudigste taken uit te voeren.’4

Ondanks de miljarden die zijn uitgegeven aan de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen, blijkt bij iedere studie steeds weer dat het middel nauwelijks in staat is om dementie of cognitieve achteruitgang te vertragen … laat staan te genezen. Er is een handjevol medicijnen dat artsen kunnen voorschrijven om het geheugenverlies tijdelijk uit te stellen, zodat iemand misschien een paar extra maanden normaal functioneert. Maar zoals de prestigieuze Mayo Clinic uitlegt: ‘Helaas werken alzheimermedicijnen niet bij iedereen, en ze kunnen de ziekte niet genezen of de progressie ervan stoppen. Na verloop van tijd hebben ze geen effect meer.’

Herstel de hersenen

Maar de afgelopen tien jaar is het onderzoek naar niet-medicinale interventies bij cognitieve achteruitgang en neurologische aandoeningen zoals alzheimer en parkinson enorm gegroeid. Denk daarbij aan leefstijlveranderingen in voeding en beweging, aan vriendschappen en zelfs aan gebed. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat onze hersenen zich beter kunnen aanpassen dan we dachten. Dat we schade kunnen herstellen en dat we cognitieve achteruitgang kunnen stoppen, en zelfs omkeren door andere gewoonten aan te leren.

Psychiater Daniel Amen is een voorloper op dit gebied. In 2011 publiceerde hij een studie over 30 gepensioneerde profvoetballers: bij hen was hersenschade en cognitieve achteruitgang vastgesteld door tientallen jaren herhaald hoofdletsel of drugsmisbruik. Amen was de medisch adviseur van de film Concussion uit 2015, gebaseerd op het ware verhaal van een arts die hersenschade ontdekte bij American football-spelers als gevolg van herhaald hoofdletsel.

Toen de voormalige sporters werden aangemoedigd om af te vallen en voedingssupplementen te gebruiken (zie kader hiernaast), ervoer meer dan de helft van hen een significante verbetering in zijn hersenfunctie en cognitieve prestaties. Ook bleken hun hersenen in staat om nieuwe verbindingen tussen neuronen (hersencellen) te maken: een fenomeen dat we neuroplasticiteit noemen.5

De hersenen in beeld

Amen gebruikte niet alleen cognitieve testen, maar ook SPECT-scans om de verbeteringen bij de spelers aan te tonen. Een SPECT-scan maakt met een licht radioactieve stof (tracer) de doorbloeding zichtbaar in weefsels en organen, zoals de hersenen. De blootstelling aan radioactieve straling is ongeveer even groot als bij een standaard CT-scan.

‘SPECT laat eigenlijk drie belangrijke dingen zien van elk hersengebied: is het gezond, is het onvoldoende actief of juist overactief’, schrijft Amen in zijn nieuwste boek, The end of mental illness (Tyndale, 2020). De techniek wordt al decennialang gebruikt om schade na beroerte te onderzoeken en verschillende soorten dementie in beeld te brengen. Maar de psychiatrie heeft het nooit als klinisch hulpmiddel ingezet.

Amen, die een keten van zes klinieken in de VS heeft, heeft meer dan 160.000 SPECT-scans van de hersenen bekeken. Hij zag daarop verschillende patronen van doorbloeding, specifiek voor bepaalde veelvoorkomende hersenaandoeningen, waaronder depressie, OCD (obsessieve compulsieve stoornis) en medicijnvergiftiging. Amen beweert dat SPECT-beelden objectief biologisch bewijs bieden. Ze kunnen een groot verschil maken voor de keuze van de behandeling. Dat is beter dan blind te varen op de symptomen en je diagnose en behandeling daarop te baseren.

Een aantal studies, waaronder een evaluatie van SPECT-onderzoeken in 2014, bevestigt de waarde van SPECT als hulpmiddel bij de diagnose en behandeling van een reeks psychiatrische aandoeningen.6 Een pilotstudie uit 2019 wijst erop dat SPECT ook bij kinderen met een leerstoornis in de hersenen gebieden met verminderde doorbloeding kan opsporen.7

In 2015 publiceerde Amen een onderzoek samen met anderen, waaronder Andrew Newberg, radioloog in het Jefferson University Hospital in Philadelphia, en Rob Tarzwell, psychiater en docent aan de University of British Columbia. Ze lieten zien dat SPECT-scans onderscheid kunnen maken tussen traumatisch hersenletsel (door bijvoobeeld een ongeval, klap tegen je hoofd of een val) en posttraumatische stressstoornis (PTSS: klachten na een zeer schokkende gebeurtenis). Dat zijn twee aandoeningen met vergelijkbare symptomen, maar met een heel andere behandeling.8

In 2018 publiceerden Amen en zijn collega’s het tot nu toe grootste onderzoek naar SPECT-scans van de hersenen (in totaal 62.545 scans). De onderzoekers schatten de leeftijd van de hersenen die in de beelden verschenen (gebaseerd op het feit dat jongere hersenen een betere doorbloeding hebben) en legden die naast de werkelijke leeftijd van de deelnemers en hun risicofactoren. Ze ontdekten dat de hersenen bij mensen met schizofrenie gemiddeld 4 jaar eerder dan gemiddeld verouderen; bij cannabisgebruikers 2,8 jaar; bij mensen met bipolaire stoornis 1,6 jaar; bij mensen met ADHD 1,4 jaar; en bij mensen met een voorgeschiedenis van alcoholmisbruik 0,6 jaar.9

Daniel Amens baanbrekende programma bij beschadigde hersenen

Amen deed onderzoek bij 30 voormalige voetballers die hersenschade en MCI hadden als gevolg van herhaald hoofdletsel (opgelopen tijdens het voetballen) en drugsgebruik. De spelers werden 6 maanden lang aangemoedigd om af te vallen en voedingssupplementen te slikken. Aan het eind van deze periode rapporteerde 69 procent van hen een beter geheugen, 53 procent een betere stemming en bijna de helft scoorde beter in cognitieve testen en de tijd die ze nodig hadden voor informatieverwerking. Ze slikten de volgende supplementen:

  • omega 3-vetzuren
  • een multivitamine- en mineralensupplement
  • een supplement om de hersenen te versterken. Dat bevatte:

Ginkgo biloba. In een onderzoek uit 2016 werd ‘duidelijk bewijs’ gevonden voor het gebruik van ginkgo biloba bij MCI en dementie in een dosering van 240 mg per dag.1
Vinpocetine, afkomstig van maagdenpalm, wordt al meer dan 30 jaar gebruikt bij beroerte en dementie. Een literatuurstudie uit 2019 beschrijft het als een krachtige ontstekingsremmer met antioxidante en bloedverdunnende eigenschappen, die de doorbloeding bevordert.2

N-acetylcysteïne (NAC). Dit is een krachtige antioxidant die weinig bijwerkingen blijkt te hebben bij een maximale dosering van
2 gram per dag.3

Alfa-liponzuur om de antioxidantwaarden te verbeteren. De algemene adviesdosering is volgens Stichting Orthokennis
100-300 mg per dag.4

Fosfatidylserine, belangrijk voor een goede zenuwgeleiding. Ook is aangetoond dat het de structurele achteruitgang van de hersenen vertraagt, stopt of omkeert bij een dosering van
300-800 mg per dag.5

Huperzine-A, dat de afbraak van acetylcholine remt, een neurotransmitter die betrokken is bij leren.

Acetyl-L-carnitine. Deze vorm van L-carnitine kan door de bloed-hersenbarrière en blijkt bij een dosering van 2 gram per dag de symptomen te verminderen bij patiënten met lichte dementie.6

Bronnen
1 Front Aging Neurosci, 2016; 8: 276
2 Eur J Pharmacol, 2018; 819: 30-4
3 Expert Opin Biol Ther, 2008; 8: 1955-62
4 www.orthokennis.nl/nutrienten/alfaliponzuur
5 Nutrition, 2015; 31: 781-786
6 Int J Clin Pharmacol Res, 1990; 10: 75-9

Herstel de doorbloeding

‘Een slechte doorbloeding van de hersenen is de belangrijkste voorspeller van toekomstige geheugenproblemen en alzheimer, en van hoe snel je hersenen achteruit zullen gaan’, schrijft Amen in Memory rescue (Tyndale, 2017). Hij benadrukt dat aanwijzingen voor een slechte doorbloeding op SPECT-scans te zien zijn, al jaren of zelfs decennia voordat de klinische alzheimer inzet.

‘Als je ergens in je lichaam doorbloedingsproblemen hebt, heb je die waarschijnlijk overal’, zegt Amen. Zijn behandelprotocollen voor de ziekte van Alzheimer zijn erop gericht de doorbloeding in het hele lichaam te optimaliseren.

Volgens de nieuwste onderzoeken naar niet-farmaceutische interventies is de sleutel om alzheimer te voorkomen: zo snel mogelijk beginnen en zoveel mogelijk persoonlijke gezondheidsfactoren of gewoonten veranderen die je risico verhogen (zie kader p. 28). Daar hoort ook de ontgifting van toxische stoffen uit de omgeving bij, zoals aluminium, en dat je gewoonten aanleert die goed zijn voor je hersenen. Zo verminder je het risico. Zo bezien is MCI een laatste kans om de hersenen te genezen. Maar je hoeft de SPECT-scan niet af te wachten.

Op zoek naar een geneesmiddel

Harold zag na zijn eerste diagnose MCI verschillende artsen. Hij kreeg medicijnen aangeboden, waaronder donepezil, maar die sloeg hij af vanwege de vervelende bijwerkingen zoals misselijkheid, braken en vermoeidheid. Bovendien zeiden zijn artsen dat ze de symptomen hooguit een paar maanden zouden uitstellen.

In 2016 ging Harolds geheugen hard achteruit. Toen stuitte zijn vrouw Mary Ellen op een non-profitorganisatie: Sharp Again Naturally, in 2013 opgericht door wellnesscoach Lisa Feiner. Die wilde de nieuwste wetenschappelijke inzichten delen over hoe je cognitieve achteruitgang kunt voorkomen en omkeren. Er was een informatiebijeenkomst over hoe je de hersenfunctie kunt verbeteren zonder medicijnen. ‘Het was voor het eerst dat we hoorden dat we misschien iets voor Harolds geheugen konden doen’, vertelt Mary Ellen.

Een paar maanden later woonden Harold en Mary Ellen een conferentie bij waar een aantal zwaargewichten in de integratieve geneeskunde nieuwe inzichten in de hersenwetenschap presenteerde. Onder hen waren Mark Hyman van de Cleveland Clinic, auteur van 12 bestsellers waaronder Food fix (Hodder & Stoughton, 2020), David Perlmutter, auteur van Het glutengevaar (Luitingh-Sijthoff, 2015) en Dale Bredesen, auteur van Het einde van alzheimer (Scriptum, 2019).

 

 

Vooral het werk van Bredesen is revolutionair als het gaat over het omkeren van cognitieve achteruitgang en het behandelen van alzheimer. De reden dat één enkel medicijn niet werkt bij alzheimer, zegt hij, is dat het een multifactoriële aandoening is: een samenspel van verschillende factoren. Medicijnen die gericht zijn op slechts één molecule gaan niet helpen. Hij vergelijkt de ziekte met een dak met 36 gaten: het lekken stopt niet als je één gat dichtmaakt. Je moet zoveel mogelijk ‘gaten’ dichten, van voeding en beweging tot tekorten aan mineralen of vitaminen. Amen heeft een vergelijkbare risicoanalyse.

Er zijn verschillende diëten voor gezonde hersenen. Maar een belangrijke overeenkomst is het schrappen van suiker en van bewerkte voedingsmiddelen waar pesticiden in kunnen zitten, die vaak ontstekingsbevorderende oliën (maïs-, koolzaad- of zonnebloemolie) bevatten, en ook chemische stoffen zoals natriumglutamaat (E621) en Allura rood (E129), die sterke ontstekingsreacties in de hersenen kunnen veroorzaken.

Ook het ketogeen dieet heeft zijn nut bewezen. Daarbij is het aantal koolhydraten laag genoeg om je lichaam en hersenen in de vetverbrandingsstand te krijgen.10 Zo ook intermitterend vasten: je lichaam schakelt op vetverbranding over doordat je minimaal 12 uur aaneengesloten vast. Perlmutter adviseert om te stoppen met granen, zoals tarwe en rijst. En Amen stelt voor om voedingsmiddelen te schrappen die verband kunnen houden met een lekkende darm en zo het immuunsysteem kunnen activeren. Denk bijvoorbeeld aan gluten, zuivel en soja. Als je daar minimaal een maand mee stopt, merk je vanzelf welke invloed dat heeft op je geest en humeur.

Diezelfde diëten worden gebruikt om chronische ontstekingsziekten te behandelen, zoals auto-immuunziekten en diabetes, maar ook hartziekte. ‘Ik zeg vaak tegen patiënten dat wat goed is voor hun hart, ook goed is voor hun hersenen. En wat slecht is voor je hart is ook slecht voor je hersenen’, zegt Amen.

Als we ouder worden verouderen onze bloedvaten als eerste, pas later de hersencellen. Dat betekent dat het cruciaal is om de bloedstroom te ondersteunen die nodig is om de hersenen van zuurstof en voeding te voorzien, en giftige stoffen op te ruimen.

Harold en Mary Ellen vonden een arts die deze ideeën begreep en die alles wist van ontstekingsgerelateerde aandoeningen, gifstoffen in de omgeving en de leefstijlveranderingen om dat aan te pakken.
‘Uit bloedonderzoek bleek dat ik ontstekingen in mijn lichaam had en een tekort aan bepaalde voedingsstoffen’, vertelt Harold. Hij schrapte gluten en zuivel van het menu, begon met supplementen zoals B-vitaminen, omega 3-vetzuren en vitamine D, en ging dagelijks bewegen.

Na een maand begon Harold in zijn hele lichaam te ervaren wat dit met hem deed. ‘Ik was wat afgevallen en mijn gewrichten voelden beter’, zegt hij. ‘Na twee maanden was mijn geheugen veel helderder, ik kon mijn gedachten weer op een rijtje zetten en gesprekken volgen. Mijn eetpatroon was duidelijk verbeterd en ik bleef afvallen.’

Na een halfjaar was Harold meer dan 30 kg afgevallen en hij bleef op gewicht. Hij voelde zich ‘beter dan hij zich in jaren gevoeld had’. Inmiddels is hij 63 en hij denkt dat zijn leven er heel anders had uitgezien als hij niet in aanraking was gekomen met Sharp Again Naturally. ‘Als ik deze informatie niet had gehad, vermoed ik dat ik nu op zijn minst de diagnose artrose en dementie had gehad. Dan had ik verschillende medicijnen voorgeschreven gekregen en zou ik sociaal behoorlijk geïsoleerd zijn.’ De veranderingen in mijn leefstijl,’ zegt hij, ‘hebben mijn leven gered’.

Bronnen
1 www.alzheimer-nederland.nl
2 LSE Care Policy and Evaluation Centre, Projections of older people with dementia and costs of dementia care in the United Kingdom, 2019–2040. 10 november 2019
3 Alzheimer’s Association, Alzheimer’s and Dementia in Australia. www.alz.org
4 US National Institute on Aging, Alzheimer’s Disease Fact Sheet. www.nia.nih.gov
5 J Psychoactive Drugs, 2011; 43: 1–5
6 Indian J Nucl Med, 2014; 29: 210–21
7 J Postgrad Med, 2019; 65: 33–7
8 PLoS One, 2015; 10: e0129659
9 J Alzheimers Dis, 2018; 65: 1087–92
10 Int Rev Neurobiol, 2020; 155: 141–68

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Celeste McGovern

Depressief door antidepressiva

Citrusschillen

Genetische manipulatie; Synthetisch voedsel weet wat je eet

Vruchtbaarheid verbeteren

Weer helder zien

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Celeste McGovern avatar

Over de auteur

Celeste McGovern rapporteert al meer dan twee decennia over een breed scala aan kwesties op het gebied van wetenschap, geneeskunde, buitenlandse hulp en cultuur. Haar bekroonde onderzoeksjournalistiek is gepubliceerd in de nieuwsmagazines The Report in Canada, Reader's Digest, The Calgary Herald, Citizen Magazine, The National Catholic Register, What Doctor's Don't Tell You en natuurlijk Medisch Dossier
Lees meer artikelen van Celeste McGovern